Dayankllk

Dayankllk, e
ilen, gerilen, bask uygulanan ya da bu gibi deformasyon ilemlerine maruz kalan cisimlerin, eski hallerini koruyabilme, eski formlarna geri dönebilme yetene
i olarak tanmlanmtr. nsanlar söz konusu oldu
unda ise dayankllk, yaanan oklar, hastalklar veya çeitli zorluklar çabuk atlatabilme anlam tamaktadr (Wilkies, 1979:1241; Zunz, 1998:40). Dayankl olarak de
erlendirilen bir kimse, bask altna alnamayan, metanetli, esnek, de
iimlere uyum sa
layabilen kimsedir. Nitekim dayankllk, özellikle de
iimin yaand
 organizasyonlarda daha fazla önem kazanmaktadr, çünkü de
iim öncesinde, srasnda ve sonrasnda ii kaybetme ve kariyer de
iikli
i endiesi artmaktadr.

Akademik alanda ve uygulamada, önleyici ve problem odakl yaklamlardan, güçlendirici yaklamlara do
ru gerçekleen paradigma de
iimi, dayankllk kavramnn önemini artrmtr. Dayankll
n zorluklarla beslenen bir kiilik özelli
i olmasndan dolay, son yllarda bu kavrama verilen önem giderek artmaktadr (Richardson, 2002:307). Tanmsal olarak dayankllk, yaanan güçlüklere göre pozisyon alr; bir baka deyile, dayankllk gösterilebilmesi için, zor bir durumla karlalmas gerekir.

3. derece yanklara sahip çocuklar üzerine yaplan aratrmalarda, dayankllk düzeyi düük çocuklarla kyasland
nda, dayankl çocuklarn özsayg düzeylerinin daha yüksek, daha iyi kiileraras iletiim yeteneklerine sahip, di
er insanlar daha ibirli
i yaplabilir olarak gören, stresi daha rahat tolere edebilen çocuklar oldu
u görülmütür (Holaday ve McPhearson, 1997:346).

Dayankllk, genel olarak iddetli stres ve sknt durumlarn atlatabilme ya da bu durumlara adapte olabilme yetene
i olarak tanmlanmtr. Bu tanmlarn ortak özelli
i, dayankll
 bir çkt olarak nitelemeleridir (Holaday ve McPhearson,

23 1997:348). Krizleri atlatma sonucunda, önceliklerin yeniden gözden geçirilmesi, uzmanlk kazanma hissi, güçlenme ve cesaretin artmas, daha problem odakl çözüm stratejileri gelitirebilme yetene
i gibi pek çok olumlu çkt elde edilebilmektedir (Vickers ve Kouzmin, 2001:106).

Pek çok teorisyen dayankll
 yanl anlam ya da hafife alm, onu patolojik bir durum veya çok az insann sahip oldu
u bir yetenek olarak nitelendirmitir. Ancak mevcut gözlemsel yazn, farkl bir duruma iaret etmektedir. Dayankllk sanlann aksine pek çok bireyde bulunmakta, patolojiye de
il sa
l
a iaret etmekte ve gecikmi aclara sebep olmamaktadr (Bonanno, 2004:20).

Dayankllk kavram, koruyucu faktörlerin risk faktörlerine üstünlük sa
lad
 pozitif bir çkt olarak da tanmlanmtr. Bu bakmdan dayankllk, skntl bir durumdan daha güçlü olarak geri dönmek olarak tanmlanan bir kavramdr (Sandau-Beckler, Devall ve De la Rosa, 2002:312).

Dayankllk kavram akademik alanda incelenmeye balamadan önce, zorlu koullar baaryla atlatm, genelde genç ve yüksek riske sahip bir yaamlar olan bireylerin karakter özelliklerinin analizi ile ortaya çkmtr. Daha sonra bu kiilik özelliklerinin nasl kazanld
na odaklanlm, son olarak kavram bugünkü anlamyla teorik olarak incelenmi, elde etme, koruma ve artrma yollarna yönelik aratrmalar hz kazanmtr (Richardson, 2002:308).

Bireylerin çalma hayatnda karlatklar zorluklar nasl karladklar da, dayankll
n bir fonksiyonudur (Harland vd., 2005:2). Dünya, genellikle örgütlerin uyum sa
lama hzlarndan daha büyük bir hzla de
imektedir ve baar son derece krlgan hale gelmitir. Pek çok iletme baardan baarya komaktan ziyade, kimi zaman düüler yaamakta ve bu düülerden daha güçlü çkabilenler varlklarn sürdürebilmektedirler (Hamel ve Valikangas, 2003:1). Bu de
iim ve bask, gelime ve dayankll
 tetikleyebilecek unsurlardr. Bu anlamda dayankllk umut düzeyinin artrlmasna yardmc olabilir, öz-yeterlilik düzeyini artrarak bireylerin hayatlarna daha fazla hükmetmelerine yardmc olabilir, ilaç ve çeitli desteklere ihtiyac azaltabilir (Richardson, 2002:319).

24 Özellikle sava veya askeri iddet gibi travmatik olgularda dayankllk, psikolojik uyum açsndan son derece önemli bir kavramdr (Quota, Eyad ve Punamaki, 2001:1). Sürekli travmatik olaylarla karlalan itfaiyecilik, polislik, postaclk gibi mesleklerde de dayankllk kavramnn önemi artmaktadr. Travmatik olaylar sonrasnda bu tür meslek mensuplarnn bu durumu atlatp ilerine konsantre olmalarnn önemli zaman ald
 ortaya konmutur. Ayrca dayankllk düzeyinin düüklü
ünden kaynaklanan bu durumun, çeitli yollarla tüm çalma arkadalarna yansyabildi
i gözlemlenmitir (Freeman ve Carson, 2006:115).

Bu anlamda dayankllk, travmatik bir olaya maruz kalan ya da yaayan çalanlarn, ilerine tam anlamyla ve ksa sürede dönebilmelerini sa
layan, çalma ortamndaki travmatik olaylar ve benzeri zorluklarla daha iyi mücadele edilebilmesini mümkün klan yetkinliklerin kazanlmas ile gerçekleebilir (Freeman ve Carson, 2006:116).

Bu travmatik olaylar “önemli” ve “kritik” olarak ikiye ayrlmaktadr. Önemli olaylar, iyerinde normal karlanan, beklenen ancak çalanlar üzerinde duygusal bask yaratan olaylardr (örgütsel de
iim, terfi, transfer vb.). Kritik olaylar ise, soygun veya yangn gibi, aniden ortaya çkan ve yo
un stres yaratan olaylardr. Çalma ortamnda yönetici pozisyonunda olan çalanlara verilen e
itim sayesinde, hem kendilerinin hem de astlarnn travmatik olaylar sonucu ie dönü sürelerinin ksald
, devamszl
n azald
, bir baka deyile dayankllk seviyelerinin artt
 belirlenmitir (Freeman ve Carson, 2006:113).

Aratrmalar, sosyal deste
in yetersizli
i, düük e
itim düzeyi, aile yaps, psikiyatrik geçmi gibi faktörlerin, dayankll
 olumsuz yönde etkiledi
ini, bu yüzden bu faktörlerin tersine çevrilmesinin de dayankll
 artraca
n göstermektedir (Bonanno, 2004:25).

Bireyler çalma ortamnda kendi dayankllk düzeylerini gelitirebilir ve güçlendirebilirler. Herkesin potansiyel bir dayankllk düzeyi vardr ancak bu düzeye ulama ihtimali; yaanan deneyimlere, niteliklere, çevreye, koruyucu faktörler ile risk faktörlerinin dengesine göre de
iebilmektedir. Koruyucu faktörler

25 bireylerin risklerden etkilenmeden hedeflerine ulamalarn sa
larlar (Tusaie ve Dyer, 2004:3). Dayankll
n bir di
er gereklili
i, bakalaryla güvenilir ve dayanmaya dayal ilikiler kurabilme yetene
idir (Wilson ve Ferch, 2005:48). Liderlerin davranlarnn da, astlarn dayankllklar üzerinde önemli rol oynad
 bilinmektedir (Harland vd., 2005:11).

Çalma yaamnda dayankllk düzeyini artrmak ve çalma ortamndaki zorluklarla baa çkabilmek için çeitli stratejiler önerilmektedir. Bunlardan ilki, çalma ortamnda profesyonel iliki ve a
larn kurulmasdr. Bireyin ihtiyaç duydu
u anda yardmna koabilecek ve sosyal destek sa
layabilecek arkadalarna sahip olmas, risk faktörlerini azaltacaktr. Olumlu düünmenin tevik edilip sürdürülmesi, bir di
er stratejidir. Bunun anlam, zorluklarn da olumlu yanlarnn oldu
unun kabulünün ve zorluklarla mücadele ederken dahi umutlu ve iyimser olmann tevik edildi
i bir çalma ortam sa
lamaktr. Bireylerin duygusal zekâlarnn farkna varmalarnn ve bunu gelitirmelerinin sa
lanmas, stres ve zorlukla ba ederken duygular anlayabilmelerini sa
lar ve sorunlarn çözümünü kolaylatrr.  ve yaam dengesinin sa
lanmas ve bireyin profesyonel hayat dnda hayatna anlam katan inanç ve u
ralarnn olmas, dayankllk açsndan çok önemlidir. Edinilen deneyimlerden kazanç sa
lama ve bunlar izleyen deneyimlerde kullanabilme yetene
i de önemli bir faktördür. Bu yetene
in kazandrlmas için, yaanan deneyimlerin kaleme alnmas etkili bir yöntem olabilir (Jackson, Firtko ve Edenborough, 2007:6).