“Tek kelime ile dil bilgisi öğretiminin bugünkü durumu kötüdür. Bunda hiçbir mübalağa, hiçbir kötümserlik, hiçbir karamsarlık yoktur” (Ergin, tarihsiz: 65). Dil bilgisi öğretiminin iyi durumda olmamasının birçok sebebi vardır. Bu sebeplerin başında da geleneksel dil bilgisi öğretimi anlayışı gelmektedir. Bu anlayış ile yapılmaya çalışılan dil bilgisi öğretimi öğrencileri ezbere yöneltmekte ve kalıcı olmamaktadır. Dil bilgisini yeterince öğretememenin Türkçe öğretimini de olumsuz etkileyeceği aşikârdır.
Geleneksel dil bilgisi öğretimi konusunda Karadüz (2007: 282), Türkçe Eğitim Programları’ndaki genel amaç ve davranışlar ile dil bilgisinin amaç ve davranışları incelendiğinde, öğretilen bilgilerin kullandırılmasının hedeflendiğini ifade etmiştir.
Programda yer alan amaç ve davranış ifadelerinde dil kullanımının kural öğretimi ile sınırlandırılmadığını belirtmiş, terim ve kural öğretiminin dili kullanmaya destek sağladığını savunmuştur. Bu tespitlerine bağlı olarak, öğreticilerin dil becerilerini destekleyecek ve geliştirecek etkinliklere yer vermeleri gerektiğini söylemiştir. Yıllardır programlarda ve ders kitaplarında geleneksel dil bilgisi öğretimine yer verilerek öğrencilerin dil bilincinin geliştirilmesine çalışıldığını söyleyen Karadüz, geleneksel dil bilgisi öğretimi yaklaşımının öğrencilerin dil becerilerini desteklemeyeceğini iddia etmiştir.
“Bazı öğretmenler kural ve tanımı ezberletmekle başarılı bir dil bilgisi dersi yaptıklarını sanmakta ve bu çalışmaları kolaylıkla yürüttükleri için de memnun görünmektedirler. Gerçekten bir konuyu ezberletmek gözlemlerle, uygulamalarla beceri ve alışkanlık yaratmaktan çok daha kolaydır. Fakat Türkçe derslerinde konuşmaya, okumaya, yazmaya yararı bulunmayan kuralların ezberlenmesinden hiçbir sonuç beklenemez.” (Öz, 2001: 267) diyen Öz, dil bilgisindeki sorunlardan birinin ezbere dayalı öğretim olduğunu, bu konuda öğretmenlerin de üzerine düşenleri yapması gerektiğini söylemektedir. “Süslü ve özentili edebiyat yapmadan öğrencilerine pratik hayatın gerektirdiği bilgi ile alışkanlıkları vermeği amaç edinmiş öğretmenler, bilimsel dil çalışmalarının –hele ortaokul çağındaki- çocuklara pek sıkıcı, pek korkunç geldiğini bilirler. Bunun için bilimsel çalışmaları üniversiteye bırakıp ortaokulda dil kurallarını okuyup anlamada ve anlatmada, bir alet gibi, kullanma yeteneği kazandırılmalıdır. Bu çalışmanın, her zaman her yerde faydacı bir kafaya sahip olan çocuk için dersi ilginç
kılacağı söz götürmez bir gerçektir.” (Kiper, 1962: 37) sözleriyle Kiper de dil bilgisi öğretiminin kurallara değil, uygulamaya yönelik olması gerektiği üzerinde durmuştur.
Dilaçar (1971: 29), ‘dil bir eser değil, bir faaliyettir’ diyerek bu konuyu özlü bir şekilde ifade etmiştir. Buna göre dil öğretimindeki sorunu, öğretmenlerin dili canlı ve devamlı bir faaliyet olarak değil bitmiş bir eser gibi ele almaları olarak tespit etmiştir.
Dil bilgisi öğretiminde günümüzde büyük bir gelişme göstermiş olan dil biliminden yeterince faydalanılmadığı konusunda da Özbay, Sağır ve Karadüz hemfikirdir. Murat Özbay (2007: 143), bunu doğrudan bir sorun olarak değerlendirmiş ve bu sorunun dil bilimin sunduğu imkânların dil öğretimine ve Türkçe dil bilgisi kitaplarına yansımamış olmasından kaynaklandığını belirtmiştir.
Karadüz de dil bilgisi öğretiminde dil biliminden yararlanılmamasını bir sorun olarak görmektedir. “Dil çalışmaları yapılırken dil bilimsel yaklaşımlardan da yararlanmak gerekir. Dil bilimi dili inceleyen bilim, dilin bilimi biçiminde tanımlanır...
Dil bilimi, dili bütün yönleriyle inceleyen bir bilim dalı olduğundan dil eğitiminde dil biliminden yararlanılması gerekir. Çünkü dili tam anlamıyla tanımadan, dile ait kurallaşmış bilgilerden yola çıkarak dil eğitimi vermek sorunu çözmez. Dilin oluşum sürecini, sosyo-kültürel bir varlık oluşunu, bildirişim aracı oluşunu, dizgesel yanı gibi birçok özelliği algılanarak dil eğitimi vermek gerekir” (Karadüz, 2007: 293-294).
Geleneksel ve çağdaş anlayışla dil bilgisi öğretme çatışmaları dil bilgisi öğretiminin sorunlarından biridir. Sağır (2002: 32), “Bütün dünyada olduğu gibi artık Türkiye’de de, dil bilgisi öğretiminde geleneksel ile çağdaş anlayış çatışmaları su yüzüne çıkmıştır. Çağdaş kuramlardan haberdar olmayan öğretmenlerdeki dil bilimsel bakış eksikliği en kısa zamanda giderilmeli, dil bilimi kılavuzluğunda bir çağdaş dil bilgisi öğretimine geçilmelidir.” sözleriyle öğretim yaklaşımı seçiminin bir sorun olduğunu belirtmektedir. Ayrıca bu yaklaşımlardan kaynaklanan sorunun çözümünün dil biliminde olduğunu da vurgulamaktadır.
Dil bilgisi öğretiminde belli bir seviyenin yakalanması için öğretmenlerin eğitim programlarını iyi öğrenmeleri ve uygulamaya koyabilmeleri de şarttır. Çünkü program dikkate alınarak yapılan bir dil bilgisi öğretimi, standartlara ulaşma bakımından önemli olacaktır. Kiper (1962: 36), bu konuda bir tespitte bulunmuştur: “Bütün Türk ve azınlık
okullarımızda öğretmelerin uygulamakla yükümlü oldukları bir Türkçe Öğretim Programı bulunmaktadır. Ama meslek okulundan yeni çıkmış olduğu hâlde böyle bir kılavuzun varlığından bile habersiz öğretmenlerin bulunması düşündürücüdür.” Dil bilgisi öğretiminin bu durumu göz önüne alındığında Kiper’in tespiti hiç de yersiz değildir. Ancak, Kiper dil bilgisi öğretimi ile ilgili üzücü, üzücü olduğu kadar da düşündürücü tespitinden sonra bu durumu düzeltebilecek bir de teklifte bulunmuştur:
“Biz, ana dil öğretiminde görülen aksaklığın ‘Türkçe dersleri bir bilim değil, bir sanat gibi öğretilmelidir’ düşüncesini temel ilke olarak alan Türkçe Programındaki yargı ve yönergelerin içtenlikle uygulanmasıyla giderileceği kanısındayız.” Kiper’in bu konudaki teklifi de tespiti kadar doğrudur.
Dil bilgisi öğretiminin bir diğer sorunu da öğretmen adaylarının eğitim fakültelerinde aldığı dil bilgisi ve öğretim derslerinin yetersiz oluşudur. Bu konuda Sağır (2002: 31), “Türkçe öğretmenliği bölümlerinde yan alan uygulamalarına son verilerek, sadece Türkçeye ve onu oluşturan; okuma, dinleme, anlama, anlatma, dil bilgisi, yazım ve noktalama gibi alanların öğretimine daha geniş yer veren programlar oluşturulmalıdır.” diyerek bu konudaki eksikliği ortaya koymuştur.
Özbay (2007: 145), dil bilgisi öğretiminde tespit edilen sorunları şöyle sıralamaktadır:
1. Öğretmenler bugün dil bilgisi öğretiminde geleneksel anlayışa bağlı, yani çağdaş kuramlardan habersiz, dil bilgisini kendilerine öğretildiği ya da kitaplarda gösterildiği biçimde öğretmektedirler.
2. Ezbere dayalı bir dil bilgisi öğretimi yapılmaktadır.
3. Öğretmenler ve dil bilgisi kitapları yazarları arasındaki gerek tanım, terim, gerek sınıflandırma bakımından görüş farkları öğrencilerin kafasında karışıklık yaratmakta, ana dili öğrenimini öğrencinin gözünde zorlaştırmaktadır.
4. Dilin iyi öğrenilmemesi, konuşma ve yazmada eksikliklere neden olmaktadır.
5. Dil bilimin ortaya koyduğu yaklaşımlar, dil öğretimine ve Türkçe dil bilgisi kitaplarına yansıtılmamaktadır.
6. Dil bilgisi kitaplarında konulara ya şekil ya anlam bakımından yaklaşılmakta bu durum da çelişkilere neden olmaktadır.
Dil bilgisi öğretiminin yukarıda dile getirilen ve maddeler hâlinde sıralanan sorunlarına önerilen çözümler de şunlardır:
1. Eğitim fakültelerinin bünyesinde yer alan bütün bölüm, ana bilim dallarındaki alan, yan alan olarak verilen Türkçe ve dil bilgisi derslerinin programları, haftalık kredi saatleri gözden geçirilmelidir.
2. Türkçe öğretmenliği bölümlerinde yan alan uygulamalarına son verilerek, sadece Türkçeye ve onu oluşturan; okuma, dinleme, anlama, anlatma, dil bilgisi, yazım ve noktalama gibi alanların öğretimine daha geniş yer veren programlar oluşturulmalıdır.
3. Dördüncü ve beşinci sınıflarda Türkçe derslerinin branş öğretmenlerince verilmesi sağlanmalıdır.
4. Okulların ders aracı olanakları arttırılarak; her sınıf için zorunlu sınıf kitaplıkları oluşturulmalı, Türkçe derslerinde de yararlanılabilecek araç- gereç odaları açılmalı, okul kitaplıkları olmalı ve çalıştırılmalı, yöredeki kitaplıklardan yeterince yararlanılmalıdır.
5. Özellikle Türkçe Öğretmenliği Bölümü, Türk Dili ve Edebiyatı ve Sınıf Öğretmenliği Ana Bilim Dallarına alınacak öğrenciler Türkçe dil sınavı ile seçilmelidir.
6. Öğretmen adaylarına yönelik olarak; programlara dil bilimi dersleri konmalıdır.
7. Klasik dil bilgisi anlayışından çok, dil bilimsel anlayışla yazılmış Türk dili kitapları yazılmalı, yazdırılmalıdır. (Sağır, 2002: 31–32)
Sıralanan sorunlar ve çözüm önerilerinin yanında dil bilgisi öğretiminin en önemli sorunu klasik dil bilgisi anlayışından kurtulamamış olmaktır. Bunun asıl sebebi ise programa bağlı olarak oluşan uygulama sorunudur. Çalışmamızın sonuçlarında da bu eksiklik ortaya konmuştur. Öğretmenler programı uygulamak zorunda olduklarından gerektiği gibi bir dil bilgisi öğretimi yapılamamaktadır.