Yardımcı kişi kavramının sınırları çizilirken yardımcı kişinin borçluya herhangi bir bağlılığı (sözleşmesel, maddi, manevi ailevi vb.) aranması gereken bir kriter olmamakla birlikte140 ; somut olayda yardımcı kişi ile borçlu arasında herhangi bir bağlılığın bulunması da yardımcı kişi sıfatına halel getirmez. Söz konusu ayrım kapsamında, borçlunun emir ve talimatları altındaki yardımcı kişiye ‘‘bağımlı yardımcı kişi’’, hiçbir emir ve talimat alında olmaksızın hareket edebilen yardımcı kişiyeyse ‘‘bağımsız yardımcı kişi’’ adı verilir.
Yardımcı kişi, borçlunun emir ve talimatı altında olabilir. Bu durumda bağımlı
139 Bu husus çalışmamızın ileriki aşamasında doktrinde yer alan görüşler kapsamında detaylı olarak kaleme alınacaktır. Tekrara düşmemek adına bu noktada ilgili kısma atıf yapmayı yeterli görmekteyiz (bkz. İkinci Bölüm: Yardımcı Kişinin Fiillerinden Sorumluluğun Şartları/II. Özel Şartlar/B. Borcun İfasının Hakkın Kullanılmasının Yardımcı Kişiye Bırakılabilecek Nitelikte Olması).
140 Yardımcı kişi sıfatının doğabilmesi için bağlılık şartının aranmayacağına ilişkin bkz. Akipek (Alt Vekalet), s. 134; Yağcı, s. 55; Feyzioğlu, s. 193-194; Hatemi/Gökyayla, s. 275; Zevkliler/Ertaş/Havutçu/Aydoğdu/Cumalıoğlu, s. 321; Tekinay/Akman/Burcuoğlu/Altop, s. 902; Tercier, P./Pichonnaz, P./Develioğlu, H. M.: Borçlar Hukuku Genel Hükümler, İstanbul 2016, s. 390; Tandoğan (Mes’uliyet), s. 437.
yardımcı kişi söz konusu olur. Örneğin, bir restoran işletmecisi kendi çalışanı olan ve emir ve talimat verebildiği (bağımlı yardımcı) A kişisinin fiillerinden TBK 116 kapsamında sorumludur. Ancak, tam tersine, yardımcı kişinin hiçbir emir ve talimat altında olmaması halindeyse bağımsız yardımcı kişi söz konusu olur ve bağımsız yardımcı kişinin fiilleri de yine borçlunun sorumluluk alanındadır. Örneğimiz biraz olsun değiştirilirse, işletmeci İtalyan mutfağı konsepti gününde misafir olarak ağırlayacağı ancak arasında hiçbir emir ve talimat ilişkisi olmayan ünlü bir şefin (bağımsız yardımcı kişinin) fiillerinden de TBK 116 kapsamında sorumludur. Bir diğer örnekle, bir taşıyıcının kendisinden bağımsız çalışan alt yüklenicileri ya da kuyumcunun üstlendiği işi kendisinden emir ve talimat almayan bir başka kuyumcuya yaptırması örneklerinde bağımsız yardımcı kişilerin varlığından söz edilebilir.141 Dahası, işin tamamen kendisine bırakıldığı alt müteahhit142 de bağımsız yardımcı kişi sıfatını haizdir.143 Başka bir örnekle, satım sözleşmesi konusu mal alıcıya teslim edilene kadar bir ardiyede tutulacaksa, satıcı ardiye sahibi üzerinde sınırlı bir talimat gücüne sahip olsa (bu durumda bağımlı yardımcı kişi) ya da hiç olmasa (bu durumdaysa bağımsız yardımcı kişi söz konusu olur) malın teslim edildiği ardiyeci onun yardımcı kişisi sayılacak ve TBK 116 kapsamında sorumluluk gündeme gelebilecektir.144
Belirtildiği üzere, TBK 116 kapsamında sorumluluğun doğması açısından
141 Eren (Genel Hükümler), s. 1076.
142 Alt müteahhit kavramı ile yardımcı kişi kavramı arasındaki temel farkın, yardımcı kişinin bağımlı ya da bağımsız olma ihtimalinin bulunması ancak alt müteahhittin bağımsız olacağı hakkında bkz. Yalçınduran, T.: Alt İstisna (Taşeronluk) Sözleşmeleri, Yetkin Yayınları, Ankara 2000, s. 50-51. 143 Yalçınduran, s. 50; Erdoğan, İ: İstisna Sözleşmesi ve Bazı İş Görme Sözleşmeleri ile
Karşılaştırılması, Selçuk Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi (SÜHFD) 1990, S. III, s. 135-172
(İstisna Sözleşmesi), s. 137.
(TBK 66’dan farklı olarak)145 yardımcı kişinin borçlunun emir ve talimatı altında hareket ediyor olması ve yardımcı kişi ile borçlu arasında bir astlık-üstlük (hiyerarşi) ilişkisinin bulunması kesinlikle şart değildir. Örneğin, sivil hava taşımacılığı faaliyetleri, temizlikten gıda hizmetlerine, nakliyeden yer hizmetlerine, sağlık hizmetlerinden güvenlik hizmetlerine kadar son derece komplike ve çok sayıda faaliyetin birleşmesiyle oluşan bir alandır. Bu alanda borçlu sıfatını haiz taşıyıcı hem kendisine bağımlı hem de bağımsız yardımcılarının fiillerinden TBK 116 kapsamında sorumludur.146 Hatta emir ve talimat altında bulunma o derece önemli değildir ki yardımcı kişi borçluya tesadüf eseri yardımcı olan üçüncü bir kişi olabileceği gibi tamamen hatır ilişkisine dayanan bir yardım da söz konusu olabilir. Dahası, borçlunun yardımcı kişisi sıfatını haiz kişi, bir üçüncü kişinin ve hatta alacaklının (çalışanı) emir ve talimatı altında da olabilir.147 Uzmanlaşmanın altın çağında iş ilişkileri dikkate alındığında sıklıkla karşımıza çıkacak bir ihtimal olarak borçlunun kendi bilgisi bulunmayan bir iş alanında, sırf alanında yetkin ve uzman diye yardımcı kişi kullanması halinde, işin doğası gereği yardımcı kişinin borçluya emir ve talimat vermesi de ihtimal dahilinde, daha olağan ve hukuken de mümkündür.148 Bu sebepledir ki borçlu hem bağımlı hem de bağımsız yardımcı kişinin fiillerinden doğan
145 Bu farkın detaylı şekilde ele alındığı bölüm için bkz. Birinci Bölüm: Yardımcı Kişi Kavramı, Çeşitli Görünümleri, Benzer Kavramlarla Karşılaştırılması/III. Yardımcı Kişi Kavramının Benzer Kavramlarla Karşılaştırılması/D. İfa Yardımcısı ve Adam Çalıştıranın Sorumluluğu Kapsamında Çalıştırılan/3. Sorumluluğun ‘‘Borçluya Bağlılığın Niteliği’’ Açısından Karşılaştırılması.
146 Yünlü, s. 139; Akkurt; S.S.: Sivil Havayolu ile Yolcu Taşımacılığından Kaynaklanan Hukuki Sorumluluk, Seçkin Yayıncılık, Ankara 2014, s. 259. Bu hususu bir Yargıtay kararı ile örneklersek, liman çalışanlarının taşıyıcının yardımcı kişisi sayılacağına ilişkin bkz. Yarg. 11. HD, T. 21.11.2016, E. 2015/11819, k. 2016/8979 (Lexpera, Erişim Tarihi: 25.04.2019)
147 Yağcı, s. 59.
148 Şenocak, zaten işin doğası gereği çoğu zaman borçlunun yardımcı kişiye (işe ilişkin olarak) emir ve talimat verebilecek bilgi düzeyine sahip olmadığını ve bu sebeple yardımcı kişiye başvurduğunu belirtmektedir, bkz. Şenocak (İfa Yardımcısı), s. 114.
zararlardan TBK 116 kapsamında sorumludur.