1868 yılında tamamen batılı programla faaliyetlerini sürdüren Galatasaray Mekteb-i Sultanisi, Fransa’dan getirilen kadroda bulunan beden eğitimi öğretmeni Monsieur Curel ile modern cimnastiği Türkiye’ye getiren ilk kurum olmuştur. Curel, okulda görev aldığı ilk iki yıl içerisinde okul binasının bir salonunu cimnastikhane hâline getirmiş, Fransa’dan beraberinde getirdiği araç ve gereçlerini bu salona yerleştirmiştir. Curel’in okuldan ayrılmasından sonra Monsieur Moiroux ve Monsieur Martinetti Galatasaray Mekteb-i Sultanisi’nde cimnastik faaliyetlerini devam ettiren diğer isimler olmuşlardır.
Meşrutiyetin ilânından sonra aletsiz cimnastik olarak bilinen “İsveç Cimnastiği”ni benimsemiş olan Selim Sırrı Bey’de İstanbul’a gelmiştir. Selim Sırrı Bey, ülkemize o yıllarda yabancı olan ve büyük bir kitle tarafından yadırganan aletsiz cimnastiğin ilk uygulayıcısı olmuştur. Selim Sırrı Tarcan, 1908 Eylül'ünde İstanbul'da hususi bir "Terbiye-i Beden"Terbiye-iye Mekteb'"Terbiye-i" açmıştır. Bu okul Türk"Terbiye-iye’de açılan "Terbiye-ilk beden eğ"Terbiye-it"Terbiye-im"Terbiye-i okuludur ve okulun müfredatında cimnastik, kılıç, meç, boks ve atıcılık dersleri vardır. Bu okul 1909 yılının Nisan ayına kadar muntazam bir şekilde işlerken Selim Sırrı Tarcan, 1909 Mayıs'ında Ordu tarafından İsveç Stokholm'e Yüksek Beden Eğitimi Enstitüsü’ne tahsile gönderilince okul kapanmıştır. Selim Sırrı Tarcan, İsveç'te iki senelik tahsili bir buçuk senede tamamlar ve İsveç kralı tarafından Vasa Nişanesi ile taltif edilir. Selim Sırrı Tarcan, beden eğitiminin birçok ilimlerle ilgisini ve önemini öğrendikten sonra 1910 yılında yurda döner ve döndükten bir süre sonra da askeriyeden istifa ederek kendisini spor ve beden eğitimi çalışmalarına verir. O zamanlar okul programlarında beden eğitimi dersi yoktur.
Bir iki lisede program dışında bu çalışmalara yer verilirken, cimnastik dersini kız mekteplerine sokmak için uğraşan Tarcan, 1911 yılında liselerin birinci ve ikinci sınıflarına beden eğitimi derslerinin konulmasını sağlamıştır. İstanbul’da gelişen aletli cimnastiğin yanı sıra Selim Sırrı Bey yazıları ve yetiştirdiği genç öğretmenler aracılığı ile İsveç
cimnastiğinin tüm okullarda yayılmasına neden olmuştur. O yıllarda cimnastik çalışmalarının yapıldığı okulların başında Galatasaray Mekteb-i Sultanisi’nin yanı sıra Kuleli idadisi ve Mekteb-i Bahriye gelmektedir (Güven, 1996, 70-82).
Cumhuriyet’in ilânından sonra okullarda cimnastik derslerine yön verme çalışmaları için Selim Sırrı Bey görevlendirilmiştir. Selim Sırrı (Tarcan) bu görevden yararlanarak eğitim için Vildan Aşır Savaşır ve Nizamettin Kırşan’ı İsveç’e göndermiştir. Daha sonra aletli cimnastik branşında Mehmet Fetgeri, Şevket Kugul, Esat Kazancı, Fikret Korkmaz, Atıf Gençsoy ve Nihat Yılbar gibi başarılı sporcular yetişmiştir. Türkiye’de cimnastiğin kurumsallaşması çalışmaları devam ederken 1957 yılında Türkiye Cimnastik Federasyonu kurulmuş, 1960 yılında FIG (Uluslar Arası Cimnastik Federasyonu) üyeliğine kabul edilmiştir. 1957 yılından itibaren bölgeler arası yarışmalar organize edilmiş, 1960 yılından itibaren Türk cimnastikçiler uluslararası yarışmalara katılmaya başlamıştır. Nihat Yılbar 1960’ta Almanya’da cimnastik tekniklerini inceleme imkânı bulmuş ve Türkiye’ye döndükten sonra tecrübelerini aktarmıştır. Roma’da yapılan Öğrenci Oyunları, 1962 Prag Dünya Şampiyonası, 1967 Tunus Akdeniz Oyunları Türk cimnastikçilerin bu dönemde katıldığı yarışmalar olmuştur. 1970 yılında Ankara, Çankırı, Manisa ve Adana bölgelerinde ilkokul çocuklarına yönelik çalışmalar başlatılmış, 1972 yılında ilk antrenör kursu açılmıştır. 1973 yılında ilk kez bireysel olarak büyüklerde Balkan Şampiyonası’na gidilmiştir. İsveç cimnastiği, Türkiye’de beden eğitimi öğretmeni Selim Sırrı (Tarcan) tarafından yaygınlaştırılsada, artistik cimnastik uzunca bir süre eğitim alanında kendine yer bulamamış ve gelişimini tam olarak sağlayamamıştır. Sonraki süreçte cimnastik sporunun Türkiye’de ki gelişimi devam etmiştir (Cimnastiğin tarihçesi, (2019).
https://www.nkfu.com/turkiyede-jimnastigin-tarihcesi/ sayfasından erişilmiştir).
Tablo 45
Türkiye’ye 1923-1973 Yılları Arasında Gelen Cimnastik Uzmanlarının Listesi
No Adı Soyadı Cinsiyet Ülkesi Branşı Unvanı Çalıştığı Birim Çalıştığı Yıl Türkiye’ye
Geliş Amacı Görev Yerleri Görevlendirme Kanun Dayanağı
1 Friederike Reymann Kadın Almanya Cimnastik Uzman
Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi Ortopedi Kliniği
1949 Uzman Ankara 788
2 Christina Bock Kadın Almanya Cimnastik Uzman
Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi Ortopedi Enstitüsü
1954 Uzman Ankara 788
3 Johanna Wayerke Kadın Almanya Cimnastik Antrenör Beden Terbiyesi Umum Müdürlüğü 1.9.1956-15.10.1956 Kurs Ankara 788
4 Hilde Michal Kadın Avusturya Cimnastik Antrenör Beden Terbiyesi Umum Müdürlüğü 2.8.1957-17.9.1957 Kurs Ankara 788
5 Hans Janke Erkek Almanya Cimnastik Antrenör Beden Terbiyesi Umum Müdürlüğü 1967 Antrenör Ankara, İzmir,
Konya -
Tablo 45 incelendiğinde Türkiye’ye 1923-1973 yılları arasında beş cimnastik uzmanının geldiği görülmektedir.
Tablo 46
Türkiye’ye 1923-1973 Yılları Arasında Gelen Cimnastik Uzmanlarının Ülkeleri
No Ülke f %
1 Almanya 4 80
2 Avusturya 1 20
Toplam 5 100
Tablo 46 incelendiğinde, Türkiye’ye 1923-1973 yılları arasında gelen cimnastik uzmanlarının % 80’inin Almanya, % 20’sinin Avusturya’dan geldiği görülmektedir.
Tablo 47
Türkiye’ye 1923-1973 Yılları Arasında Gelen Cimnastik Uzmanlarının Cinsiyetleri
No Cinsiyet f %
1 Erkek 1 20
2 Kadın 4 80
Toplam 5 100
Tablo 47 incelendiğinde, Türkiye’ye 1923-1973 yılları arasında gelen cimnastik uzmanlarının % 20’sinin erkek, % 80’inin kadın olduğu görülmektedir.
Tablo 48
Türkiye’ye 1923-1973 Yılları Arasında Gelen Cimnastik Uzmanlarının Türkiye’de Bulunma Dönemleri
No Türkiye’de Bulunduğu Dönem f %
1 29.10.1923-17.04.1936 0 0
2 18.04.1936-28.06.1938 0 0
3 29.06.1938-31.12.1973 5 100
Toplam 5 100
Tablo 48 incelendiğinde, Türkiye’ye 1923-1973 yılları arasında gelen cimnastik uzmanlarının tamamının BTUM döneminde görev yaptıkları görülmüştür.
Tablo 49
Türkiye’ye 1923-1973 Yılları Arasında Gelen Cimnastik Uzmanlarının Türkiye’ye Gelme Gerekçeleri
No Gerekçe f %
1 Antrenör 0 0
2 Antrenör, Kurs ve Seminer 0 0
3 Antrenör ve Öğretmen 0 0
4 Seminer 0 0
5 Kurs 2 40
6 Öğretmen 1 20
7 Uzman 2 40
Toplam 5 100
Tablo 49 incelendiğinde, Türkiye’ye 1923-1973 yılları arasında gelen cimnastik uzmanlarının % 40’ının düzenlenen kurslarda görev almak, % 20’si öğretmenlik yapmak ve % 40’ının uzman olarak geldikleri görülmektedir.
Tablo 50
Türkiye’ye 1923-1973 Yılları Arasında Gelen Cimnastik Uzmanlarının Türkiye’de İstihdam Edilme Şekilleri
No Kanun Dayanağı f %
1 788 sayılı kanun 4 80
2 2007 sayılı kanun 0 0
3 657 sayılı kanun 0 0
4 3530 sayılı kanun 0 0
5 2718 sayılı kanun 0 0
6 244 sayılı kanun 0 0
7 Belirsiz 1 20
Toplam 5 100
Tablo 50 incelendiğinde, Türkiye’ye 1923-1973 yılları arasında gelen cimnastik uzmanlarının % 80’i 788 sayılı “Memurin Kanunu” göre görev yapmışken, % 20’sinin Türkiye’de hangi kanun maddesine göre görev yaptıkları ile ilgili herhangi bir bilgiye ulaşılamamıştır.
Türkiye’ye 1923-1973 yılları arasında gelen cimnastik uzmanları bir kısmı öğretmenlik yapmak için Türkiye’ye gelmişken, bazı uzmanlar öğretmen ve öğretmen adaylarının bilgi ve becerilerini artıracak kurs ve seminerler vermek üzere Türkiye’de görev yapmışlardır (Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivi, (CDA), Fon Kodu: 030.18.01.02 Yer No:144.89.7;
Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivi (CDA), Fon Kodu: 030.18.01.02 Yer No:146.42.17). Bu uzmanlar farklı şehirlere giderek bölgesel olarak kurs ve seminerler düzenlemişlerdir (“H.
Janke Konyalı Cimnastikçileri çalıştıracak. (1967, Ekim 18). Cumhuriyet Gazetesi, s. 8).
Türkiye’ye 1923-1973 yılları arasında gelen cimnastik uzmanları içerisinde belki de en ilgi çekici uzmanlardan ikisi Alman Christina Bock ve Alman Friederike Reymann’dır. Bu uzmanlar beklenenin aksine beden eğitimi dışında farklı bir alan olan ortopedi alanında cimnastik uzmanı olarak görev yapmışlardır (Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivi (CDA), Fon Kodu: 030.18.01.02 Yer No:119.37.14; Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivi (CDA), Fon Kodu: 030.18.01.02 Yer No:134.113.8).
Bu görevlendirmelerin fizik tedavi bölümlerinde uygulanacak egzersizlerin bilimsel temellerinin oluşturulması için yapıldığı değerlendirilmektedir.
Türkiye’de 1923-1973 yılları arasında özellikle okullarda beden eğitimi dersindeki cimnastik uygulamalarının öğrencilerin gelişimlerinde önemli katkıları olmuştur. Böylece cimnastik, okulların vazgeçilmez etkinlikleri arasında yer almıştır. 1957 yılında Cimnastik Federasyonu’nun kurulmasıyla birlikte okul faaliyeti olmaktan çıkmış ve Türkiye’de yarışma sporu olarak faaliyetlerine devam etmiştir. Ayrıca bu dönemde görülen tıbbi cimnastik uygulamaları da Türkiye’de görülen diğer uygulamalarından birisi olmuştur.
4.18. Dans-Bale Branşında Gelen Yabancı Uzmanların İstihdamı, Çalışmaları ve