1.4. DĐL BĐLGĐSĐ ÖĞRETĐMĐ
1.4.2. DĐL BĐLGĐSĐ ÖĞRETĐMĐNDE KULLANILAN YÖNTEM VE
Öğretim ilke ve yöntemleri, çağdaş eğitim anlayışının ayrılmaz bir parçasıdır.
Bu ilke ve yöntemler, bütün derslerdeki gibi dil bilgisi kazanımlarında da istendik seviyeye gelmede en önemli araçlardır. Dolayısıyla bu yöntem ve tekniklerin neler olduğu konusundaki görüşler literatürde araştırılmıştır.
Đşcan ve Kolukısa (2005: 307), günümüzde öğretim yöntemleri üzerinde önemle durulması gerektiğini belirtmişler; ancak bu yöntemlerden ayrı ayrı söz etmemişler, özellikle derslerin basitten karmaşığa, yakından uzağa, kolaydan zora, bilinenden bilinmeyene, somuttan soyuta doğru işlenmesinin öğretim açısından önemli olduğunu vurgulamışlardır.
Dil öğretiminin bir parçası, bir alanı olan dil bilgisi öğretiminde tek bir yöntemle ders yapılması, bu şekilde bir öğretim süreci düzenlenmesi düşünülemez. “Her öğrencinin dile karşı olan yeteneği aynı değildir. Bu sebeple kendi yeteneğine ters düşen yöntemle öğretim yapıldığında öğrenci şaşırır ve başarılı olamaz. Öğretmen
öğrencilerin eğilimine uygun düşen öğretim yöntemini belirler ve çalışmalarını bu doğrultuda sürdürürse öğrenciler başarı sağlayabilirler” (Vural, 1996: 22). Bu bakımdan dil bilgisi öğretiminde farklı yöntem ve teknikler kullanılması söz konusudur.
Türkçe öğretim yöntem ve tekniklerine Türkçe eğitimi ile ilgili yazılmış olan kaynakların birçoğunda rastlamak mümkündür. Ancak, dil bilgisi öğretiminde öngörülen yöntem ve teknikler bu eserlerde ayrıca ele alınmamıştır. “Đlköğretim Okullarında Türkçe Dil Bilgisi Öğretimi” adlı eserinde (2002), konuyu ayrı bir başlık hâlinde ele alan Mukim Sağır, dil bilgisi öğretim yöntem ve tekniklerini şöyle sıralamaktadır:
Çözümleme (Tümdengelim) Yöntemi: Bütün içerisinde parçaların birbirleri ile olan ilişkilerini belli etme ve gerçek kanıtlara dayanarak türlü olasılık derecelerinde genel yargılara ulaşma yoludur. Dil bilgisi çalışmalarında öğrencilere tanıtıcı ve açıklayıcı bilgiler vermek için kullanılır.
Bireşim (Tümevarım) Yöntemi: Birden çok görüşü ya da buluşu karşılaştırıp değerlendirdikten sonra bir araya getirme, verileri bir bütün oluşturacak şekilde kaynaştırma, belirli kurallara, ilkelere ulaşabilme temeline dayanan bir öğretim yoludur.
Bu yöntem, Türkçe öğretmenlerinin de derslerinde Türkçe Öğretim Programı’na uygun olarak en çok tercih ettiği yöntemdir. Tümevarım yöntemi, öğrencilerin örnekler üzerinden dil bilgisindeki tanımlara kendileri ulaşmaları bakımından etkili ve kalıcı sonuçlar ortaya çıkarmaktadır.
Karışık Yöntem: Cümle ve sözcüklerin birlikte, iç içe öğretilmeye çalışıldığı bir yöntemdir. Aile ortamında okuma yazmayı düzensiz bir biçimde öğrenmiş olan öğrencilere uygulanır. Đlk okuma yazma döneminde daha çok yararlanılan bu yöntemde önce cümle ve sözcükler öğrencilere verilir. Sözcük, hece ve harflerin tanıtılmasına hemen geçilir. Böylece çocuk, cümleyi, heceyi ve harfi birlikte öğrenmiş olur. Ailenin başladığı gibi karışık yöntemle, onların okuma yazmayı tam olarak öğrenmeleri sağlanır.
Anlatma (Takrir) Yöntemi: Öğretmen merkezli, aynı anda çok sayıda kişiye bilgi aktaran, öğrencilere kısa zamanda çok sayıda bilgi vermeye yarayan bir yöntemdir.
Öğretmenin planının aksamaması ve zaman kaybına neden olmaması açısından kalabalık gruplarda etkiliyken, öğrenci aktivitesinin olmaması açısından olumsuzdur.
Öğrencileri pasif durumda tutmasından dolayı Sağır’ın da eleştirdiği bir yöntemdir. Ancak, uygulamalarımızda anlaşıldığı üzere öğrencilere karışık gelen dil bilgisi konularının (fiil çatıları, fiilimsiler vb.) öğretimi sırasında tümevarım yöntemi ile birlikte kullanıldığında olumlu sonuçlar vermektedir.
Açıklama Yöntemi: Bir konuyu daha iyi anlaşılacak biçimde açıklama yaparak sunma, öğretme yöntemidir. Tümevarım yöntemi ile dil bilgisi derslerinde ortaya çıkarılan benzerliklerin kurala dönüştürülmesi, kural ve tanımların daha anlaşılır bir hâle gelmesinde kullanılır.
Yazdırma Yöntemi: Bir konuyu, bilgiyi ya da kuralı yazdırarak öğretme yoludur. Uygulamalarımızda, dil bilgisi derslerinde açıklama ve yazdırma yöntemi de birlikte kullanılmaktadır. Tümevarım yöntemi ile ulaşılan dil bilgisi tanım ve kurallarının pekiştirilmesi ve anlaşılır hâle getirilmesinde açıklama ve yazdırma yöntemleri etkili olmakta ders sonrası tekrarı da kolaylaştırmaktadır.
Buluş ve Sezdirme Yöntemi: Buluş, var olduğu hâlde o ana kadar bilinmeyen bir nesne ya da kuralı bulup gün ışığına çıkarma yoludur. Bir bakıma tümevarım anlayışına dayanan bu yöntem, bol örnekler üzerinde çalışıldığında daha sağlıklı sonuçlar vermektedir. Öğrenci kurala ya da ilkeye kendi ulaştığından sonuçlar kalıcı olmaktadır.
Yapısalcı eğitim sisteminin dolayısıyla programın getirisi olan yöntem, sınıflarımızda dil bilgisi konularının öğretimi sırasında geniş yer tutmaktadır.
Etkinliklerden yola çıkılarak benzerliklere, oradan da tanım ve kurallara ulaşılmasını sağlayan yöntem, tekrarlarla desteklenirse öğretimden kalıcı sonuçlar alınmaktadır.
Tartışma Yöntemi: Sınıftaki öğrencilerin çoğunun katılabildiği, tartışmalar biçiminde gerçekleşen bir öğretim yöntemidir. Konu üzerinde öğrencileri düşünmeye yöneltmek, iyi anlaşılmayan noktaları açıklamak ve verilen bilgileri pekiştirmek amacıyla kullanılan bir yöntemdir. Birleşik zamanlı fiillerin cümlelere kattığı anlam
özellikleri ve anlatım bozuklukları gibi konularda öğrencilerin birçoğunun fikir ortaya koyabilmesinde ve sonuca ulaşmada etkilidir.
Gösterip Yaptırma Yöntemi: Bu yöntem, bir konuya ilişkin bilgilerin açıklanması ve bu bilgilerin beceriye dönüştürülmesi için gerekli uygulamaların yapılması aşamasında kullanılır. Daha çok uygulama düzeyindeki davranışların kazandırılması sırasında dil bilgisi öğretiminde geniş yer tutması gereken bir yöntemdir.
Belirtildiği gibi yöntem, uygulamalarda geniş yer tutmaktadır. Dil bilgisi öğretiminin uygulamaya dayalı olması gerektiği göz önüne alındığında, sezdirme yöntemi, ulaşılan kuralların alışkanlığa dönüşmesinde ve beceri hâline gelmesinde oldukça etkilidir. Bu bakımdan çok sık kullanılan bir yöntemdir.
Soru-Cevap Tekniği: Önceden hazırlanmış bir dizi sorunun sınıfta öğrenciler tarafından cevaplandırılması, açıklanması temeline dayanan bir tekniktir. Öğrencilerde dil bilgisi dersine ilgiyi artıran, onlara toplu düşünme alışkanlığı kazandıran bir tekniktir.
Rol Yapma: Öğrencilerin kendi duygu ve düşüncelerini başka bir kişiliğe girerek ifade etmesini sağlayan bir öğretme tekniğidir. Bu teknikte yaratıcı düşünce önemlidir. Cümlenin ögeleri ve cümlede yapı gibi konularda her öğrencinin bir öge rolüne girmesiyle konunun daha anlaşılır hâle gelmesini sağlayabilecek bir yöntemdir.
Oyunlaştırma (Dramatizasyon): Bir dil bilgisi konusunu oyunlaştırarak sunma tekniğidir. Öğrenciler bu teknikle hangi durumlarda nasıl davranmaları gerektiğini yaşayarak öğrenirler. Çok kullanışlı ve yararlı olduğu için günümüzde okullarda yaygın olarak kullanılmaktadır.
Uygulamada faydalı olduğu hâlde -Sağır’ın belirttiği gibi- okullarda çok sık kullanılan ya da kullanılabilen bir yöntem değildir; çünkü öğretmenlerin yöntemin nasıl kullanılacağı hakkında çok bilgili ya da tecrübeli oldukları söylenemez. Ayrıca tüm okulların koşulları da bu yöntemi uygulamaya elverişli değildir. Bunlara bir de planı yetiştirme kaygısı eklendiğinde, öğretmenlerin zaman alan bu yöntemi uygulama imkânları daralmaktadır.