Buhara Hanlığı’nın İklimi

Meyendorf eserinde Buhara Hanlığı’nın iklimi hakkında önemli bilgiler vermiştir. Meyendorf’a göre Buhara bölgesindeki mevsimler çok düzenli bir şekilde oluşmaktadır. Şubat ayının ortalarına doğru meyve ağaçları ve mart ayının başında ise diğer tür ağaçlar çiçek açmaya başlamaktadır. Meyendorf bu dönemde üç hafta kadar sürebilen yoğun yağmurların sona erdiğini ve hissedilen sıcaklıkların bunaltıcı bir seviyeye yükseldiği açıklamasında bulunmaktadır. Meyendorf, Kasım ve Aralık aylarında soğuk ve bazen de kar yağışına sebep olan havaların iklime etki ettiğinden bahsetmektedir.227 Ayrıca Meyendorf Ocak ayında soğuk havaların en üst dereceye çıktığını karların herhangi bir erime belirtisi bile göstermeden iki hafta boyunca yerde kaldığını belirtmiştir. Meyendorf Buhara’nın iklimi ile ilgili ifadelerini açıklamaya devam ederken bölgedeki yağmurların Şubat ayının yedisi veya on beşi gibi sıklaştığını ve ay sonuna kadar sürdüğünden bahsetmektedir. Yaz mevsiminde bazı zamanlar kuraklıkların şiddetli bir boyuta ulaştığını bu yüzden halkın ancak nehir yataklarından su temin edebildiğini ifade eden Meyendorf kışın ve yağmur zamanları bölgedeki havanın temizlendiğini Buhara’nın tam manasıyla sağlıklı bir havaya ve iklime sahip olduğunu söylemektedir.228

Türkistan Bölgesi ve Buhara’ya gitmiş ve bölge hakkında önemli bir esere sahip olan Jules Joseph Leclercq’e göre de Buhara’nın havası çok temiz ve sağlıklıdır.229 Jules Joseph Leclercq eserinde Meyendorf’un da açıkladığı gibi Buhara’daki şiddetli sıcaklıklardan bahsetmiş, Buhara hanının Şehr-i Sebz adıyla bilinen şehre dört yüz kişiyle beraber hareket ettiğini fakat gündüzleri altmış dereceye kadar çıkabilen şiddetli sıcaklar nedeniyle Buhara hanının maiyetinin telef olduğunu belirtmiştir.230 _{Meyendorf’un}

eserinde iklim konusunu açıklarken bahsettiği bölgede bunaltıcı sıcaklıkların olması

226 _{Thierry Zarcone, (2014), Yasak Kent Buhara 1830-1888, Ali Berktay (Çev.), İş Bankası Kültür}

Yayınları, İstanbul: s. 8.

227 _{Meyendorf, The Year…, s. 28.} 228 _{Meyendorf, The Year…, s. 29.}

229 _{Jules Joseph Leclercq, (2015), Avrupalı Gözüyle Kafkaslar ve Orta Asya 1890 Trans Kafkasya-}

Buhara-Fergana-Tanrı Dağları, Haktan Birsel (Çev.), IQ Kültür Sanat Yayıncılık, İstanbul: s. 70.

durumunu, Türkistan’ı ziyaret etmiş olan Amerikalı seyyahlardan Eugene Schuyler de tasdik etmektedir. Eugene Schuyler Buhara şehrine ulaşmak için konakladığı Şehr-i Sebz’de gün içerisinde çarşıyı ziyaret etmeye karar vermiş fakat gölgede bile sıcaklık doksan altı fahrenhayt ( Otuz beş Santigrat’a tekabül etmektedir.) derece olduğundan çarşıda kimseyi bulamadığından bahsetmiştir.231 _{Bölgede İngiltere adına faaliyetlerde}

bulunan seyyah Mohan Lal da Meyendorf gibi genel olarak Buhara iklimini çok sağlıklı bulmakta ve bölge sakinlerinin çok büyük hastalıklarla karşılaşmadıklarını söylemektedir. Kışın yeterince soğuk olduğunu insanların kış boyunca çeşitli aktiviteler ile vakit geçirdiklerini de eklemektedir.232 _{Alexander Burnes de eserinde bölgedeki}

sıcaklık konusunda Meyendorf’un verdiği bilgiler ile örtüşen açıklamalarda bulunmuştur. Buhara şehrinde sıcakların çok bunaltıcı bir duruma gelebildiği, bu yüzden halkın içme suyu olarak kullanmak ve serinlemek için şehirde buz satın aldığını söylemektedir.233

Ticari faaliyetlerde bulunmak için bölgeyi ziyaret eden İngiliz William Moorcorft da eserinde Buhara’da meydana gelen aşırı yaz sıcakları ve insanı rahatsız eden sıcak hava esintilerinden bahsetmektedir. Bu durumdan korunmak için ilk olarak Özbek tarzı bir sisteme başvurmuş; ağır yüklü ve uzun bir elbise altında kendisini güneşten saklamaya çalışmıştır. Ayrıca soğuk yayık ayran ve pazarlardan aldığı meyveli dondurma gibi soğuk besinler denediğini söylemiştir.234

Meyendorf gibi Buhara’nın iklimi hakkında detaylı bilgilerin bulunduğu bir başka kaynak Khanikoff’un eseridir. Meyendorf ve Khanikoff Buhara’nın iklimi hakkında benzer ifadeler kullanmışlardır. Khanikoff eserinde ilk olarak Buhara Hanlığı’nın güneyde bulunan konumu sayesinde sıcak bir ülke olduğunu söylemektedir. Sıcaklıkların tüm yıl boyunca bir olmadığı ve değiştiğini söyleyen Khanikoff, bunu bölgedeki karasal uzaklıkların olmasına, ekilmemiş arazilere ve güneydeki Hindu Kuş Dağları’na atfetmektedir.235

231 _{Eugene Schuyler, (2007), Türkistan, Batı Türkistan, Hokand, Buhara ve Kulca Seyahat Notları, Firdevs}

Çetin ve Halil Çetin (Çev.), Paradigma, İstanbul: s. 401.

232 _{Mohan Lal, (1846), Travels in the Panjab, Afghanistan, Turkistan, to Balk, Bokhara, and Herat; a visit}

to Great Britain and Germany, W.H. Allen, Londra: s. 131.

233 _{Burnes, a.g.e., s. 278.}

234 _{Garry Alder, (1985), Beyond Bokhara: The Life of William Moorcroft Asian Explorer and Pioneer}

Veterinary Surgeon 1767-1825, Low Price Publications, Delhi: s. 350.

Khanikoff, Buhara’nın sıcak bir iklime sahip olduğu durumunu benimsemiştir. Khanikoff’a göre Mart ortasından Kasım ayına kadar ortalama sıcaklık çok yüksektir ve Khanikoff yaz aylarında bu sıcaklığın dayanılmaz boyutlara ulaştığından bahsetmektedir. Kasım ayında don olaylarına rastlandığını söyleyen Khanikoff yağan karın çok uzun bir süre yerde kalmadığını da belirtmiştir.236

Meyendorf Buhara Hanlığı’nın iklimi ile ilgili açıklamalarına devam ederken bölgede esen rüzgârlara da değinmiştir. Güçlü rüzgârların hem yaz hem de kış aylarında esebildiğini belirten Meyendorf bu rüzgârların ince tozlar getirdiğini hatta toz bulutlarının zaman zaman havayı grimsi bir renk ile kapattığını söylemiştir. Meyendorf hastalıklara neden olan kirli bir havanın Buhara bölgesinde bulunmadığını fakat ülkede romatizma hastalığının ve rüzgârların getirdiği ince tozlar yüzünden körlük olaylarının yaygın olduğunu söylemiştir.237 _{Khanikoff da Buhara rüzgârları ile ilgili açıklamalarında kuzey}

ve kuzeydoğu yönünden esen rüzgârlara dikkat çekmektedir. Khanikoff Buhara’da kaldığı sekiz ay boyunca güney yönünden en fazla on defa rüzgâr estiğine şahit olduğunu belirtmiştir.238