Bosna Savaşı Sırasında Türkiye Siyaseti

Ortadoğu, Kafkaslar ve Balkanlar’a dönmekte olan Türkiye'nin dış politikasında, Bosna Türkiye’nin önceliklerinden birisidir. Bu, 1990'ların ortalarındaki savaşın sona ermesinin ardından yeni kurulan devletin yaşadıpı en büyük kriz ile açıklanabilir. Türkiye'nin Boşnaklarla "özel ilişkileri" vardır. Bu ilişkiler, kökenleri Osmanlı İmparatorluğu'na ulaşan tarihi, kültürel ve coğrafi bağlantılar ile açıklanmaktadır. Bununla birlikte, aynı zamanda, mevcut hükümetin sadece bir tarafı (Müslüman) tutmadığı iddia edilmektedir.

Sonunda, Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanı Recep Tayip Erdoğan, yerel bir haber ajansına verdği röportajda; Bosna-Hersek'teki insanların yüreğinde olduğunu söylemiştir: “Türkiye’nin, Bosna-Hersek halkıyla ilişkisi kesilemez, kalp ve ruhumuz ile onlara bağlıyız. Bosna Hersek'e olan ilgimiz, birlik ve desteğimiz gelecekte de devam edecektir. Geçmişte olduğu gibi, üstesinden gelmek zorunda olduğunuz tüm zorluklarda, iyi ve kötü günlerde Türkiye hep sizinle olacaktır. Türkiye Bosna-Hersek'in bir dostudur ve bu dostluk kadim kalacaktır" demiştir.93

Boşnakların egemen olduğu Bosna-Hersek'te, Türkiye genellikle bir “anne” olarak kabul edilmiştir. BH'deki İslam Cemaati eski Reisi Mustafa Ceriç, çoğunlukla net bir argümanı bulunmamasına rağmen Türkiye'yi bir “anne” olarak anmıştır.

Öte yandan Boşnakların veya Bosnalı Müslümanlar'ın kökeni söz konusu olduğunda, Türkiye ve Türklerden nadiren söz edilmektedir. Genellikle Slavlar, İliryalılar, ve bazen Bogumili'ler hakkında bu ülkenin insanlarının eski ataları olarak bahsedilmektedir.

Noel Malcolm, Bosna’nın Kısa Tarihi adlı popüler kitabında, Türkiye'nin BH'deki etkisinin yalnızca din veya İslamileştirme (kısmen de olsa) konularında olduğunu, insanların ataları konusunda bir bağının bulunmadığını öne sürmektedir.94

93_{Izjava predsjednika Tayip Erdoğana,Vijesti.ba,16.05.15https://faktor.ba/vijest/ekskluzivni-intervju-}

recep-tayyip-erdogan-turska-ce-uvijek-biti-uz-bih-184983

Bir “anne” olarak Türkiye hakkında beyan, belki de çoğunlukla Türkiye'nin savaş sırasında ve sonrasındaki Boşnaklara karşı tutumu sonucunda duygusal olarak esinlenmiştir. 1990'lı yıllardaki savaşta, Bosnalı Müslümanlar ya da Boşnaklar, Sırp ve Hırvat taraflarında sıklıkla Türkler olarak anılmıştır. Bu, daha az ölçüde fakat bazen oyunlarda ve olumsuz bir bağlamda, bugün bile devam etmektedir. Bir Boşnak'ın da böyle bir etiketi onaylaması mümkün değildir. Türkiye'nin “anne”olması kabul edilse de, Boşnakları Türkler olarak etiketlemek büyük oranda olumsuz ve hakaret şeklinde yorumlanmaktadır.

Türkiye'nin Bosna-Hersek'e (BH) yönelik girişimleri Türkiye-Yugoslavya arasındaki mekik diplomasisi çalışmalarında öncelik taşımış ve resmi Türk perspektifi Balkanlar topraklarını ‘Bosna Hersek’ ve geri kalan bölgeler olarak kavramaya başlamıştır. Şüphesiz BH'ye karşı tek taraflı bir girişim, o yıllarda Türk- Amerikan ilişkilerinin doğasını göz önünde bulundurduğumuzda, Türkiye için mantıklı bir dış politika seçimi olmayacaktır. Bosna'da 1 Mart ve 22 Mayıs 1992'de yapılan referandum sonrasında Bosna, BM'ye üye olmuştur.95

Bosnalı Bakan Yardımcısı Muhammed Cengiç, kısa süre sonra TBMM'de, Bosnalı yetkililerin Batı'nın Avrupa'nın ortasında etnik temizliğe izin vermeyeceğini söylemiş ve Avrupa'daki krizlerin artık geçmişin bir parçası haline geldiğini söylemiştir. BM tarafından alınan zayıf önlemler, Saraybosna'da fiziksel olarak bir bölgeden diğerine geçmek için bile yeterli olmadığından, Bosnalılar Türkiye'yi yardıma çağırmışlardır.96 _{31 Aralık 1994 tarihi itibariyle, özellikle İstanbul bölgesi}

çevresinde yaşayan yaklaşık 20.000 Bosnalı, Bosna-Hersek'le yakın ilişkileri sürdürmeye devam etmektedir.97

95 _{Tülay Sobutay, Cem Akgün, Bosna ve Hersek: Ülke Etüdü, İstanbul:İstanbul Ticaret Odası,1998,}

s.19.

96 _{DidemEkinci, “The War in Bosnia-Herzegovina and Turkish Parliamentary Debates (1992-1995): A}

Constructivist Approach”, s.42-43.

97 _{“Migration Case Study”,}

http://www.mmo.gr/pdf/library/Balkans/Turkey%20+economic%20effect%20of%20%20emign.pdf (Erişim tarihi: 03.01.2011)

Bu bağlamda, eski Türk Cumhurbaşkanı Turgut Özal ile çok yakından bağları olan Cengiz Candar ve Nur Vergin gibi Türkiye'deki Yeni Osmanlıcılar bunu Türklüğün etnik bir kategori değil, Anadolu, Balkan ve Kafkas Müslüman nüfuslarının ortak bir Osmanlı tecrübesine dayanan bir yapıya dönüştüğünü iddia etmiştir.98

Dolayısıyla, yurtiçi ve yurtdışı baskının bir sonucu olarak, Türkiye, Bosnalı Müslümanlarla ittifak kurmak zorunda kalmıştır. Bosna'daki savaş sırasında Türkiye, BM ile diplomatik ilişkilere sahipti ve Türkiye, Bosna Hersek'teki durumu ABD'ye ve diğer Avrupa Ülkelerine çekmeye çalışmaktaydı. Bu bilgilerin ışığı altında, Türk dış politikası BH Krizlerine karşı çok aktif bir rol üstlenmiştir. Türkiye, Birleşmiş Milletler, diğer batılı örgütler ve İKT çerçevesinde bazı önemli girişimler başlatmış ve teşvik etmiştir. 1995 ilkbaharında Batı, nihayetinde savaş başlangıcından beri Türkiye'nin savunduğu şeyleri yapmaya karar vermiştir. Savaşının başlangıcından itibaren Türk dış politikasının, BH'ye yönelik çok gerçekçi bir yapı sunduğunu iddia edebilmek mümkündür. 28 Ağustos 1992 ile 1995 yılının ortaları arasındaki dönemde, saldırıların diplomasi araçlarıyla engellenemeyeceği yönündeki Türk tezini açık bir şekilde kanıtlamıştır.

Bununla birlikte, aktif ve gerçekçi olmak, dış politikanın başarısı için tek araç değildir. Savaşın uzunluğu konusunda 1992'den 1995'e kadar BH'ye yönelik Türk diplomasisini analiz edersek, Türk dış politikasını pek başarılı göremeyiz. Bütün bunlar için, benim açımdan, 1992-1995 yılları arasında Ankara-Saraybosna'nın önermiş Balkan politikaları da dahil olmak üzere, herhangi bir dış politikanın tam başarısı hakkında konuşmak mümkün değildir.

BH'deki savaş sırasında ve sonrasında Türkiye'den gelen yardım inkar edilemez, fakat tartışmaya açıktır. Bununla birlikte, onlarca yıldır AB kapısı önünde yalnız kalan ve sayısız sıkıntıya maruz kalan Türkiye’nin, bölgenin geri kalanı gibi AB'ye yönelen Bosna-Hersek'e yardımcı olabileceği ortadadır.

98 _{Hakan M. Yavuz, “Turkish Identity and Foreign Policy In Flux: The Rise of Neo-Ottomanism”,}

Türkiye'nin birkaç yılda bir girişimde bulunduğu Balkanlar'daki siyasi duruma zaman zaman girmesi, tam da sözü edilen tamamen karşıt algılamalar nedeniyle ilişkiler tarafından büyük oranda sorun haline getirilmektedir. Bugün bölgede hiçbir siyasi lider Türkiye'yi (gerçek anlamda ve belli bir nedenle) bir düşman ülke olarak nitelendirmeyecektir, ancak yerel eylem büyük ölçüde "popüler" görüş ile uyumlu hale gelecektir.

BH'de bu durum daha da karmaşıktır çünkü her ulusun çoğunlukla "asırlık tecrübeler" üzerine kurulmuş olan kendi görüşüne sahiptir, fakat bu görüşler cahiliyet için maskeden başka bir şey değildir.