Dünya Sağlık Örgütü ve Sağlıklı Kentler Projesi 1 Dünya Sağlık Örgütü

1945 yılında ABD’nin San Francisco kentinde toplanan Birleşmiş Milletler Konferansı, bu dönemde bütün halkların sağlığının, dünyada barış ve güvenliğin sağlanması açısından temel önem arz ettiğini kabul ederek Çin ve Brezilya’lı delegelerin bir ‘’Uluslararası Sağlık Örgütü’’ kurulması amacıyla toplantı düzenlenmesi oybirliğiyle kabul edilmiştir. 19-22 Temmuz 1946 tarihlerinde New York’da düzenlenen Uluslararası Sağlık Konferansı’nda BM’ye üye 51 ülkenin

temsilcisi ile FAO, ILO, UNESCO, OIHP (Merkezi Paris’te bulunan Uluslararası Halk Sağlığı Bürosu), PAHO, Kızılhaç, Dünya İşçi Sendikaları Federasyonu ve Rockefeller Vakfı Temsilcileri Dünya Sağlık Örgütü Anayasasını oluşturmuşlardır.

DSÖ Anayasası 22 Temmuz 1946 tarihinde 61 ülkenin temsilcisi tarafından imzalanmıştır. DSÖ Anayasası en az 26 üye ülke tarafından resmen kabulü ile yürürlüğe girecektir. Bu süre içerisinde DSÖ işlevlerini yerine getirecek bir Ara Komisyon seçilmiştir. Bu Ara Komisyon iki yıl süreyle DSÖ’nün görevlerini yürütmüştür. Ara Komisyon tüm çalışmalarını tamamlamış ve 26 üye ülkenin onayı 7 Nisan 1948’de gerçekleşmiştir. DSÖ Anayasası’nın yürürlüğe girdiği 7 Nisan her yıl ‘’Dünya Sağlık Günü’’ olarak kutlanmaya başlanmıştır. DSÖ’ye, Mayıs 2000 itibariyle 191 ülke üyedir ve 2 ülke de ortak üye statüsündedir.15 DSÖ Anayasası kapsamında, DSÖ’nün temel görevi, insanların sağlığı için hükümetlerin sorumluluklarını gerçekleştirebilmeleri ve halkın aktif katılımını temin etmek için onları teşvik etmek ve desteklemektir. DSÖ’nün işlevleri, sağlık hizmetlerinin gelişimini ve ilerlemesini artırmak, halk sağlığını tehdit eden bütün sorunlar hakkında bilgi toplamak ve yaymak ve biyomedikal araştırma ve en son sağlık ilerlemelerinin uygulanmasını ilerletmektir.

Dünya Sağlık Örgütü, uluslararası sağlık meseleleri ve halk sağlığı için yönetim ve koordinasyon idaresi olarak hizmet veren, uzmanlaşmış kurumdur. DSÖ’nün temel işlevlerinden birisi insan sağlığı alanında tarafsız ve güvenilir bilgi ve tavsiyeler sunmaktır. Kurum bu sorumluluğunu yerine getirirken, ülkelere halk sağlığına yararı dokunacak politikalar oluşturma ve ülkelerin halk sağlığı ile ilgili en büyük sıkıntılarına çözümler üretme konusunda yardımcı olmaya çalışmaktadır.

1.1.2.2. Sağlıklı Kentler Projesi

Dünya nüfusunun yarısı kentlerde yaşayan 6 milyarın üzerinde insanıyla 21. yüzyılda yaşam savaşı vermektedir. Nüfusun büyük bir bölümünün kentlerde yaşamasının birçok avantaj ve dezavantajı da beraberinde getirdiği kabul edilmektedir. Bugün gündemde olan konu, kentlerin ve diğer insan yerleşimlerinin nasıl yönetileceği ve giderek kentleşen bir dünyada sağlıklı yaşam koşullarının nasıl yaratılacağıdır. 1995 yılında 2.6 milyar olan toplam kentli nüfus, 2015 yılında 4

milyara çıkacaktır. Mega kent olarak adlandırılan kentlerin (nüfusu 10 milyonun üzerinde olan kentler) sayısı artmaktadır.

21. Yüz Yıl Şehri: Berlin Küresel Konferansı”nın 4 Temmuz 2000 toplantısında kentlerin geleceğine ilişkin bazı ciddi olasılıklar öne çıkarılmaktadır. Bunlar arasında kentleşme konusundaki sayısal tespitler başta gelmektedir. Buna göre önümüzdeki yüz yılda, tarihte ilk kez 6 milyar nüfus kentlerde yaşayacak; bunu izleyen çeyrek yüz yılda ise kentlerde yaşayan insan sayısı dünya genelinde 5 milyarı ikiye katlayacak. 2025’te her beş kişiden üçü kentli olacaktır. Yine aynı dönemde “milyonluk kentler” ve “mega kentler” ortaya çıkacaktır. Çoğu kentler için bu gelişmeler kentleri tehdit eden büyük bir kâbusa dönüşecektir. Bunun anlamı ise açıktır: Kent nüfusunun artışı gelişmiş ülkelerin yanı sıra geri kalmış ülkelerde de belirgin bir artış gösterecektir. Bunun sonucu olarak bugün Afrika, Latin Amerika ve Hindistan’ın bazı bölgelerinde olduğu gibi açlık, işsizlik, evsizlik devasa kent sorunları olarak ortaya çıkacaktır.16

DSÖ 2000 yılında olduğu gibi 21.yüzyılda da sağlık konusunda hiçbir ülkenin kendine yeter olmayacağını ve sağlığın geliştirilmesinde uluslararası dayanışmanın zorunlu olacağını vurgulamaktadır. Tüm üye ülkeleri yaşam tarzı, çevre ve sağlık hizmetlerini bir denge içinde ele alan bir anlayışla HİS kavram ve prensipleri çerçevesinde politika geliştirme ve uygulamaya geçmeye çağırmaktadır. DSÖ bu doğrultuda, Avrupa Kentleri karar vericilerinin gündeminde ve kent sağlığının gelişim sürecinde en üst sıraya yerleşmesi amaçlanan uzun dönemli uluslararası bir gelişim projesi olarak "Sağlıklı Kentler Projesi"ni başlatmıştır.17 DSÖ Sağlıklı Kentler Projesi uzun süreli uluslararası gelişme projesi olup, Avrupa'daki karar vericilerin, sağlık konusunu gündemlerinin birinci maddesi olarak almalarını, yerel stratejilerin Gündem 21 çerçevesinde ve HİS Hedefleri doğrultusunda sürdürülebilir faaliyetler şeklinde nitelendirmelerini hedeflemektedir.

Sağlıklı Kentler projesi sadece medikal anlamda sağlık seviyesinin yükseltilmesi, daha fazla sağlık merkezi daha fazla hastane değil; eğitim, planlama, ulaşım, altyapı, sanayi vb. bütün sektörleri içine alan bir kalkınma projesidir. İlk

16 _{İsmail Doğan, “Korumacılığın Geleneksel Kent Kültüründen Çıkarması Gereken Dersler”, AÜ} Eğitim Bilimleri Fakültesi Dergisi, C.35. S.1-2, Ankara 2002, s.21.

17 _{İsmail Toprak ve Diğerleri, Ulusal Sağlıklı Şehirler Ağı, Sağlık Bakanlığı Temel Sağlık Hizmetleri} Genel Müdürlüğü Yayını, Ankara 2002, s.17.

bakışta sağlıklı kent deyince yerel yönetimlerin işi değilmiş gibi görülebilir. Sağlıklı Kentler projesinde, tam yerel yönetimlerin sorumluluk alanında olan çalışmaları kapsadığı, yerel yönetimlerin kentin sağlığından da sorumlu olduğu özellikle vurgulanmaktadır.18 Dünya Sağlık Örgütü Sağlıklı Kentler Projesi, uzun süreli uluslararası bir gelişme projesidir. Amacı; Gündem 21 çerçevesinde ve HİS hedefleri doğrultusunda oluşturulmuş stratejiler ile kentte yaşayan ve çalışan insanların fiziksel ve sosyal ortamlarını iyileştirici faaliyetlerde bulunmak üzere yerel düzeyde karar vericileri ve ilgili kuruluşları harekete geçirmek, sağlık konusunu karar vericilerin gündeminin birinci maddesi haline getirmektir. Başka bir deyişle Sağlıklı Kentler Projesi karar vericilerin sağlık konusunda bir gündem oluşturmasını ve bölgesel düzeyde halk sağlığı için güçlü bir lobi kurulmasını amaçlayan uzun vadeli bir projedir.

Sağlıklı Kentler Projesi; sağlıkta ve sağlık hizmetlerine ulaşmada eşitsizliği azaltmak, yerel düzeyde sağlıklı toplum politikasını geliştirmek, sağlığı destekleyen fiziksel ve sosyal çevreyi oluşturmak, sağlık için toplum hareketini güçlendirmek yeni gelişmelere uyum gösteren bir toplum oluşumunu sağlamak herkes için sağlık stratejisi ve sağlık gelişimi prensipleri ile uyumlu sağlık hizmetleri kurmak amaçlarına yöneliktir.19

Uluslararası dayanışma; kişisel, gruplar halinde, kurumsal ve organizasyon olarak ortak bir ana fikir ve kavram etrafında birleşmeyi beraberinde getirmektedir. Böylece; bilgi ve tecrübe alışverişi kolaylaşmakta ve yüz yüze görüşme imkânı doğmaktadır. HİS hedefleri doğrultusunda oluşturulan, karar vericiler, uzmanlar, sağlık profesyonellerinin yer aldığı ağlar sürdürülen uluslararası işbirliğinin en iyi örnekleridir. Sağlıklı Kentler Projesi, sağlık hedeflerinin, sağlık politikalarının oluşturulması, bunların izlenmesi, uygulamalarının değerlendirilmesinde ve her üye ülkede planlı bir mücadele verilmesinde önemli bir role sahiptir. Bu amaca uygun olarak sağlıklı bir kent oluşturmada sektörler arası işbirliğinin önemi büyüktür.

Yönetimdeki aktörler ve özel sektördeki aktörler arasında çeşitli işbirlikleri ve resmi ortaklıklar oluşturulabilir. Bu ortaklıklar iki tarafa da, sektör arasındaki bölüşümde herkesin kendi tarafında kalacak olanın bir başına onun işine

18 _{http://www.sagliklikentlerbirligi.org.tr/e_bulten/e_bulten4.pdf-(24.06.2006).} 19 _{http://www.saglik.gov.tr/default.asp?sayfa=projedetay&id=29-(23.06.2006).}

yaramayacağı kaynakları, ortaklaşa kullanmasına olanak sağlar.20 Sağlıklı Kent Projesi'nin hayata geçirilmesinde en önemli teknik ve öncü görev; kentte yaşayan insanlara, yerel yönetimlere, sivil toplum örgütlerine, resmi/gayri resmi kuruluşlara, medyaya, yerel halk sağlığı çalışanlarına, halk sağlığı uzmanlarına, üniversitelere yüklenmektedir.

Sağlıklı Kentler Projesinin ilk üç fazı tamamlanmıştır. Birinci Faz 1987-1992 yılları, arasında sürmüş ve 35 kentin Sağlıklı Kentler ağına dahil olmasıyla sonlanmıştır. Bu dönemde ana tema; sağlıklı bir kent için değişikliği yaratacak bir yapılanmaya gitmektir. İkinci Faz 1993-1997 yılları arasında sürmüş ve burada ana tema: sağlıklı halk politikaları ve kapsamlı kent sağlık planları yapılması olmuştur. Üçüncü Faz ise 1998-2002 yılları arasında sürmüştür. Bu dönemin ana teması ise; sağlık gelişimi için bütünleşmiş planlamaya; eşitlik, sürdürülebilir kalkınma ve sosyal gelişme olmuştur. Bu bağlamda, DSÖ tarafından oluşturulan ulusal ağlar ve ayrı ayrı her bir proje kent toplumların sağlığını HİS ilkeleri doğrultusunda geliştirmeye yönelik çalışmalarını sürdürmektedirler. Ayrıca, birkaç Avrupa kentinin oluşturduğu gruplar, "Çok Kentli Faaliyet Planı"nı sürdürmek amacıyla bir araya gelerek çalışmaktadırlar.

Ulusal ağlar ve diğer işbirliği ağları hem ulusal hem de uluslararası seviyelerde tüm konvansiyonel politikaları, profesyonel, bölgesel ve sektörel sınırları aşan, dinamik, yenilikçi ve işbirliğini gerçekleştiren ağlar haline gelmiştir. Kopenhag'daki DSÖ Avrupa Bölge Ofisi'nin bünyesinde DSÖ Kent Sağlığı Avrupa Merkezi’nin kurulması ile Sağlıklı Kentler Projesi'nin 3. Fazı (1998-2002) başlatılmıştır. Merkezin temel hedefi kentte ve yerel seviyede sağlık faaliyetinin devam ettirilmesi ve gelişmesini temin için, DSÖ kapasitesinin güçlendirilmesidir. 3. Fazda Sağlıklı Kentler görüşünü geliştirmek, daha fazla kente yaymak ve sağlık alanındaki gelişmeler doğrultusunda Avrupa düzeyindeki Kentlerle işbirliğini arttırmaya yönelik olarak, 21. yüzyılda HİS politikasında anahtar rol oynaması amaçlamıştır.

20 _{Murat Akçakaya, “Yönetimsiz Yönetişim mi? Kamu Yönetimini Yeniden Düşünmek”, Türk İdare}

Yürütülen projenin dördüncü dönemi 2003 yılında başlamış olup; 2008 yılı sonuna kadar devam edecektir. Bu dönemin ana temaları; sağlıklı kent planı ve sağlık etki değerlendirmesidir. Tamamlayıcı bir tema olarak da sağlıklı yaşlanma belirlenmiştir. Dördüncü dönemde kentlerden beklenen dokuz görev bulunmaktadır:

1. Yerel desteğin sağlanması/sürdürülmesi, 2. Koordinatör ve yönlendirme grubu atanması,

3. Ana temalar üzerinde çalışmak üzere ortaklıklar kurulması, 4. Kent sağlığı gelişim planının hazırlanması/geliştirilmesi, 5. Kent sağlık profili hazırlanması/güncellenmesi,

6. DSÖ Avrupa Ağı toplantılarına katılmak, 7. Belediye başkanlarının toplantılarına katılmak, 8. Ağ aktivitelerine katkı sağlamak ve katılmak,

9. İzleme ve değerlendirme mekanizmaları kurmak, kendi kendine izleme yapmak ve DSÖ değerlendirme çalışmalarına hazır olmak.

Tablo 1: DSÖ Sağlıklı Kentler Projesi’nin Fazları

DSÖ-SAĞLIKLI KENTLERİN 5 YILLIK FAZLARI