Cevap Ünlemleri:

iyä: tamam, peki, evet

Osını orındasañız, şeksiz rıyzamın, orındatuwġa “iyä” degen bir ġana söz aytıñız

(3/1) ḲIYAL−ĠAJAYIP ERTEGİLER (3/2) ŞINARBAY

(3/3) Ertede bir kedeydiñ äyeli toġayda şöpşek terip (3/4) jürip, şınardıñ tübinde tolġatıp, ul tabadı. Balanı (3/5) etegine orap, şöpşekti arḳasına köterip, (3/6) üyine keledi. Şınardıñ tübinde tuwġandıḳtan balanıñ (3/7) esimin Şınarbay ḳoyadı.

(3/8) Şınarbay kün sayın bayaġı şınardıñ tübinde (3/9) oynap jüredi eken. Awıl adamdarı bala ösken sayın (3/10) şınar da künige bir ḳulaştan ösetinin sezip jüredi. (3/11) Aḳırında şınar terektiñ ösüw sırın bilüw üşin awıldaġılar (3/12) oġan ḳarawıl ḳoyıp, är küni kezektesip (3/13) ḳaraytın boldı. Biraḳ eşkim onıñ sırın bile almadı. (3/14) Bir küni Şınarbay öziniñ joldas balasımen (3/15) küresip jürip jıġılıp, şalḳasınan tüsedi. Şınarbay (3/16) jatḳan jerinen turmay, közin aşıp şınardıñ (3/17) basına ḳaraġan kezde, esi awıp ḳaladı. Joldas balası (3/18) üyine barıp ḫabar beredi. Äkesi kelip: “Balam, saġan (3/19) ne boldı?”⎯ dep suraġanda, Şınarbay: “Ata, men (3/20) jıġılıp jatıp aspannan ḳırıḳ ḳanattı at mingen (3/21) bir suluw ḳızdıñ şınardıñ basına Ḳonġanın kördim. (3/22) Şınar iyilip barıp bir ḳulaş uzardı. Ḳız birazdan (3/23) keyin aspanġa ḳaytadan köterilip, közden ġayıp boldı. (3/24) Bul ⎯ ḳızdıñ şınarı eken”,⎯ dedi.

(3/25) Arada eki−üş kün ötkennen keyin Şınarbay astına (3/26) at minip, üstine temir sawıt ton kiyip, janına Aşıḳ (3/27) degen dosın ertip, ḳızdı izdep jolġa şıġadı.

(3/28) Sodan Şınarbay joldası ekewi küni−tüni jol jüredi. (3/29) En dala, ḳulazıġan şöl, tipti ḳarḳıldaġan ḳarġa, (3/30) suñḳıldaġan ḳuzġını joḳ jerlerden ötip, attarı (3/31) ırġayday, özderi torġayday boldı. Sol kezde (3/32) ekewiniñ aldınan boyı bir ḳarıs, saḳalı mıñ ḳarıs (3/33) adam şıġadı. Balalar iyilip sälem berip: “Ata, mına (3/34) jol ḳay jaḳḳa aparadı?” ⎯ dep suradı odan. Sonda (4/1) ḳarıya “Balalarım, attarıñ ırġayday, özderiñ torġayday (4/2) bolıpsıñdar, şıraylı öñderiñ sabanday sarġayıptı, (4/3) alıstan kele jatḳanġa uḳsaysıñdar, izdegenderiñ (4/4) nemene?” ⎯ dedi. Şınarbay atınan tüse (4/5) ḳalıp, eki ḳolın kewdesine ḳoyıp, ḳarıyaġa taġzım (4/6) etip, öziniñ körgen−bilgenin aytıp berdi. ḳarıya balanıñ (4/7) sözin tıñdap: “Balam, jolıñ bolsın, jas ekensiñ, (4/8) jastıñ tilegin beredi, baḳıtıñ aşılsın, ⎯ dep batasın (4/9) berdi. ⎯ Periniñ äyeli aspandap uşıp, jer körip, (4/10) sayaḫattap jürgende tolġaḳ ḳısıp, üyine jetüwge şaması (4/11) kelmegendikten sol şınardıñ basına ḳonıp, ḳız (4/12) tapḳan. Ol waḳıtta seniñ anañ kedeydiñ äyeli edi, (4/13) joḳtıḳtıñ saldarınan toġayda şöpşek terip jürip, (4/14) tolġatıp, seni şınardıñ tübinde tuwġan. Periniñ äyeli (4/15) bawırına ḳızın alıp, ḳızına bir ḳarap, oġan eki (4/16) ḳarap, şınardıñ tübinde jatḳan seniñ mañdayıñnan (4/17) sıypap turıp: “Tegi adamzattıñ balası bolsa−daġı (4/18) ḳızım ekewi ḳudaydıñ buyrıġımen bir wakıtta, bir (4/19) jerde düniyege keldi. Ekewiniñ baḳıtı, ömiri jäne (4/20) ölimi birge bolsın” ⎯ dep batasın bergen. Sol ḳız (4/21) öskende ärdayım şınardıñ basında oynaytın. Periniñ (4/22) ḳızı kelgen sayın şınar bir ḳulaştan ösip (4/23) turdı. Sen de künde şınardıñ tübine kelip, asıḳ oynaytınsıñ”, (4/24) ⎯ dedi. Şınarbay tıñdap turıp: “Ḳarıya, (4/25) endi men onı ḳaydan tabamın?”⎯ dedi. Sonda (4/26) ḳarıya: “Balam, jolıñnıñ köbin jüripsiñ, endi azı (4/27) ḳaldı. Munan arġı joldarıñda aş böri jolıġadı, (4/28) tabandarıñnıñ astınan ḳara şubar jılan şıġadı, (4/29) ol jerden

ündemey ötip ketiñder. Odan äri işi közge (4/30) türtse körgisiz karañġı, ḳalıñ orman kezdesedi. Ormandaġı (4/31) jırtḳış ḫaywandardıñ dawısınan ḳulaḳtarıñ (4/32) tunadı. Sonda da oġan ḳayırılıp ḳaramastan (4/33) attarıñdı jıġıp, bawızdap, jırtḳıştarġa tastay (4/34) beriñder. Ḫaywandar senderge tiymeydi. Odan ötkennen (4/35) keyin kün batısḳa ḳarap, ḳara jerdi tese tırmalañdar. (4/36) Tañ aġarıp, künniñ nurı tögilip kele jatḳanda (4/37) jer jarılıp, jol aşıladı. Sol jolmen jürip (4/38) otırsañdar, ḳızdıñ jatḳan jeriniñ irgesinen şıġasıñdar” (4/39) ⎯ dep közden ġayıp boldı.

(4/40) Şınarbay dosı ekewi ḳarıyanıñ aytḳanınday jürip (4/41) otırıp, ḳız uyıḳtap jatḳan jerdıñ irgesinen şıġadı. (4/42) Şınarbay men dosı Aşıḳ ḳızdıñ şaşın (4/43) belderine aynaldıra bes oray baylap, ekewi eki ıyıġına (4/44) minip, ḳızdı äreñ degende oyattı. ḳız oyanıp, (6/1) aspanġa üş köterilip, jerge üş ḳonıp: “Ne ḳılġan (6/2) jansıñdar, ḳanday oylarıñ bar, izdegenderiñ nemene?” (6/3) ⎯ dep suradı tañdanıp.

(6/4) Şınarbay köp söz aytpastan: “Men şınardıñ (6/5) tübinde tuwġan Şınarbaymın”, ⎯ dedi. Ḳız bul ḫabardı. (6/6) Anasına jetkizdi. Anası Şınarbaydıñ mañdayınan, (6/7) tanıp ḳızın berip, jer üstine ḳayta şıġardı.

(6/8) Şınarbay ḳalıñdıġı jäne dosı üşewi jer üstindegi (6/9) elsiz, malsız bir töbeniñ basına kelip tura bastaydı. (6/10) Kün sayın Şınarbay Aşıḳ dosımen birge (6/11) kiyik awlap ketedi, periniñ ḳızı ärdayım üyde jalġız (6/12) ḳaladı. ḳız bir küni erigip otırıp, darıyaġa barıp (6/13) şaşın juwıp edi, bir tal şaşın aġıs alıp ketti. (6/14) Sol darıyanıñ ayaḳ jaġına bir ḫan suw diyirmen saldırġan (6/15) eken. Peri ḳızınıñ şaşı aġıp barıp, ḫan diyirmeniniñ (6/16) döñgelek tasına oralıp, diyirmen toḳtap (6/17) ḳaladı. Ḫan diyirmenin awdarıp ḳarap, jalġız tal (6/18) şaştı tawıp alıp, elin şaḳırtıp: “Diyirmenge (6/19) oralġan mına şaş periyzattıñ şaşı eken, onı kim (6/20) tawıp keledi?”⎯ deydi. Eldiñ işinen bir mıstan kempir (6/21) suwırılıp şıġıp: “Eger tapsam ne beresiz, ḫanım?” (6/22) ⎯ dedi. Ḫan: “Ḳalaġanıñdı beremin”, ⎯ dedi. Kempir ( 6/23) ḳuwanıp ketip: “Meni on bestegi balaġa alıp beriñiz, (6/24) periyzattı tawıp kelemin”, ⎯ dedi.

(6/25) Ḫan kempirdiñ sözine kelisim berdi. Kempir suwmen (6/26) ıldıylap jüzetin suw ḳayıḳ, aġıstı örlep jüzetin (6/27) jel ḳayıḳ jasatıp aldı. Suwmen ıldıylap jüzip (6/28) eşteñe tappaydı. Jel ḳayıḳḳa minip, örlep jüzip, (6/29) suwdıñ tüpki jerine barıp toḳtaydı. ḳayıġın jiyekke (6/30) baylap ḳoyıp, özi ḳızdı izdedi. Keşke taman kempir (6/31) ḳızdıñ üyin tawıp, jılamsırap kirip keldi. “Elimizdi (6/32) jaw şawıp, jurtta jalġız özim ḳaldım, äytewir (6/33) tentirep jürip, sizderge duwşar boldım, baġar−ḳaġarım (6/34) joḳ, ḳızmetimdi ḳılıp, janıña ermek bolayın, endi (6/35) ḳartayġanda ḳayda baramın?”⎯ dep, köziniñ jasın (6/36) köldetip jıladı.

(6/37) ⎯ Ḳız: “Äje, bulay jürgeniñ layıḳsız şıġar, (6/38) küyewim kelgen soñ aḳıldasıp köreyin”, ⎯ dedi. Kempir: (6/39) “Olay bolsa, aḳıldasıp körgin, men ḳaltarısḳa (6/40) barıp körinbey jata turayın, erip jür dese jüreyin, (6/41) jürmesin dese, özimniñ ölmeytin äreketimdi jasayın”, (6/42) ⎯ dep ketip ḳaldı. Bir kezde Aşıḳ dosımen Şınarbay (6/43) kiyiktiñ etin arḳalap, üyge keldi. Erteñine eki (6/44) dos taġı da añġa ketkeli jatḳanda periniñ ḳızı (7/1) bolġan jaydı bayandaydı. “Bir müsäpir

kempir: (7/2) “El−jurtımızdı jaw şawıp, dalada ḳaldım. Sizderdiñ (7/3) üyleriñizde jürip jan baġayın” deydi, buġan (7/4) ne deysiñ?”⎯ dedi. Aşıḳ dosı: “Añdıp jürgen mıstan (7/5) bolmasın, almay−aḳ ḳoyayıḳ” dep edi, Şınarbay: (7/6) “Saġan jalġız otıruw köñilsiz bolar, öle almay jürgen (7/7) bir müsäpir kempirdiñ ḳolınan ne keledi, janıña (7/8) alıp, ermek etip jürem deseñ, öziñ bil”, ⎯ dedi. Bul (7/9) sözdi estigennen keyin ḳız kempirdi şaḳırıp aldı, (7/10) söytip kempir solarmen birge turatın boldı.

(7/11) Arada birneşe kün ötkende kempir peri ḳızdı suwġa (7/12) ertip kelip, şaşın tarap otırıp: “Oybay, mına (7/13) turġan nemene?”⎯ dep ḳayıḳtı körsetedi. Odan keyin (7/14) jıldam barıp, ḳayıḳtıñ baylawın şeşip, işine tüsip (7/15) arı−beri jürdi de: “Kel, sen de tüs, suwmen jüzip biraz (7/16) seyildep, köñil köterip keleyik”, ⎯ dedi. Ḳız eş jamandıḳ (7/17) oylamastan ḳayıḳḳa minip, suwda jüzgendi (7/18) ḳızıḳtap kete berdi. Kempir ḳızdı ḫannıñ şaharına (7/19) alıp kelip, ḫannan süyinşi aladı. Ḫan el−jurtın (7/20) jıyıp, peri ḳızına üylenbekşi bolıp mal soyıp, (7/21) toyın jasawġa kiristi.

(7/22) Şınarbay men dosı Aşıḳ keşke üyine kelgende, (7/23) peri ḳızdı kempirdiñ azġırıp alıp ketkenin bilip, (7/24) suw jaġalap izdewge kiristi. Olar tañ aldında ḫannıñ (7/25) ordasına jetip, toydıñ üstinen şıḳtı. Toyġa jıynalġan (7/26) el köşege sıymay ketipti. Şınarbayġa peri ḳızdı (7/27) körüwge mümkindik bolġan joḳ. Ol öziniñ kelgenin sezdirüw (7/28) üşin mıltıġın alıp, uşıp bara jatḳan ḳustı (7/29) atıp tüsirdi. Üyde otırġan periniñ ḳızı Şınarbaydıñ (7/30) kelgenin mıltıḳtıñ dawsınan bilip, kempirden: (7/31) “Tısḳa şıġıp keleyin”, ⎯ dep surandı. Mıstan şıġarmay (7/32) ḳoyġanda ḳızdı aşuw ḳısıp, kempirdiñ kökireginen (7/33) ḳattı tewip, aspanġa uşıp şıġadı da, Şınarbay (7/34) men dosı aşıḳtı jıyılġan eldiñ arasınan şaşımen (7/35) tartıp, köterip alıp, közden ġayıp boldı. Turġan (7/36) el ḳayran ḳalıstı, ḫan men kempir awzın aşıp (7/37) ḳala berdi.

(7/38) Söytip, olar awılına ḳaray jol tarttı. Bulardıñ (7/39) kele jatḳan ḫabarı Şınarbaydıñ äkesine eki (7/40) kün burın jetti. Şınarbay, Aşıḳ ekewi “periniñ (7/41) ḳızın alıp kele jatır” degen söz awıldan awılġa (7/42) taradı. Şınarbaydıñ äkesi köñiline aramdıḳ uyalap, (7/43) balasına ḳastıḳ oylay bastadı. “Meniñ balamdı (7/44) ḳuday urġan eken, men alamın dep jürgen periniñ (8/1) ḳızın alıptı” dep, kelinge arnalġan kiyiz üyge uw (8/2) sewip, ulına ḳamdaġan ḳustıñ basına uw jaġıp, Şınarbaydı (8/3) öltirip, kelinin özi aluw äreketine kiristi. (8/4) Munı dosı tüsinde körip, Şınarbayġa: “Bügin bir tüs (8/5) kördim, onı saġan keyin aytamın, biraḳ senen üş närse (8/6) surayın, solardı tartınbay bergin”, ⎯ dedi Şınarbay (8/7) kelisti. Bular awılına jaḳındaġan kezde äkesiniñ uw (8/8) sewip erttegen attarın alıp kelip edi, dosı Aşıḳ (8/9) Şınarbayġa attardı mingizbey, bawızdap, er−toḳımın (8/10) örtep jiberdi. Birazdan keyin bir jigit Şınarbayġa (8/11) ḳus alıp keldi. Aşıḳ dosı ḳustıñ tomaġasın otḳa (8/12) salıp, ḳustı uşırıp jiberdi.

(8/13) Munan keyin bir jigit kiyim alıp keldi. Aşıḳ dosı (8/14) onı da örtep jiberdi. Eline kelgende äkesi ulın uw (8/15) sepken üyge kirgizdi. Aşıḳ onıñ ḳılıġına şıday (8/16) almay, Şınarbayġa aytuwġa özi bata almay jatıp, (8/17) uyıḳtap ketipti. Bir

kezde oyana ketip uwıḳ aġaştarına (8/18) sebilgen uwdıñ peri ḳızdıñ betine tamġanın kördi de, (8/19) “uw jayılmasın” dep uwdı sorıp, tükirip tastadı.

(8/20) Kenet Şınarbay oyanıp, peri ḳızdıñ betin sorġan (8/21) Aşıḳ dosın körip: “Dosım, sen osınday ekensiñ (8/22) ġoy?” dep, reniş bildirdi. Aşıḳ dosınıñ sözine (8/23) küyinip, sırın aytpastan öziniñ üyine ketip ḳaladı. (8/24) Aşıḳ dosı ketkennen keyin Şınarbaydıñ boyına (8/25) uw jayılıp ölip ḳaldı. Ertesine awılġa “Şınarbay (8/26) öldi” degen ḫabar jetisimen Aşıḳ dosı kelip: “Sen (8/27) eptep kün köre turarsıñ”, ⎯ dep peri ḳızben ḳoştasıp, (8/28) Şınarbaydı sandıḳḳa salıp alıp, jol jürip (8/29) ketedi. Peri ḳız bolsa “jeti ḳabat temir üy bolġın” (8/30) dep, jeti tebenin duwalap jerge şanşıy salıp edi, (8/31) aytḳanınday jeti ḳabat üy boldı. Özi temir üydiñ (8/32) işine enip, Aşıḳ dosınıñ ḳaytuwın kütip jattı.

(8/33) Aşıḳ dos töbede otırġan kezde, bayaġı jön siltegen (8/34) saḳalı eki ḳarıs, boyı bir ḳarıs ḳarıya payda (8/35) boldı.

(8/36) “E, balam, bul jerde ne istep otırsıñ?” ⎯ dedi. (8/37) Aşıḳ dosı köziniñ jasın tögip, basın jerge salıp: (8/38) “Aynalayın äketay, bala kezimnen birge jürgen dosım (8/39) edi, ölip ḳaldı, sizden järdem bolar ma eken dep, (8/40) alıp kelip otırmın”, ⎯ dedi.

(8/41) Ḳarıya: “Endeşe, tilegiñ ḳabıl bolġan eken, balam”, (8/42) ⎯ dep sandıḳtan bir attap, tayaġımen siltep ḳalıp (8/43) edi, Şınarbay tüşkirip tura keldi de, ḳarıyaġa (8/44) iyilip sälem berdi. ḳarıya: “Baḳıttarıñ aşılsın, (9/1) balalarım”, ⎯ dep közden ġayıp boldı. Ol ketkennen (9/2) keyin Şınarbay. “Biz bul jerge nege kelip otırmız?” (9/3) ⎯ dep suradı. Aşıḳ dosı körgenin, äkesiniñ (9/4) jasaġan isin ayttı.

(9/5) Şınarbay Aşıḳ dosın ertip üyine kelse, äkesi (9/6) kelinin “alamın” dep älektenip, temir üydi buza almay, (9/7) ustalardıñ bärin jıyıp, körikpen üydi ḳızdırıp (9/8) jatır eken. Şınarbaydı körgen äkesi: “Kelinimniñ (9/9) ḳarnı aşıp ḳaladı−aw dep temir üydi buzıp, (9/10) tamaḳ bergeli jatırmın” dep, ölgen balanıñ tirilip (9/11) kelgenine ḳayran ḳaldı. Şınarbay üydi aşuwlanıp (9/12) bir tepkende, temir üy domalana ketti. Periniñ ḳızı (9/13) ḳorıḳḳannan aspanġa uşıp şıġıp, Şınarbaydı (9/14) körip, ḳaytadan jerge ḳondı.

(9/15) Üşewi aman−esen ḳaytadan bas ḳosıp, ḳuwanışḳa (9/16) bölendi. Eli Şınarbaydı ḫan köterdi. Ol eliniñ ädil (9/17) basşısı bolġan eken.