Türkiye’de Cumhuriyet öncesi dönemde beden eğitimi ve spor sistemli bir yapıya sahip olmamakla birlikte bu tür faaliyetler genel olarak özel spor kulüplerinin içerisinde bulunduğu etkinliklerle devam etmektedir. Bu dönemde gerek spor yapılabilecek alanların ve spor yapmak için gerekli olan malzemelerin yetersizliği ve gerekse yetişmiş insan gücü olarak oldukça sınırlı imkanlar bulunmaktadır. Okullarda beden eğitimi dersinin yapılabilmesi için bir takım uygulamalar yapılsa da yetersiz altyapı nedeniyle bu uygulamalar çok verimli olmamıştır. Türkiye’de Cumhuriyetin ilan edilmesiyle birlikte özellik Atatürk’ün önderliğinde gençliğe ve spora oldukça önem verilmiştir. Cumhuriyetin ilanıyla birlikte Türkiye’de beden eğitimi ve sporun modernleşmesi ve kurumsallaşması için birçok yenilik yapılmıştır (Güven, 2007).
Türkiye’ye Cumhuriyet öncesi dönemde okullarda beden eğitimi dersi sporla amatör ilgilenen öğretmenler tarafından verilmekte iken Cumhuriyet döneminde beden eğitimi
derslerini verebilecek uzmanlar yetiştirilmesi için kurslar açılmıştır. Kurumsallaşma anlamında en önemli girişim Gazi Terbiye Enstitüsü Beden Eğitimi Şubesi’nin açılması olmuştur. Bu kapsamda alan uzmanlarının yetiştirtilmesi için yurt dışına eğitim için öğrenciler gönderilirken aynı zamanda yurt dışından da alan uzmanları getirilerek Türkiye’de görevlendirilmişlerdir. Yurt dışından Türkiye’ye gelen bu yabancı beden eğitimi uzmanları Türk Beden eğitiminin şekillenmesinde önemli hizmetler yapmışlardır (Güven, 2007).
Tablo 21
Türkiye’ye 1923-1973 Yılları Arasında Gelen Beden Eğitimi Uzmanlarının Listesi
No Adı Soyadı Cinsiyet Ülkesi Branşı Unvanı Çalıştığı Birim Çalıştığı Yıl Türkiye’ye
4 Margareta Korge Kadın Almanya Beden Eğitimi Öğretmen Gazi Terbiye Enstitüsü
Millî Eğitim Teşkilatı 1934 Öğretmen Ankara -
Beden Terbiyesi Şubesi 1933 Öğretmen
Ankara, Bursa,
7 Herman Altrock Erkek Almanya Beden Eğitimi Uzman Yüksek Ziraat Enstitüsü
Beden Terbiyesi Şubesi 1934 Uzman Ankara 2718
8 John Duncan Mc Intyre Erkek İngiltere Beden Eğitimi Öğretmen Gazi Eğitim Enstitüsü
Beden Eğitimi Şubesi 1.1.1947 Öğretmen Ankara 788
9 Lars-Ole Brunnström Erkek İsveç Beden Eğitimi Öğretmen İstanbul Eğitim Enstitüsü
Beden Eğitimi Şubesi 1948 Öğretmen İstanbul 788
10 Karin Brunnström Kadın İsveç Beden Eğitimi Öğretmen İstanbul Eğitim Enstitüsü
Beden Eğitimi Şubesi 1948 Öğretmen İstanbul 788
Tablo 21 incelendiğinde, Türkiye’ye 1923-1973 yılları arasında 10 beden eğitimi uzmanı geldiği görülmüştür.
Tablo 22
Türkiye’ye 1923-1973 Yılları Arasında Gelen Beden Eğitimi Uzmanlarının Ülkeleri
No Ülke f %
1 Almanya 4 40
2 İngiltere 1 10
3 İsveç 5 50
Toplam 10 100
Tablo 22 incelendiğinde, 1923-1973 yılları arasında Türkiye’ye beden eğitimi branşında gelen uzmanların % 50’sinin İsveç, % 40’ının Almanya ve % 10’unun İngiltere’den geldiği görülmektedir.
Tablo 23
Türkiye’ye 1923-1973 Yılları Arasında Gelen Beden Eğitimi Uzmanlarının Cinsiyetleri.
No Cinsiyet f %
1 Erkek 6 60
2 Kadın 4 40
Toplam 10 100
Tablo 23 incelendiğinde, Türkiye’ye 1923-1973 yılları arasında Türkiye’ye gelen beden eğitimi uzmanlarının % 60’ının erkek, % 40’ının ise kadın olduğu görülmektedir.
Tablo 24
Türkiye’ye 1923-1973 Yılları Arasında Gelen Beden Eğitimi Uzmanlarının Türkiye’de Bulunma Dönemleri
No Türkiye’de Bulunduğu Dönem f %
1 29.10.1923-17.04.1936 7 70
2 18.04.1936-28.06.1938 0 0
3 29.06.1938-31.12.1973 3 30
Toplam 10 100
Tablo 24 incelendiğinde, Türkiye’ye 1923-1973 yılları arasında gelen beden eğitimi uzmanlarının % 70’inin TİCİ döneminde ve % 30’unun BTUM döneminde geldiği görülmektedir.
Tablo 25
Türkiye’ye 1923-1973 Yılları Arasında Gelen Beden Eğitimi Uzmanlarının Türkiye’ye Gelme Gerekçeleri
No Gerekçe f %
1 Antrenör 0 0
2 Antrenör, Kurs ve Seminer 0 0
3 Antrenör ve Öğretmen 0 0
4 Seminer 0 0
5 Kurs 0 0
6 Öğretmen 8 80
7 Uzman 2 20
Toplam 10 100
Tablo 25 incelendiğinde, Türkiye’ye 1923-1973 yılları arasında gelen beden eğitimi uzmanlarının % 80’inin öğretmen olarak, % 20’sinin ise uzman olarak görev yaptığı görülmüştür.
Tablo 26
Türkiye’ye 1923-1973 Yılları Arasında Gelen Beden Eğitimi Uzmanlarının Türkiye’de İstihdam Edilme Şekilleri
No Kanun Dayanağı f %
1 788 sayılı kanun 3 30
2 2007 sayılı kanun 0 0
3 657 sayılı kanun 0 0
4 3530 sayılı kanun 0 0
5 2718 sayılı kanun 1 10
6 244 sayılı kanun 0 0
7 Belirsiz 6 60
Toplam 10 100
Tablo 26 incelendiğinde, Türkiye’ye 1923-1973 yılları arasında gelen beden eğitimi uzmanlarının % 30’u 788 sayılı “Memurin Kanunu”na göre, % 10’u 2718 sayılı “Ankara Yüksek Ziraat Enstitüsü 1934 Malî Senesi Bütçe Kanunu”na göre istihdam edilmiştir. Bu
uzmanlardan % 60’ının Türkiye’de hangi kanun maddesine göre ve ne şekilde istihdam edildiği ile ilgili kesin bir bilgiye ulaşılamamıştır.
Türkiye’de 1923-1973 yılları arasında modern milletler seviyesi ulaşmak için ihtiyaç duyulan ve geliştirilmesi gereken en önemli konulardan birinin beden eğitimi olduğunu konusunda oluşan farkındalık son derece önemlidir. Bu dönemde gençliğin beden eğitimi etkinlikleri ile birlikte fiziksel, zihinsel, sosyal ve duygusal olarak gelişeceği anlaşılmıştır.
Buna kanıt olarakta İsveç’in güreş ve cimnastik’te, Norveç’in buz sporlarında, Finlandiya’nın güreş ve mukavemet yarışlarında, İngiltere’nin futbolda, Amerika’nın atletizimde, Almanya ve Macaristan’ın bütün sporlarda başarılı olmasının okullarda yaptıkları beden eğitimi çalışmalarıyla olduğu görülmüştür. Bu nedenle sporun istenilen seviyeye ulaşması için önem verilmesi gereken en önemli konunun okullarda beden eğitimi faaliyetleri olduğu, hatta bu konuya tesis, antrenör, kulüpten daha fazla önem verilmesi gerektiği fikri benimsenmiştir (Beden Terbiyesi. (1938, Ocak 1). Kırmızı Beyaz, s. 2).
Bu fikir doğrultusunda Cumhuriyet döneminde Maarif Vekaleti tarafından yurt dışına beden eğitimi ve spor alanında yüksek öğrenime öğrenciler gönderilerek yetişmelerine imkan sağlanmıştır. Yurt dışına beden eğitimi ve spor alanında gönderilen öğrenciler; 1925 yılında İsveç’e “Kraliyet Merkezi Cimnastik Enstitüsü”ne Nizamettin Rıfat (Kırşan) ve Vildan Aşir (Savaşır), 1930 yılında İsveç’e “Kraliyet Merkezi Cimnastik Enstitüsü”ne Mübeccel Hanım (Argun) ve Zehra Tahsin (Alagöz), 1935-1936 eğitim-öğretim yılında Almanya’ya “Berlin Yüksek Beden Terbiyesi Enstitüsü”ne Cemal Alpman ve Mehmet Arkan, 1936-1937 eğitim-öğretim yılında da yine Almanya’ya “Berlin Devlet Beden Eğitimi Akademisi”ne Cevdet Arun, Hasan Örengil ve Ahmet Sadık Yaramanoğlu gönderilmiştir (Güven ve Arıkan, 2015, s. 485).
Ayrıca benimsenen bu görüşten hareketle yabancı uzman tercihi de şekillenmiştir.
Türkiye’de 1923-1973 yılları arasında görev yapan yabancı beden eğitimi uzmanları genel olarak öğretmen olarak görevlendirilirken, bu süre içerisinde beden eğitimi ders programlarının oluşturulması ve oyun ve spor sahalarının projelerinin hazırlanmasında da görev almışlardır (Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivi (CDA), Fon Kodu: 030.0.18.01.02 Yer No: 42.3.001; Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivi (CDA), Fon Kodu: 030.18.01.02 Yer No:
113.25.5; Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivi (CDA), Fon Kodu: 030.18.01.02 Yer No:
117.69.2). Bu amaçla Ankara’da stadyum, gençlik parkı, hipodrom ve millî bayramlardaki resmi geçitler için Alman Mimar Profesör Yansen’in düzenlediği Ankara şehir planında,
bunların nereye yapılması gerektiği belirtilmiş ve bununla ilgili kararname Gazi Mustafa Kemal tarafından 26.02.1930 tarihinde imzalanmıştır (Güven, 2007, s. 645).
Türkiye’de 1923-1973 yılları arasında görev yapan beden eğitimi uzmanlarının genel olarak beden eğitimi öğretmenliği amacıyla Türkiye’de görev yaptıkları görülmektedir (Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivi (CDA), Fon Kodu: 030.18.01.02 Yer No: 113.25.5). Bu amaçla Türkiye’de gelen Herman Altrock, Yüksek Ziraat Enstitüsü Beden Terbiyesi Şubesinde görev yapmış ve bu süre içerisinde ders programlarının yanı sıra oyun ve spor sahalarının projelerinin hazırlanmasında da görev almıştır (Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivi (CDA), Fon Kodu: 30.18.1.2 Yer No: 42.3.1).
Türkiye’de görev yapan bu uzmanların bir kısmındanda bazı raporlar hazırlamaları istenmiştir. Bu yabancı beden eğitimi uzmanlarından bir tanesi Car Diem (d.24.6.1882-ö.17.12.1962)’dir. Alman beden eğitimi uzmanı Carl Diem, Türkiye’de beden eğitimi teşkilatının kurulmasına yönelik çalışmalar yapmak üzere 1933 yılında Türkiye’ye davet edilmiştir. Bu davet Bolu Mebusu Hasan Cemil Bey tarafından 24 Mayıs 1933 tarihinde mektup ile kendisine bildirilmiştir (Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivi (CDA), Fon Kodu:
490.1.0.0 Yer No: 1116.75.2). Carl Diem’in Türkiye’ye davet edilme amacı Türk sporunu incelemesi ve Alman modelinin bir benzerini Türkiye için raporlaştırmasıdır. Carl Diem, 16 Eylül 1933 tarihinde İstanbul’a ulaşmış ve Sirkeci Garı’nda atletizm antrenörü Abraham, su sporları antrenörü Tegethoff ve yüzme komitesi başkanı Ekrem Rüştü Bey tarafından karşılanmıştır (Spor mütehassısı geldi. (1933, Eylül 18). Cumhuriyet Gazetesi, s. 6). Buradan Ankara’ya hareket eden Carl Diem, iki gün Ankara’da kaldıktan sonra Nizamettin Rifat Bey (Kırşan) ile spor ve gençlik teşkilatı ile ilgili çalışmalar yapmak üzere Bursa, İstanbul, Zonguldak, İnebolu, Kastamonu, Trabzon, Giresun, Ordu, Samsun, Amasya, Tokat, Sivas, Kayseri, Niğde, Konya, Afyon, Eskişehir, Balıkesir ve İzmir’i dolaşmışlardır. Bu gezilerde beden eğitimi öğretmenlerine yeni beden terbiyesi ve spor hakkında konferanslar vermişlerdir (Memleket gençlik teşkilatını tetkik. (1933, Ağustos 18). Cumhuriyet Gazetesi, s. 2). Carl Diem, Türkiye’de bulunduğu süre içerisinde kendi birikimleri ve tecrübelerini aktardığı genel geçer spor yönetimi yazılarında ufak tadilatlar yaparak bir “ön-rapor” hazırlamıştır.
Ankara’daki günlerinde konakladığı Hotel Belle Vue Palace’ta yazdığı bu “ön-rapor”, bir ülkede spor işleri düzenlenirken nelere dikkat edilmesi, nelerin önemsenmesi, nelerden kaçınılması gerektiği konusunda bilgi veren bir “kılavuz kitap” niteliğinde olsa da, Türk siyasilerinin talep ettiği “sonuç odaklı” bir fayda sağlayacak formatta olmamıştır (Diem, 1933).
Carl Diem, seyahatin bitiminde Ankara’ya döndüğünde, seyahatten önce yazmış olduğu “Türk Sporu Hakkında Rapor” isimli raporundan farklı olarak Türkiye’de sporun devletleşmesine yol haritası olacak “Türk Spor Nizamnamesi” isimli eseri de yazmıştır. Bu eser, Carl Diem Türkiye’den ayrıldıktan sonra dönemin (1943) Erzurum Mebusu tarafından eksikleri tamamlanmış haliyle ve Türkçe olarak basılı hale getirilmiştir (Diem, 1943).
Carl Diem’in “Türk Sporu Hakkında Rapor”u, Türkiye’de ki beden eğitimi ve spor üzerine önerilerini ihtiva etmekte ve 17 başlık altında toplam 50 sayfadan oluşmaktadır. “Genel Durum” başlığı altında raporun neler içerdiğine dair ön değerlendirmeler yapmıştır. Bu bölümde Türkiye’deki beden eğitimi ve sporun nasıl uygulanacağı, hangi kurumların kurulması gerektiği üzerinde durulmuş ve spor yönetiminin teşkilat yapısı verilmiştir. Diem, spor yönetiminin “Genel Yaygınlaştırma”, “Gerçek Beden Kültürü” ve “Moral Esaslar”
olmak üzere üç görevi bulunduğunu ifade etmiştir. Türk halkının beden eğitimini kendi ifadesiyle “İçiçe geçmiş kapalı bir sistemle yerine getirilmesi.” gerektiğini öngörmüştür. Bu yapı içerisinde cinsiyet ayrımı gözetilmeksizin okul öncesi dönemden başlayarak toplumun geneline beden eğitimi verilmesi amaçlanmıştır. Bu eğitimin verilebilmesi için bazı yeni kurumların ihdası gerekmektedir. Raporu içerik itibariyle uygulamaya ve teşkilatlanmaya dönük öneriler olarak ele almak mümkündür (Akcan ve Geçikli, 2016, s. 18).
Diem’in raporu, sadece gençlik teşkilatı değil, beden eğitimi ve spor yönetimini de kapsayan bir özelliğe sahiptir. Türk halkının beden eğitimini “içiçe geçmiş kapalı bir sistemle” yerine getirmeyi amaçlayan Diem, bu sistem içerisinde okul öncesinden başlayarak okul, gençlik derneği, spor kulüpleri ve kültür derneklerinde beden eğitimi alınmasını hedefl emiştir. Diem raporunda, devletin, bütün spor alanlarını, başında bakanlık düzeyinde Spor Başkanı’nın bulunduğu Spor Müdürlüğü Kurumu eliyle yönetmesini öngörmüştür. Diem, 10-18 yaşları arasındaki kız ve erkek Türk gençlerini
“Gazi Gençlik Derneği” adını verdiği birlik çatısı altında toplamayı amaçlamıştır.
Derneklerin programı okullarla dengeli ve okulları tamamlayacak şekilde olacaktır.
Derneklerin programlarında, koşu, atlama, gülle atma, cimnastik, yüzme, atıcılık, düzen ve arazi etkinlikleri, yürüyüş etkinlikleri, yıllık kamp, kır gezileri, yurtseverlik ve temizlik bilgisi dersleri yer alacaktır. Gazi Gençlik Derneği’ne mensup gençler, 10-16 yaşları arasında ön askerlik eğitimi, 17-18 yaşları arasında ise askeri eğitim alacaklardır. Daha üst sınıf öğrenciler ise okulda bilimsel askeri derslere tabi tutulacaktır (Akcan, 2017, s. 1010-1012).
Carl Diem’in Türkiye’ye 1943 yılında ki gelişi ve yaptığı çalışmalar, Ömer Besim tarafından yazılan bir makalede şöyle anlatılmıştır;
Alman spor teşkilatının en kevvetli bir siması, dünya sporunun en ileri bir şahsiyeti spor etüdleri yapmak üzere memleketimize gelmiştir. Yeni baştan ileri bir hamle yapmakta olan Beden Terbiyesi Umum Müdürlüğü’nün dumanı üstündeki işleri arasında Carl Diem gibi nüfuzlu bir şahsiyetin içimize katılmış bulunmasından hiç şüphe yokki azami derecede istifade yolları aranmış olacaktır. “Beden Terbiyesi ve Spor” mevzuunda pek vakıfane bir şekilde konuşacak olan mütehassıs ilk konferansını Ankara’da vermiş bulunmaktadır. Bir seri takip edecek bu konferanslar İzmir ve İstanbul konuşmaları ile tamamlanmış olacaktır. Beden Terbiyesi ve Spor mevzuları üzerinde vereceği raporlar yurtta sporun inkişaf tatbiki gibi üzerinde dikkatle durulacak meselelerde en kestirme yolu Carl Diem’in yüksek şahsında bulmak mümkündür (Besim, Ö. (1943, Aralık 27). Carl Diem. Kırmızı Beyaz, s. 2-7, sü.4-1).
Türkiye’de 1923-1973 yılları arasında görev yapan yabancı beden eğitimi uzmanlarının Türkiye’de beden eğitiminin kurumsallaşması ve ihtiyaç duyulan beden eğitimcilerin yetiştirilmesi açısından önemli katkıları olmuştur. Türkiye’de beden eğitimi öğretmeni yetiştirmek amacıyla 1926 yılında İstanbul Çapa Kız Öğretmen Okulu yanında kadın ve erkekler için teorik ve pratik eğitim yapan “Cimnastik Muallimleri Kursu/Beden Eğitimi Öğretmeni Yetiştirme Kursu” açılmıştır. 1926 yılında eğitim ve öğretime başlayan bu kursa İsveç’ten kadın adaylar için Inge Nerman, erkek adaylar için Ranger Johnson ve Suen Alexanderson adlarında uzman eğitmenler gelerek eğitim vermişlerdir (Güven, 1996, s. 70-82).
5 Temmuz 1932 tarih ve 105 sayılı "Talim ve Terbiye Kurulu" kararı ile Gazi Eğitim Enstitüsü’nde erkekler için üç yıl süreli "Beden Eğitimi Şubesi" açılır. Beden Eğitimi Bölümü ilk yılında eğitime 22 öğrenci ile başlamıştır. Açılan bu bölüme Millî Eğitim Bakanlığı’nca Almanya'dan uzman beden eğitimi öğretmeni Bay Kurt Dainas getirilerek öğretim kadrosuna alınmıştır. 1937 yılma kadar yalnız erkek beden eğitimi öğretmeni yetiştiren bu kurum 1937 yılından itibaren kadın beden eğitimi öğretmeni de yetiştirmeye başlamıştır. Kadın öğrencilerin derslerine girmesi için İstanbul Alman Lisesi, beden eğitimi öğretmeni Margarete Korge'de bölümün öğretim kadrosuna sözleşmeli olarak dahil edilmiştir. Gazi Eğitim Enstitüsü Beden Eğitimi Bölümü’nde derslere giren Bay Kurt Dainas, İkinci Dünya Savaşı’nın çıkması nedeniyle 1939 yılında memleketine dönmek zorunda kalmıştır. Boşalan kadroya o zaman Beden Terbiyesi Genel Müdürlüğü hizmetinde atletizm antrenörü olarak çalışan Macar antrenör Gyula Ratkai atletizm derslerine girmek üzere bölüme alınmıştır (Güven, 1996, s. 70-82).
1932 yılında Gazi Eğitim Enstitüsü, Beden Eğitimi Şubesi’nin açılmasıyla, beden eğitimi ve spor çok hızlı bir gelişim sürecine girmiş ve çok kısa zamanda büyük gelişmeler
göstermiştir. Türkiye'de bir ekol olan Gazi Terbiye Enstitüsü, Beden Eğitimi Şubesi’nden başka, Türkiye’nin değişik illerinde de Beden Eğitimi ve Spor Bölümleri/Yüksek Okulları açılmıştır (Güven, 1996, s. 70-82).
4.14. Binicilik Branşında Gelen Yabancı Uzmanların İstihdamı, Çalışmaları ve Etkileri