Dünya Turizm Örgütü (World Tourism Organization-UNWTO) turizmi, “İnsanların aralıksız bir yılı geçmeyecek bir süre için serbest zaman, iş veya diğer amaçlarla bir yere seyahat etmesi ve alışılmış çevrelerinin dışında bir yerlerde konaklama etkinlikleridir.” olarak tanımlanmıştır92. Turizm, insanların sürekli ikamet ettikleri, çalıştıkları ve her zamanki olağan gereksinimlerini karşıladıkları yerler dışında yerleşmemek ve ekonomik anlamda gelir elde etmemek koşuluyla, dinlenme, eğlenme, merak, spor, sağlık, kültür, deneyim kazanma, akraba ziyareti, kongre ve seminerlere katılma, dini gerekleri yerine getirme gibi nedenlerle bireysel veya toplu olarak seyahatlerinden ve gittikleri yerlerde an az bir gece konaklayarak turizm işletmelerinin ürettiği mal ve hizmetleri talep etmelerinden ortaya çıkan iş ve ilişkilerin bütünüdür. Turist ise, tatil, eğlence, sağlık, din, spor gibi çeşitli nedenlerle para kazanma amacı gütmeden ve sürekli yerleşmemek kaydıyla seyahat eden, seyahatin sonunda yaşadığı yere geri dönen kişi olarak tanımlanır. Turist, eğer kendi ülkesi içinde seyahat ediyorsa yerli; ülkesi dışına seyahat ediyorsa yabancı; eğer 24 saatten daha kısa süreli olarak bir yere seyahat ediyorsa günübirlik turist olarak adlandırılır (Ardahan, 2003, s. 6).
Turizm, değişik ölçütlere göre farklı sınıflar altında incelenebilir. Bayer turizmi altı farklı ölçüte göre değerlendirerek Tablo 2.15’te verilen sınıflamaya ulaşmıştır (Yılmaz, 2007, s. 4).
92
Tablo 2.15. Değişik Ölçütlere Göre Turizm Türleri 1. Turistin Geldiği Yere Göre
a. Dış Turizm b. İç Turizm 2. Turist Sayısına Göre
a. Ferdi Turizm b. Kitle Turizm c. Kolektif Turizm
3. Seyahat Zamanı Seçimine Göre
a. Turizm sezonuna göre I. Sezon turizmi II. Yarı sezon turizmi III. Sezon dışı turizm b. İklim saatlerine göre
I. Yaz turizmi II. Kış turizmi c. Konaklama süresine göre
I. Günlük turlar II. Hafta sonu turları III. Haftalık turlar IV. Bir ay süreli turlar d. Uzaklıklara göre
I. Kısa mesafeli turizm II. Uzun süreli turizm III. Transit Turizm
4. Konaklama Süresine Göre
a. Kısa süreli b. Günlük turlar c. Hafta sonu turları d. Uzun süreli turizm
5. Turistik Sosyal Seviye ve İsteklere Göre a. Sosyal turizm b. Geleneksel turizm c. Lüks turizm 6. Amacına Göre a. Dinlenme turizmi b. Kültür turizmi
I. Tarihi ve ören yerleri ziyaret II. Kültürel yöreleri gezme III. Doğal varlıkları gezme IV. Dinsel turizm
c. Sağlık Turizmi I. Kaplıca Turizmi II. Kür Turizmi III. Zayıflama Turizmi IV. Tedavi Turizmi
V. İçmeler Turizmi VI. Yayla Turizmi d. Ticaret turizmi
I. İş turizmi II. Ticaret turizmi
III. Sergi ve fuarlar turizmi e. Kongre Turizmi
f. Spor Turizmi
I. Aktif spor turizmi II. Dağcılık turizmi III. Kış turizmi IV. Kampçılık turizmi g. Eğlence Turizmi h. Sosyal Turizm
I. Aile boyu turizm II. Grup turizmi III. Dernek turizmi IV. Gençlik turizmi
V. Üçüncü yaş turizmi i. Politik Turizm
I. Diplomatik turizm II. Politik gösteri turizmi
j. Macera Turizmi
I. Dağ gezileri II. Mağara gezileri
Kaynak: Yılmaz, 2007, s. 4
TC Kültür ve Turizm Bakanlığı ise turizmi Tablo 2.16’da verilen sınıflara ayırmıştır93.
Tablo 2.16. TC Kültür ve Turizm Bakanlığına Göre Turizm Çeşitleri93
Av Turizmi Golf Turizmi Mağara Turizmi
Akarsu-Rafting Turizmi İnanç Turizmi Su Altı Dalış Turizmi
Botanik Turizmi Kış Turizmi Sağlık ve Termal Turizmi
Dağcılık Turizmi Kongre Turizmi Yat Turizmi
Gençlik Turizmi Kuş Gözlemciliği Yayla Turizmi
Hem Yılmaz’a (2007, s. 4) hem de TC Kültür ve Turizm Bakanlığı’na93 göre turizm çeşitleri arasında spor turizmi de yer almaktadır. Bayer’in spor turizmi altında aktif spor, dağcılık, kış ve kampçılık turizmine yer vermesi ve Bakanlığın av, akarsu-rafting, dağcılık,
93
golf, mağara, su altı dalış ve yat turizmine yer vermesi spor turizmi kavramının da önemini ortaya koymaktadır.
Bir görüşe göre spor turizmi, “ticari veya ticari olmayan bir amaçla, planlayarak veya tesadüfî olarak katılım gösterilen ancak, evin ve işin bulunduğu yerden seyahat etmeyi de gerektiren, spor etkinliği ile her türlü aktif veya pasif ilişkidir.” olarak tanımlanmaktadır (Ritchie ve Adair, 2004, s. 8). Bu tanımlamaya göre rüzgâr sörfü yapmak için Alaçatı’ya evinin ve işyerinin bulunduğu yerden seyahat ederek gelen birey ile rüzgâr sörfü şampiyonasını seyretmeye gelen birey de spor turistidir.
Rekreatif etkinliklerin planlanması, pazarlanması ve uygulanması ile oluşan ekonomik değere rekreatif ürün denilebilir. Rekreatif ürünler bazen ürünün çeşidine bağlı olarak başlı başına bir turizm ürünü olarak değerlendirilebilirken, bazen rekreatif ürün, turizm ürününün içerisinde yer alan ve bu turizm ürününe değer kazandıran bir şekilde karşımıza çıkabilir. Antalya ilinde bulunan turizm otellerine dinlenmek için gelen yabancı bir müşterinin rüzgâr sörfü yapması turizm ürününe değer kazandıran bir rekreatif ürün iken, Alaçatı’ya sadece rüzgâr sörfü yapmak üzere yabancı bir misafirin gelmesi rüzgâr sörfünü doğrudan bir turizm ürünü yapar.
Günümüzde insanlar sevdikleri etkinlikleri yapabilmek için seyahat etmektedir. İnsanların tatil yeri seçimi ve tatil süresi üzerinde bu durum etkili olabilmektedir. Bunlar arasında suya dayalı rekreatif etkinlikler önemli bir yer tutmaktadır. Rüzgâr sörfü ve uçurtma sörfü gibi düzenli rüzgâr rejimlerine gereksinim duyan suya dayalı etkinlikleri yapabilmek için bu etkinliklerin meraklıları uygun rüzgâr rejimine sahip yerlere seyahat etmektedirler. Sönmez (2006, s. 52, 54) tarafından 2006 yılında rüzgâr sörfü tüketicilerinin profilinin belirlenmesine yönelik 357 rüzgâr sörfçüsü ile yapılan çalışmada, katılımcıların %70,3’ü sadece rüzgâr sörfü yapmak için Alaçatı rüzgâr sörfü merkezine seyahat ettiklerini belirtmişlerdir. Turizmin tanımında da belirtildiği gibi “turizm işletmelerinin ürettiği mal ve hizmetleri talep etme” şartı da katılımcılar tarafından yerine getirilmektedir. Katılımcıların %67.2’sinin otel ve pansiyonlarda kaldıkların belirtmeleri turizm ürünlerinin talep edilmesi gerekliliğini de desteklemektedir.
Spor turizminin yanı sıra, rekreasyonun turizm ile olan ilişkisi ile rekreatif turizm kavramı ortaya çıkmaktadır. Orel ve Yavuz rekreatif turizmi, insanların serbest zamanlarında, tek düzeden kurtulmak için yaşadıkları çevreden, yaşam ritmi ve biçiminden bir süreliğine uzaklaşarak, düşledikleri fırsatları değerlendirmelerine, özgürce hareket etmelerine ve kendilerini yenilemelerine olanak sağlamak için gönüllü olarak katıldıkları etkinliklerin tümü olarak tanımlamışlardır. Rekreatif turizm etkinlikleri, turizm hareketleri içinde en büyük
grubu oluşturmaktadır (Orel ve Yavuz, 2003, s. 64) ve bu etkinliklerden bazıları Tablo 2.17’de gösterilmiştir.
Tablo 2.17. Rekreatif Turizm Etkinlikleri
Piknik, Avcılık,
Arazide motosiklet sürme, Su alanlarını inceleme, Doğada yaşam, Hayvan besleme, Bahçe işleri, Kayak yapmak, Ilıcalar, Yatçılık,
Kuş ve doğa gözlemciliği, Uçurtma uçurmak, Savunma sporları, Fal, Burç Yemek yapmak, Partiler, Kumar oynamak, Jimnastik, Aerobik Kitap okumak, Maket yapmak,
Konser ve tiyatroya gitme,
Olta ile balık avlama, Güneşlenme,
Araba sürme, Yürüyüş, Yüzme,
Fuar, eğlence ve alışveriş yerlerini ziyaret, Doğada yürüyüş, Sandal gezintisi, Yelkencilik, Rafting,
Derin sulara dalış, Fotoğrafçılık, Resim yapmak Enstrüman çalma, Şarkı söyleme, Paintball, At binmek, Tütün mamulleri, Koşu yapmak, Halk oyunları, Bisiklet sürme, Bitki örtüsü inceleme, Doğal yapıları inceleme, Tarihi yapıları inceleme, Koleksiyonculuk, Telsizcilik, Dağcılık, Futbol, Masa tenisi, Hentbol, Aile kampçılığı,
Vahşi kampçılık (safari), Off-road oto sürme, Tenis oynama, Golf oynama, Her türlü oyunlar, Basketbol, Voleybol, Buz pateni, Bowling, Bilgisayar oyunları, Modern danslar, Yeme-içme (Gurme) Kaynak: Sağcan, 1986, s. 5
Antalya ilinde suya dayalı rekreasyona yönelik talebin büyük kısmı İli ziyaret eden yabancılardan kaynaklanmaktadır. İlerideki bölümlerde de bahsedileceği gibi Antalya ilinde faaliyet gösteren suya dayalı rekreasyon işletmelerinin müşteri portföyünün çoğunluğunu yabancı turistler oluşturmaktadır. Tablo 2.18’de ülkemizi ve Antalya ilini ziyaret eden yabancıların sayısı ve genel toplam içerisinde sahip oldukları oranlar verilmiştir.
Tablo 2.18. 2010 Yılında Ülkemizi ve Antalya İlini Ziyaret Eden Yabancıların Sayısı ve Toplam İçerisinde Sahip Oldukları Oranlar9495
Ülkeler Türkiye Antalya Gelen Yabancı Sayısı % Gelen Yabancı Sayısı % Almanya 4,385,263 15,3 2,537,622 27,19 Rusya Federasyonu 3,107,043 10,8 2,464,258 26,40 İngiltere 2,673,605 9,3 441,119 4,73
İran İslam Cumhuriyeti 1,885,097 6,5 78,864 0,84
Bulgaristan 1,433,970 5,0 * * Gürcistan 1,112,193 3,8 * * Hollanda 1,073,064 3,7 460,978 4,94 Fransa 928,376 3,2 27,135 2,95 Yunanistan 670,297 2,3 6,361 0,07 ABD 642,768 2,2 12,240 0,13 Ukrayna 568,227 1,9 356,162 3,82 Belçika 543,003 1,8 207,606 2,22 Avusturya 500,321 1,7 256,580 2,75 Azerbaycan 486,381 1,6 22,113 0,24 Romanya 355,144 1,2 86,805 0,93 İsrail 109,559 0,3 63,284 0,68 İtalya 671,060 0,2 37,044 0,40 İsveç 447,270 0,1 276,768 2,97 Diğer Ülkeler 7,039,563 24,5 1,757,593 18,84 Toplam 28,632,204 100,0 28,632,204 100,0
* Bu ülkelerden gelenler “Diğer Ülkeler” içerisinde hesaplanmıştır.
Otel işletmeleri suya dayalı rekreasyon ürünlerini kendi bünyelerinde bir bölüm olarak sunabilecekleri gibi bu ürünleri dış kaynaklardan yararlanma (outsourcing) yöntemiyle de müşterilerine sunmayı tercih edebilirler. Otel yönetimleri dış kaynaklardan yararlanma yoluyla işletmenin temel becerilerinden olmayan faaliyetleri uzman ve etkili bir hizmet sağlayıcıya resmi anlaşmalar ile devreder. Dış kaynaklardan yararlanma ürünlerin hem daha ucuz hem de daha kaliteli olarak müşterilere sunulmasını ve müşteri memnuniyetinin arttırılmasını; böylece otel yönetimin işletmenin esas faaliyeti olan konaklama fonksiyonuna yoğunlaşabilmesini sağlar. Dış kaynaklardan yararlanma yöntemi günümüz otel işletmelerinde yiyecek-içecek, çamaşırhane, ilaçlama, eğlence ve aktiviteler, oda hizmetleri, güvenlik, bilişim, muhasebe, insan kaynakları, teknik hizmetler alanlarında yoğun olarak tercih edilmektedir (Türksoy, 2005, s. 11–18). Ardahan (2004, s. 7) dağıtım kanalında yer alan her birisi bağımsız üretici, toptancı ve perakendecilerin aralarında sözleşme yaparak ve taraflardan hiçbirisinin hukuksal bağımsızlığını kaybetmeden üretim ve pazarlama faaliyetlerini bir sözleşme çerçevesinde paylaştıkları bu tür iş birliklerinin Türk turizminde en çok tercih edilen işbirliği yöntemi olduğunu belirtmiştir. Özetle dış kaynak kullanımıyla şu faydalar elde edilir (Türksoy ve Türksoy, 2007, s. 86):
Otel işletmesi ana faaliyet alanına odaklanır.
94
www.tursab.org.tr, 28.03.2011 95
Maliyetler düşer ve tasarruf yapılır.
Uzmanlık gerektiren hizmetin kalitesi yükselir. Hizmetlerin çeşitliliği arttırılır.
Hizmetler daha esnek bir şekilde müşterilere sunulabilir.
Otel işletmeleri yiyecek-içecek, oda hizmetleri, eğlence ve aktiviteler gibi fonksiyonların yerine getirilebilmesi için dış kaynaklardan yararlanmak amacıyla anlaşmalar yaptığı işletmelere ücret ödemektedir. Ancak gelir getirici faaliyetler arasında yer alan SPA, fotoğraf, su sporları hizmetleri için dış kaynaklardan yararlandığı zaman bu işletmelerden kira geliri elde etmektedir.