Brest-Litovsk Antlaşması’nın İmzalanışı

Almanlar, Rusları barışa yönlendirmek için askeri harekât hazırlığına başlamıştı. Bunun üzerine Sovyet Rusya, bu taarruzu protesto ederek Almanlarla tekrar barış görüşmelerine başlandı. Almanlar, Rusların barış teklifine gecikmeli cevap vererek oyalama stratejisini uygulayarak kendileri için önemli olan yerleri ele geçirmek istemişti. Nihayetinde Alman hükümeti, Bolşeviklere bir ültimatom göndererek yeni barış koşullarını iletti. Sonuçta Sovyet Rusya, barıştan yana bir politika izlemeye karar vermişti. Tartışmalı müzakerelerden sonra Halk Komiserleri Sovyeti, Almanya’nın barış şartlarını kabul etmişti. Ayrıca İttifak Devletleri ile barış yapmaya hazır olduğunu ve Brest-Litovsk’ta görüşmelerin tekrar başlanmasına karar vermişlerdi. 25 Şubat 1918’de Brest-Litovsk’a gelen Almanya ve Avusturya Macaristan delegasyonları, bir barış taslağının hazırlanması için 26 Şubat’ta toplanmıştı. Barış metni için ortak bir anlaşmaya varmışlardı. Ancak Alman ve Türklerin bu barış metnine yeni eklemeler yapacağı da bilinmekteydi. Bunun üzerine Osmanlı Devleti de fırsattan yararlanarak Alman ültimatomunda bulunmayan isteklerini gerçekleştirmeye çalışarak bunları barış antlaşması metnine koymak için adım atmıştı. Osmanlı Devleti, Ruslarla barış imzaladıktan sonra Rusların Doğu Anadolu’dan çekilmesi ve 1877 sınırlarına ulaşmayı tasarlamıştı. Almanya özellikle Osmanlı Devleti’nin bu isteğine karşı çıksa da siyasi durumda yaşanan dengesizlik aslında Osmanlı Devleti’nin işini kolaylaştırmıştı. Troçki tarafından neticesiz bırakılan barış görüşmelerinden sonra 10 Şubat 1918’de Talat Paşa’nın Alman ültimatomunun beşinci maddesine Doğu Anadolu topraklarını istemesini kaleme almıştı. Enver Paşa’nın yoğun ısrarı sonucunda Brest-Litovsk’ta Osmanlı Devleti’ni temsil eden İbrahim Hakkı Paşa’dan Kars, Ardahan ve Batum’un Osmanlı Devleti’ne verilmesinin dışında bağımsız bir Kafkas İslam Devleti’nin ve Kazan, Orenburg,

391

Türkistan ve Buhara Müslüman halklarını milli hâkimiyetlerinin tanınması talebinde ısrarcı olmasını istemişti392

.

Asıl görüşmelerin yapıldığı esnada yaşanılan tartışmalar politik bir tartışmaya dönüşmüştü. Müzakerelere katılan delegeler, yaşanılan tartışmalardan yararlanarak hasımlarının güçsüzlüklerinin üzerine giderek ağız kavgası etmişlerdi. Bilhassa Troçki, görüşmelerde sosyolojik ve felsefi konuşmalar yaparak çelişkili bir ortam yaratmaya çalışmıştı393

. 11 Şubat 1918 tarihindeki konuşmasında Troçki, zıt yönünü tekrar vurgulayarak Almanlar için “Biz harp istemiyoruz Almanlar isterlerse tekrar hücum etsinler” cümlesini kullanmıştı. Bu cümlede de kendilerinin her daim sulhtan yana olduklarını vurgulamıştı394

.

Alman ültimatomuna göre barışın üç gün içinde imzalanması şartı vardı. Almanlar bu durumdan yararlanarak barış çabalarını yoğunlaştırmışlardı. Diğer devletlerin delegasyonlarının bir an önce Brest-Litovsk’a gelerek barışı imzalamaları için gayret göstermişti. Müttefik dört devletin temsilcileri olarak Almanya’yı büyükelçi Von Rosenberg ile General Hoffmann, Avusturya Macaristan’ı büyükelçi Merey ile General Csicserics, Osmanlı Devleti’ni Berlin büyükelçisi İbrahim Hakkı Paşa ile Zeki Paşa, Bulgaristan’ı ise büyükelçi Toşev temsil etmişti. İttifak Devletlerinin delegasyon başkanları ve Sovyet Heyeti’nin başkanı Sokolnikov arasındaki ön görüşmelerden sonra 1 Mart 1918 günü müzakerelerin başlanmasına karar verilmişti. 1 Mart’ta başlayan görüşmede Sokolnikov ani bir hamle yaparak bu barışın bir uyuşma barışından ziyade daha çok zorunlu bir barış olduğu belirtmişti395

.

2 Mart 1918 günü yapılan iki oturumda barış müzakerelerine devam edilmişti. Brest-Litovsk antlaşmasının imzalanması için tanınan üç günlük süreden sonra 3 Mart 1918’de iki aydan daha fazla zamandır devam eden barış müzakerelerinin nihayet son bulduğu ve doğudaki savaşın yerini barışın alacağı

392

Selami Kılıç, a.g.e., s. 353-354.

393 _{Marcel Liebman, a.g.e., s. 333.}

394 _{Galip Kemali Söylemezoğlu, Hariciye Hizmetinde Otuz Sene, Şaka Matbaası, İstanbul 1950, s.}

482.

395

mutluluğu ülkeyi kaplamıştı396

. Brest-Litovsk Antlaşması’na göre Rus ordusunun 6 ile 8 hafta içinde Doğu Anadolu’dan çekilmesi ve Rus ordusunun Türk güçleri gelene kadar o bölgenin asayişini sağlamakla görevlendirilmişti 397

. Osmanlı Delegasyonu başkanı İbrahim Hakkı Paşa, Sadrazam Talat Paşa’ya telgraf göndererek Ruslarla barışa ramak kaldığını anlatmıştı. Barış şartlarının okunmasıyla Rusların boşaltacakları yerler arasında Kars, Ardahan ve Batum’un eklenmesini gören Ruslar itiraz etmişti. Von Rosenberg ve İbrahim Hakkı Paşa arasında geçen diyalogda Rusların bu ağır maddeler karşısında barış müzakerelerinden vazgeçmemesi üzerine konuşulmuştu. Böylece Osmanlı Devleti, Kars, Ardahan ve Batum’un boşaltılması isteği ile yetinmişti. Böylece barışın tehlikeye düşmemesi sağlanmıştı398

.

Ukrayna ahalisi harp esnasında istiklalini ilan etmişti. Ayrıca Rusya, harpte bulunan diğer devletlere sulhun sağlanması arzusunda olduğunu belirtmişti. Büyük devletler de sulhun sağlanması için şartlı bir antlaşmaya yeşil ışık yakmışlardı. Bu sulhun ilk gayesi yalnız savaşa son vermek değil milletler nezdinde de siyasi hukuku ve iktisadi sahalarda dostane ilişkileri güçlendirerek devam etmeyi sağlamak istemişlerdi399

.

Brest-Litovsk Barış Konferansı’nın son oturum başkanı Avusturya Macaristan Delegasyonu Başkan Von Merey tarafından toplanmıştı. Merey, bu toplantıda içten ve samimi bir dil kullanarak bu barışın üç buçuk yıldan beri devam eden yıkıcı savaşa son verildiğini ve dostane ilişkilerin de devam etmesini belirtmişti. 3 Mart 1918’de imzalanan Brest-Litovsk Antlaşması, Müttefik Devletlerle Sovyet Rusya arasında imzalanan asıl on dört maddelik antlaşma metninden ayrı olarak ek protokoller de imzalanmıştı. Almanya, Avusturya Macaristan, Bulgaristan ve Osmanlı Devleti ile Ruslar arasında ayrı yapılan antlaşmalar da bulunmaktaydı. Brest-Litovsk Antlaşmasında Osmanlı Devleti adına;

396

A.g.e., s. 354.

397 _{Halil Bal, “Brest-Litovsk Antlaşması’ndan Sonra Türkiye ve Ermeniler”, Yakın Dönem Türkiye}

Araştırmaları, C.0, S.5, 2012 s. 35.

398 _{Selami Kılıç, a.g.e., s. 365.} 399

İbrahim Hakki Paşa ile Zeki Paşa, Almanya adına; Dışişleri Bakanı Richard Von Kühlmann, Büyükelçi Von Rosenberg, General Hoffmann, Kaptan Horn, Avusturya Macaristan adına; Dışişleri Bakanı Kont Czernin, Büyükelçi Von Merey, General Csicserics Von Bacsony, Bulgaristan adına; Andrea Toşev, Binbaşı Peter Gançev, Thedor Anastasov ve Sovyet Rusya adına; Grigory Iakovleviç Sokolnikov, Lew Mikhailoviç Karahan, Georgy Vassilieviç Çiçerin, Grigory Ivanoviç Petroskij

tarafından 3 Mart 1918 tarihinde Brest-Litovsk Barış Antlaşması

imzalanmıştı400

(Bkz. Ek-5-8).

Brest-Litovsk maddelerinin Osmanlı basını aracılığıyla kamuoyuna duyulması da Vakit gazetesinin 6 Mart 1918 tarihli “Brest-Litovsk Muahedesi Hülasası” adlı başlıkta yayımlanmıştır401

. (Bkz. Ek-8) Brest-Litovsk maddelerine göre Rusya’nın yeni haritası ortaya çıkmıştı. Ayrıca Rusya’nın Almanya ile Avusturya Macaristan topraklarındaki umur-u dâhiliyeye müdahale etmeyeceği de belirlenmişti. Bu gelişmeler üzerine Rusya, Anadolu’yu hızlıca boşaltması gerektiği ve Kars-Ardahan-Batum’u da Osmanlı Devleti’ne iade etmeyi kabul etmişti402.