Cehennem Azabı Ebedidir Diyenlerin Görüşü

Alimlerin çoğunluğu, kâfirlerin azabının ebedi olacağı hususunda ittifak etmişlerdir. Cehennemin ebedi olmadığını söyleyenlerin delil olarak getirdikleri ayetteki gökler ve yer ile ifade edilen mananın ahiretteki gök ve yeri ifade ettiğini söylemişlerdir. Ahirette gök ve yer olduğu Kur'an'la sabit olunca onu kabul etmek vacip olur. Âlimler demişlerdir ki; Araplar devamlılığı ve sürekliliği "gökler ve yerler durdukça" ifadesiyle dile getirmektedirler. Allah (c.c) 'da Araplara dillerindeki alışmış oldukları örfe göre hitap etmiştir. Onların örfüne göre bu lafız ebediliği ifade etmektedir. 376

373 _{Nebe, 78 / 23.}

374 _{İbn Kayyım, a.g.e., Terc. s.418.} 375 _{İbn Kayyım, a.g.e., Terc. s. 418-419.} 376 _{Razi, a.g.e., Terc. c. 13, s.128.}

"Rabbinin dilediği müstesna" ifadesine gelince; 377

a) Bu istisnadan maksat, onların mahşer meydanlarındaki durma zamanlarıdır veya "bundan murad Rabbinin dilediği müddet müstesna, bu onların kabirde bulunmalarının halidir" yine

b) "Bu istisna tevhid ehlini ateşten çıkarmayı ifade etmektedir"

Cehennemin ebediliği konusu İbn Kayyim'in Ha-di'I Ervah isimli kitabında şöyle geçmektedir.378

a- Cehenneme giren bir daha oradan çıkmayacaktır: Bu görüş Mu'tezile ve Haricilerin görüşüdür.

b- Cehennem ehl-i orada bir müddet azap olunur, sonra durum değişir, onlar için alışkanlık halini alır. Zamanla tabiatlarına uygun geldiği için ateşten zevk almaya başlarlar. Bunun için azaptan vazgeçilir. Bu görüş ittihatçıların lideri İbn Arabi et-Tai'nin görüşüdür.

c- Oradakiler belli bir zamana kadar azap olunacaklar, sonra oradan çıkacaklar, arkalarından oraya başkaları gelecek. İşte bu görüş Yahudilerin mantığıdır. Hz. Peygamber Yahudilere bunun yanlış olduğunu Allah'tan gelen vahiyle haber vermiştir. "Kendilerine kitaptan bir pay verilenleri görmedin

mi? Aralarında hakem olması için Allah'ın kitabına çağrılıyorlar da sonra içlerinden bir gurup yüz çevirerek dönüp gidiyor. Bu onların, "sayılı birkaç gün dışında bize ateş dokunmaz" demelerindendir ve uydurdukları yalanlar dinleri hakkında kendilerini yanıltmaktadır” 379 _{ayet-i kerimeleri Yahudilerin}

mantığına cevaptır.

Bakara Süresinin 82.ayet-i kerimesi, soru üslubuyla Yahudilerin inanmalarına iliş- kin beklentilerin yersizliliğini dile getiriyor. Ayetlerin akışı İçinde kıssanın anlatımına ara verilerek, uyarılar ve eleştiriler yöneltiliyor. Yazdıklarından, söyledikleri yalanlar- dan ve mesnetsiz övünmelerinden dolayı onlara veyl ediliyor. Onlar Yüce Allah'ın açığa vurdukları ve gizledikleri herşeyi bildiğini bilmeyecek kadar akılsız oldukları için sapıklık üzeredirler. Bize ateş sayılı günlerde dokunacaktır derken o kadar kendilerinden emindirler ki, sanki Allah'tan bir söz almış gibidirler. Bu Allah'a

377 _{Razi, a.g.e., Terc. c. 13, s.129.} 378 _{İbn Kayyim, a.g.e., Terc. s.407} 379 _{Ali İmran, 3 / 23-24; Bakara, 2 / 80-81.}

yapılmış en büyük bir iftiradır. Çünkü O'nun koyduğu evrensel yasa ve adalet, günah işleyen ve günahı kendini kuşatan kimselerin ateş ehli olmalarını ve orada sonsuza dek kalmalarını öngörür. Yine ilahi yasalar gereği salih amel işleyenler de cennet ehlidirler ve orada sonsuza kadar kalacaklardır. 380

Hem Kur'an, hem sünnet, hem sahabe, hem tabiinin icmaı Yahudilerin mantığını yalanlamaktadır. Allah (c.c)'ın "Onlar oradan çıkacak

değillerdir" 381 ayet-i kerimesi cehennemin azabının ebediliğinin açık delilidir.

d- Cehennemlikler cehennemden çıkarlar, orası ateş olarak kalır, fakat içinde artık azap gören kimse yoktur.

e- Bilakis bizzat fani olur. Çünkü cehennem daha önce yok iken, varolmuş olan bir şeyin kalıcı ve ebedi olması muhaldir. Bu görüş Cehm b. Safvan ve fırkasının görüşüdür.

f- Cehennemlikler, hayat ve hareketleri sona eren, hareket etmeyen, acı duymayan cemadat olarak kalırlar. Bu görüş Mu'tezile İmamı Ebu'l Huzeyl, el- Allaf’ın görüşüdür.

g- Cehennemin Rabbi ve Yaratıcısı Allah, onu sona erdirir. O, cehennem için varıp dayanacağı bir süre koymuştur. Sonunda cehennem sona erer, azabı ortadan kalkar. Şeyh el-İslam bu görüşü Ömer, İbn Mesud, Ebu Hureyre, Ebu Said ve başkalarından nakledildiğini söyler.

h- Allah Teala, tevhid ehlinden günahkâr olanları çıkarır. Orada sadece kâfirler kalır.

Bu görüşler içinde en tercihe şayan görüş son görüştür. Diğer görüşlerin batıl olduğu açıkça Kur'an ve sünnete aykırı olmalarından anlaşılıyor. Aliyyü'l Kari de son görüşü savunmakta olup, insanları iki kısma ayırıyor. Kâfirler mutlak cehennemliktir. Mü'minlerin ise, işledikleri günahların cezasını çektikten sonra cennete gireceğini söylüyor. 382

380 _{Derveze, a.g.e., Terc. c. 5, s. 86.}

381 _{Bakara, 2 / 167; Hicr, 15 / 48; Fatır, 35 / 36.}

İbn Kayyım’ın Cehennemin Ebediliği Konusundaki Görüşleri

a- Kur'an cehennem için sadece onu meskûn ettikleri müddetçe sakinlerinin ebediliğini beyan ediyor.

b- Cehennemin ebedi olmadığına Kur'an’dan üç ayet göstermektedir. Bu ayetler şunlardır; "Allah onların hepsini topladığı gün, 'Ey cinler topluluğu!

insanlarla çok uğraştınız' der. Onların insanlardan olan dostları, 'Ey Rabbimiz! Biz birbirimizden yararlandık ve bize verdiğin sürenin sonuna geldik' derler. O da 'Allah'ın dilediği hariç içinde sonsuza kadar kalacağınız yer, ateştir' buyurur. Doğrusu Rabbin hikmet sahibidir, herşeyi bilir. 383 "Rabbin dilemesi hariç olmak üzere, gökler ve yer durdukça onlar orada ebedi kalacaklardır. Şüphesiz Rabbin dilediğini yapar” 384 "Orada çağlar boyu kalacaklardır” 385

'İlahi iradeye bırakılan bu istisnalık hali, aynı zamanda cennetliklerin cehennemliklere karşı konduğu bir Kur'an ayetinde görünüyor. Her ikisi de yer ve gökler durdukça "Allah'ın dilemesine bağlı olarak" ikamet yerlerinde ölümsüzdürler. Cennetliklerin ayeti, nihayetsiz bağış i l e biterken cehennemliklerinki, Rabbin istediğini yapar ifadesi ile son buluyor. Şu halde cennetliklerin sonsuz yaşayışı net bir şekilde tasdik edilmiştir. Cehennemliklerin ki ise Allah'ın iradesine bırakılmış olduğu için şüpheli bir durum arz etmektedir.

c- Cennet ilahi rahmeti, cehennem ise ilahi gazabı izhar eder. Hâlbuki hadislerin bildirdiğine göre Allah'ın rahmeti gazabına üstün gelmiştir. O halde bu iki ilahi sıfatı aynı eşitlik üzerine koymak imkânsızdır.

d- Rahmetle münasebeti olan her şeyin kendinden bir gaye olabilir. Fakat gazapla alakalı her şey bir vasıtadır. Kendisinde bir gaye olan cennet, ebedi olarak devam etmelidir ve sadece basit bir temizlenme vasıtası olarak cehenneme üstün gelip geçmelidir.

e- Cehennem Mü'minleri korkutmak ve günahkârları temizlemek için yaratılmıştır. Allah'a dönük hayat yaşayan, ateşle temizlenmeye muhtaç değildir. Fakat Allah'a yönelmeden ölen ruhunu arıtmak için cehenneme

383 _{Enam, 6 / 128.} 384 _{Hud, 11 / 107.} 385 _{Nebe, 78 / 23.}

girecektir. Arındıktan sonra Allah onlara yeni bir hayat bahşedecektir. O halde ateş faydasız değildir ama temizleme işini yerine getirdikten sonra, ebediyen devam etmesi akla aykırıdır.

g- Allah, şefkati İntikama, rahmeti cezaya, hoşnutluğu gazaba, iyiliği adalete tercih eder. O halde eğer cehennem sakinleri azap çektikleri halde merhameti isterlerse, Allah'ın onlara karşı ister affetsin, ister cezalandırsın, rahim olduğunu itiraf ederler ve cehennem onlar için sakin bir serinleme yeri olur.

h- Kur'an Allah'ın rahmetinin her şeyi kuşattığını beyan ediyor, fakat bu müthiş bir azap aracılığıyla da gerçekleşebilir. Kötülükler ve azaplar bazı hastalıkları sona erdirmek için ilaçlardır. Bu dünyada tevbe ilacıyla şifa bulan kimse, öteki dünyada ateş ilacına muhtaç olmayacaktır.

ı- Allah (c.c) "Kasten bir Mü'mini öldüren kimse ceza olarak, ölümsüz

kalacağı cehennemi boylar" 386 buyuruyor. Şu halde Allah bazı günahlar için

cehennemde sonsuz olarak kalmayı tasdik ediyor. Bir başka ayet 387 mutlak devamlılık anlamına gelen "ebed' kelimesi ile bu sonsuzluğu açıklıyor. Kâfirler üzerine ağırlığını koyan tehdit, rahmet sahibi tarafından kaldırılır. Zira O'nun rahmeti gazabına galip gelir.

i- Kur'an bazen cehennem azabının hiçbir zaman kesilmeyeceğini aralıksız devam edeceğini beyan ediyor. Vaadlerini yerine getiren Allah, vaidlerini gerçekleştirmeyebilir. Ehl-i sünnete göre tehditlerini yerine getirmemek, Allah tarafından kullarına bir ihsandır, Birçok Kuran ayeti Allah'ın vaadlerinin icrasını geriye bırakmayacağını açıklıyor. Fakat hiçbiri Allah'ın tehditlerini terketmeyeceğini açıklamıyor.

İbn Kayyim el-Cevziyye son olarak görüşünü şöyle açıklıyor; Cennetliklerin ve cehennemliklerin, nimet ve azaplarını tasvir ettikten sonra Mü'minlerin emiri Hz. Ali'nin vasıl olduğu yer bizimde vardığımız yerdir. O şunu söylemiştir. Allah irade ettiğini yapar. Bütün yaratıklar bir noktada kalıp daha ileri gidemezler. İbn Kayyim, cehennemliklerin arınması ameliyesini

386 _{Nisa, 4 / 93.}

yerine getirince cehennemin yok olacağını ileri sürüyor ve buna delil olarak da yukarıda saydığımız maddeleri açıklıyor. 388