Cumhurbaşkanının Görevleri ve Yetkileri

1921 Anayasasının 1923 değişikliği ile Cumhurbaşkanın görev ve yetkileri madde 11’de düzenlenmiştir. Buna göre cumhurbaşkanı devletin başı olup, bazı hallerde meclise ve Bakanlar Kurulu’na başkanlık eder. Anayasanın 12. maddesi de Cumhurbaşkanının yetkileri arasında Başbakanın TBMM üyeleri arasından seçilmesini de düzenlemiştir. Anayasa uyarınca Cumhurbaşkanınca atanan başbakan, TBMM üyeleri arasından bakanları seçer ve Bakanlar Kurulu listesini onaylaması için Cumhurbaşkanına arz eder. Bakanlar Kurulu üyelerinin TBMM üyeleri arasından seçilmesi hükmü 1923 değişikliği ile kabul edilmiş ve parlamenter sisteme uygunluğu sağlanmıştır (Eroğul, 1993:216). Bu şekilde de parlamenter sistemin en önemli eksikliği giderilmiştir.

1924 Anayasasında, devlet başkanı olarak Cumhurbaşkanının yetkileri çok sınırlıdır. Bu yetkiler, özel merasimlerde TBMM’ye başkanlık etmek, kanunları imzalamak veya geri göndermek, başbakanı atamak, hükümeti kurmak, özel af yetkisini kullanmak şeklindedir (Akyüz, 2006: 40). 1924 Anayasasına göre Cumhurbaşkanının ilk yetkisi 19. madde ile düzenlenen meclisi toplantıya çağırma yetkisidir (Önder, 2007:38). Devletin başı olan Cumhurbaşkanı, merasimli toplantılarda TBMM’ye ve lüzumu üzerine bakanlar kuruluna başkanlık eder. Cumhurbaşkanı görevi devam ettikçe TBMM görüşmelerine ve tartışmalarına katılamaz ve oy verme işlemini yapamaz. Anayasanın 35. Maddesine göre Cumhurbaşkanının kanunları ilan etme görevi vardır. Ayrıca burada kanunları geri gönderme yetkisi de düzenlenmiştir. Hükme göre Cumhurbaşkanı uygun bulmadığı kanunları -anayasa ve bütçe kanunun dışındaki kanunlar- 10 gün içerisinde bir daha görüşülmesi için TBMM’ye iade eder. Anayasa tarafından Cumhurbaşkanına verilen bu yetki geciktirici veto yetkisi olarak tanımlanmaktadır.

1924 Anayasası madde 36’ya göre; Cumhurbaşkanı her yılın kasım ayında hükümetin geçen sene çalışmalarını ve gelecek sene içerisinde alınması gereken önlemler hususunda bir nutuk verir. Bu nutku Başbakana da okutabilir. 1924

77

Anayasası madde 37’ye göre ise; Cumhurbaşkanı, yabancı devletlerde görevlendirilecek Türkiye Cumhuriyeti’nin siyasi temsilcilerinin atamalarını yapar ve yabancı devlet siyasi heyetini kabul eder. Ayrıca parlamenter sistemin bir gereği olarak Cumhurbaşkanının, meclis üyeleri arasından Başbakan’ı belirleme yetkisi vardır.

1961 Anayasasına bakıldığında ise cumhurbaşkanın görev ve yetkileri şöyle açıklanmıştır: İlk olarak cumhurbaşkanı yürütme yetkisini Bakanlar Kurulu ile beraber kullanacaktır. Ancak yürütme görevini kullanacak makamın Cumhurbaşkanı değil Bakanlar Kurulu olduğunu da söylemektedir (Önder, 2007:45). 1961 Anayasası 93. maddesinde TBMM tarafından kabul edilen ve Cumhurbaşkanınca imzalanan yasaların on gün içinde Cumhurbaşkanınca resmi gazetede ilan edilmesi gerektiğini tanzim etmiştir. Ayrıca Cumhurbaşkanınca geri gönderilen kanunların TBMM tarafından aynen kabul edilmesi halinde Cumhurbaşkanınca 10 gün içinde ilan edilmesi gerektiğini ve bu kanunların Anayasaya aykırılığı savıyla, Anayasa Mahkemesi’nde doğrudan iptal davası açma yetkisi de verilmiştir. Anayasanın 102. maddesinde başbakanın seçtiği bakanları atama yetkisi de Cumhurbaşkanına verilmiştir. 108. madde, Cumhurbaşkanına TBMM seçimlerinin yenilenmesine karar verme yetkisini vermektedir. Ayrıca 110.madde ile TBMM’nin manevi varlığından ayrılmaz olan başkomutanlığı, temsil etmek ve Silahlı Kuvvetlerin Komutanı olan Genelkurmay Başkanını, bakanlar kurulunun teklifi üzerine atamak Cumhurbaşkanının yetkileri arasındadır. 111. maddede ise Milli Güvenlik Kurulu’na başkanlık etmesi düzenlenmiştir.

1982 Anayasasında da Cumhurbaşkanının görev ve yetkilerinin 1961 Anayasasındakine benzer biçimde düzenlendiği görülmektedir. Anayasa’nın 104. Maddesinde bu yetkiler yasama, yürütme ve yargı şeklinde üç ana başlık altında ayrıntılı bir biçimde düzenlenmiştir. Bu hükme göre;

Anayasaya göre Cumhurbaşkanı bazı yetkilerini devletin başı ve birliğini temsil etmesi sıfatı ile kullanır. Buna göre;

Cumhurbaşkanı Devletin başıdır. Yürütme yetkisi Cumhurbaşkanına aittir. Cumhurbaşkanı, Devlet başkanı sıfatıyla Türkiye Cumhuriyeti’ni ve Türk Milletinin

78

birliğini temsil eder; Anayasanın uygulanmasını, Devlet organlarının düzenli ve uyumlu çalışmasını temin eder.

Gerekli gördüğü takdirde, yasama yılının ilk günü Türkiye Büyük Millet Meclisinde açılış konuşmasını yapar. Ülkenin iç ve dış siyaseti hakkında Meclise mesaj verir. Kanunları yayımlar. Kanunları tekrar görüşülmek üzere Türkiye Büyük Millet Meclisine geri gönderir. Kanunların, Türkiye Büyük Millet Meclisi İçtüzüğünün tümünün veya belirli hükümlerinin Anayasaya şekil veya esas bakımından aykırı oldukları gerekçesiyle Anayasa Mahkemesinde iptal davası açar.

Cumhurbaşkanı yardımcıları ile bakanları atar ve görevlerine son verir. Üst kademe kamu yöneticilerini atar, görevlerine son verir ve bunların atanmalarına ilişkin usul ve esasları Cumhurbaşkanlığı kararnamesiyle düzenler. Yabancı devletlere Türkiye Cumhuriyeti’nin temsilcilerini gönderir, Türkiye Cumhuriyeti’ne gönderilecek yabancı devlet temsilcilerini kabul eder. Milletlerarası andlaşmaları onaylar ve yayımlar. Anayasa değişikliklerine ilişkin kanunları gerekli gördüğü takdirde halkoyuna sunar. Milli güvenlik politikalarını belirler ve gerekli tedbirleri alır.

Türkiye Büyük Millet Meclisi adına Türk Silahlı Kuvvetlerinin Başkomutanlığını temsil eder. Türk Silahlı Kuvvetlerinin kullanılmasına karar verir. Sürekli hastalık, sakatlık ve kocama sebebiyle kişilerin cezalarını hafifletir veya kaldırır. Anayasa Mahkemesi üyelerini, Danıştay üyelerinin dörtte birini, Yargıtay Cumhuriyet Başsavcısı ve Yargıtay Cumhuriyet Başsavcı vekilini, Hâkimler ve Savcılar Kurulu üyelerini seçer.

Cumhurbaşkanı, yürütme yetkisine ilişkin konularda Cumhurbaşkanlığı kararnamesi çıkarabilir. Anayasanın ikinci kısmının birinci ve ikinci bölümlerinde yer alan temel haklar, kişi hakları ve ödevleriyle dördüncü bölümde yer alan siyasi haklar ve ödevler Cumhurbaşkanlığı kararnamesiyle düzenlenemez. Anayasada münhasıran kanunla düzenlenmesi öngörülen konularda Cumhurbaşkanlığı kararnamesi çıkarılamaz. Kanunda açıkça düzenlenen konularda Cumhurbaşkanlığı kararnamesi çıkarılamaz. Cumhurbaşkanlığı kararnamesi ile kanunlarda farklı hükümler bulunması halinde, kanun hükümleri uygulanır. Türkiye Büyük Millet Meclisinin aynı

79

konuda kanun çıkarması durumunda, Cumhurbaşkanlığı kararnamesi hükümsüz hale gelir.

Cumhurbaşkanı, kanunların uygulanmasını sağlamak üzere ve bunlara aykırı olmamak şartıyla, yönetmelikler çıkarabilir. Kararnameler ve yönetmelikler, yayımdan sonraki bir tarih belirlenmemişse, Resmî Gazetede yayımlandıkları gün yürürlüğe girer. Cumhurbaşkanı, ayrıca Anayasada ve kanunlarda verilen seçme ve atama görevleri ile diğer görevleri yerine getirir ve yetkileri kullanır.