Dönem Kârının Dağıtımı

Bu bölümde dönem kârının ne şekilde dağıtıma tabi tutulacağı başlıklar halinde ele alınmaya çalışılmaktadır.

• Dönem Kârı: Dönem kârı, gelir tablosunda belirtilen vergi ve yasal yükümlülüklerden önceki kârdır. Dönem kârı gelir tablosunda “Dönem Kârı veya Zararı” hesabının bakiyesidir. Dönem kârının bir diğer ismi ticari kârdır. Ticari kâr, TTK hükümlerine göre oluşan kârdır. Mali kâr ise vergi kanunlarına göre oluşan ve verginin hesaplanmasına esas olan kârdır. Kâr dağıtım tablosu ticari kârı esas alan bir tablodur.

• Ödenecek Vergi ve Yasal Yükümlülükler: Mali kâr üzerinden hesaplanan vergi ve diğer yasal yükümlülükleri kapsar. Bilançoda yer alan “370 Dönem Kârı ve Diğer Yasal Yükümlülük Karşılıkları” hesabının bakiyesidir

• Geçmiş Yıllar Zararı: Zararla kapanmış geçmiş faaliyet dönemlerinden gelen geçmiş yıllar zararları hesabında yer alan zararları ifade eder. Türk Ticaret Kanunu’nun kâr payını düzenleyen 470. maddesine göre kâr payı ancak safi kârdan dağıtılabilir. Buna göre geçmiş yıllardan gelen zararlar, dönem net kârından düşülerek dağıtılabilir dönem net kârına ulaşılır. Geçmiş dönem zararlarında dikkat edilmesi gereken husus ise, zararın ticari zarar veya mali zarar olmasıdır.

Ticari zarar, şirketin faaliyetiyle ilgili olarak dönem sonunda ortaya çıkan ve bilançoda “591 Dönem Net Zararı” hesabında yer alıp dönem sonrası 580-geçmiş yıllar zararları hesabına aktarılıp izlenen zararlardır.

Mali zarar ise vergi kanunlarında yer alan indirim ve istisnalar dolayısıyla ortaya çıkan zarardır. Kurumlar Vergisi Kanunu’nun 14. maddesinin 7 nolu fıkrasına göre; “Beş yıldan fazla nakledilmemek şartıyla geçmiş yılların mali bilançolarına göre meydana gelen zararlar” vergi matrahından indirilebilecektir. Mali zarar, vergi matrahının tespitinde indirim

kalemi olarak dikkate alınırken, beş yıllık sürenin göz ardı edilmemesi gerekir.95

• Birinci Tertip Yasal Yedek Akçe: Her yıl safi kârın yirmi de birinin ödenmiş esas sermayenin beşte birini buluncaya kadar ayrılan yedek akçeler I. tertip yasal yedek akçe olarak adlandırılır. TTK’nın 466. maddesinin 1 nolu fıkrasına göre “690 Dönem Kârı veya Zararı” hesabının tutarından “580 Geçmiş Yıllar Zararları” hesabının bakiyesi düşüldükten sonra kalan tutardan, ödenmiş sermayenin % 20’sine ulaşıncaya kadar her yıl % 5 oranında I. tertip yasal yedek akçe ayrılır. Dönem kârından ayrılan I. tertip yedek akçe “540 Yasal Yedekler” hesabında izlenir.

• İşletmede Bırakılması ve Tasarrufu Zorunlu Fonlar: Mevzuat gereği dönem kârından işletmede alıkonulacak ihtiyat ve karşılıklar ile finansman fonu ve yenileme fonu gibi işletmenin mali yapısını güçlendirmek amacıyla oluşturulan fonlardır. Bu fonlar;96

Bankaların ödenmiş sermayelerine kadar ayırdıkları muhtemel zarar karşılıkları;

Finansman Fonu; Kurumlar Vergisi Kanunu’nun mükerrer 8. maddesi gereğince amortismana tabi iktisadi kıymetin satışından doğan kâr, bu sabit kıymetin yenilenmesi işin gereği için zorunlu ve bu hususta işletme yöneticileri karar vermiş ise yenileme giderlerini karşılamak üzere 3 yıl süre ile işletmede finansman fonu olarak tutulabilir.

VUK’a göre ayrılan yenileme fonu; Buna göre ayrılacak olan yenileme fonu muhasebe tekniği açısından kurum kazancına konu edilmeden doğrudan “549 Özel Fonlar” hesabına aktarılması olanaklıdır. VUK’un 328. maddesine göre sabit kıymet yenileme fonu örnek verilebilir.

95 _{İsmail Hakkı Güneş; “Kâr Dağıtım Tablosu”, Lebib Yalkın Mevzuat Dergisi, Sayı no: 4, Nisan}

2006, s. 45.

96 _{Kazım Metin, “Kâr Dağıtımı ve Kâr Dağıtım Tablosu”, Vergi Dünyası, Sayı no: 175, Mart 1996, s.}

Hisse senedi ihraç primleri (Emisyon Primleri); kuruluşta ya da sermaye arttırımında ihraç edilen hisse senetlerinin nominal değerinin üzerinde ihracından oluşan olumlu farktır. TTK’nın 286. maddesinin 1 nolu fıkrasına göre; “İtibari kıymetlerinden aşağı bir bedel ile hisse senedi çıkarılamaz.” Bu şekilde oluşan emisyon primleri TTK’nın 466. maddesinin 1 nolu fıkrasına göre dağıtılamaz ve yedek akçe niteliğinde işletmede tutulması gerekir.

Hisse senedi iptal kârları.

• Ortaklara Birinci Temettü: Ortaklara birinci temettü, Muhasebe Sistemi Uygulama Genel Tebliğine göre işletmenin ödenmiş sermayesi üzerinden ilgili yasa hükmü ve ana sözleşme gereğince ortaklara dağıtılacak temettüdür. Ortaklara birinci temettü payı, işletmenin ödenmiş sermayesinin üzerinden % 5 oranında ayrılır. “331 Ortaklara Borçlar” hesabında izlenir. TTK’nın 455. maddesinin 1 nolu fıkrasına göre; “Her pay sahibi, kanun ve esas mukavele hükümlerine göre pay sahiplerine dağıtılmaya tahsis olunan safi kazanca, payı nispetinde iştirak hakkını haizdir…”

• Personele Temettü: Genel kurul kararıyla personele dağıtılacak olan temettüdür. Personele ödenecek temettü “335 Personele Borçlar” hesabında izlenir.

TTK’nın 468. maddesinin 1 nolu fıkrasına göre ana sözleşmede müstahdem ve işçiler lehine temettü öngörülebilir. Personele ödenecek temettüün ortaklara ödenecek temettü ile yönetim kurulu başkan ve üyelerine ödenecek temettüden ayrılan önemli farkı vardır. Personele ödenecek temettü Gelir Vergisi Kanununa göre ücret sayılırken ortaklara ve yönetim kurulu başkan ve üyelerine ödenen temettü menkul sermaye iradı sayılmaktadır.

• Yönetim Kuruluna Temettü: Yönetim kuruluna verilen temettü genel kurul kararıyla yönetim kurulu üyelerine dağıtılması kararlaştırılan temettüdür. “331 Ortaklara Borçlar” hesabında izlenir.

Yönetim kurulu üyelerine TTK’nın 472. maddesine göre, safi kârdan, ancak kanuni yedek akçe ayrıldıktan sonra ve pay sahiplerine % 4 oranında veya esas mukavele ile daha yüksek bir oranda kâr payı dağıtıldıktan sonra verilebilir. TTK açısından bu kâr payları şahsi hak niteliğinde olmadıklarından sözleşme değişiklikleriyle bu kâr payları kaldırılabilir, değiştirilebilir.

• Ortaklara İkinci Temettü: Genel kurul kararıyla ortaklara dağıtılan ikinci temettüdür. “331 Ortaklara Borçlar” hesabında izlenir.

• İkinci Tertip Yasal Yedek Akçe: Türk Ticaret Kanunu’nun ilgili hükmü uyarınca ayrılan I. tertip yasal yedek akçe ve % 5 oranında ayrılan birinci temettü hariç, kalan kârın dağıtılmasına karar verilen kısmının % 10’udur. II. Tertip yasal yedek akçeler “540 Yasal Yedekler” hesabında izlenir.

• Statü Yedekleri: Statüye bağlı yedek akçeler işletmenin kuruluş statülerinde yer alan elde ettikleri kârın dağıtılmasını izleyen hükümlere göre ayrılması mecburi olan yedeklerdir. Bu tür yedek akçeleri ayırma zorunluluğu şirketin sözleşmesindeki hükümlerden kaynaklanmaktadır. “541 Statü Yedekleri” hesabında izlenir.

• Olağanüstü Yedekler: Sermaye şirketlerinde genel kurul tarafından olağanüstü durumlar dikkate alınarak ayrılmasına karar verilen ve dağıtım dışı kalan kârlardır. “542 Olağanüstü Yedekler” hesabında izlenir.

• Diğer Yedekler: Genel kurul kararıyla ayrılan diğer yedeklerdir. “548 Diğer Kâr Yedekleri” hesabında izlenir.

• Özel Fonlar: Çeşitli mevzuat hükümleri gereği işletmede bırakılan fonlardır. Örneğin; kooperatif ana sözleşmesinde, gerek kooperatifin memurları ve işçileri gerekse kooperatifin ortakları için yardım kuruluşları oluşturmak ve bunları işletmek amacıyla yardım fonları kurulması ve bu amaçla kârdan fon ayrılması mümkündür.