Bolu kent merkezinde mevcut olan 43 mahalle toplam üç kritere göre sınıflandırılmış, düşük, orta ve yüksek olarak kategoriye ayrılmıştır. Daha sonra her bir kategoride üç haritadan da çakışan mahalleler belirlenmiş ve bunlar arasından seçim yapılmıştır. Yüksek kategoride üç kriteri de sağlayan sadece Bahçelievler mahallesi, orta kategoride Aktaş, Kültür ve Yaşamkent mahalleleri düşük kategoride ise Alpagut, Çivril, Dodurga, Kasaplar, Küçükberk, Paşaköy, Salıbey, Seyit ve Yukarısoku mahalleleri vardır. Orta kategoride toplam üç mahalle içerisinden diğer iki mahalleye göre nüfusun fazla olmasından dolayı Kültür mahallesi, düşük kategoride ise dokuz mahalle içerisinden diğer sekiz mahalleye göre yine nüfusun daha fazla olmasından dolayı Alpagut mahallesi seçilmiştir. 146 adet parktan, 15 adedine sahip olan bu üç mahalleye ait aktif yeşil alanlar ele alındığında gerek bulundukları yerlerin ulaşılabilirlikleri gerekse de parkların kullanımlarının benzer olması ve yaklaşık aynı büyüklükte alana sahip olmaları parkların önemli seçim nedenleridir. Bu parkların mevcut durumlarının belirlenmesine ve belirli kriterler içerisinde değerlendirilmesine karar verilmiştir. Alpagut mahallesinden Alpagut Mahalle Parkı 1, Kültür mahallesinden Muhtarlar Parkı ve Bahçelievler mahallesinden Damgacıoğlu Parkı çalışma alanı olarak seçilmiştir. İkinci aşamada elde edilen veriler doğrultusunda çalışma alanın mevcut durumunun ortaya koyulması için arazi çalışmaları yapılmıştır. İmar planı altlık olacak şekilde mülkiyeti kamuya ait olan aktif yeşil alanlar yerinde tek tek tespit edilmiştir. Arazi çalışması ve uydu fotoğrafları, yerinde yapılan gözlemlerle birlikte değerlendirilmiştir. Alanların fotoğrafları çekilip, mevcut durumları not alınmıştır. Sahada tespiti yapılan yeşil alanlar 1/1000 ölçekli Bolu ili imar paftası üzerine Autocad programında işlenmiştir. İşlenen paftalar görsel sunum şeklinde tez içerisinde yer almıştır. Bolu kent merkezinde aktif yeşil alan profili çıkarılmış, aktif yeşil alanların yeterlilik bakımından incelenebilmesi için öncelikle mevcuttaki tüm aktif yeşil alanların çevresinde, yürüyerek ulaşma ideal mesafesini sembolize eden tampon alanlar oluşturulmuş, bunun sonucunda aktif yeşil alanların etki alanları belirlenmiş ve bulgu olarak ortaya konmuştur. Akabinde seçilen parklarda kullanıcıların yeşil alan kullanımını, gereksinimini ve memnuniyet düzeylerini ortaya koyabilmek için seçilen her bir örneklem alanında anket çalışması uygulanmıştır. Yapılan anket araştırmasıyla yeşil alanlar ile yaşam kalitesi ilişkisinin belirlenmesi hedeflenmiştir. Bu çalışmanın önemli materyali, kent merkezi kullanıcısının yeşil alanlar hakkındaki düşüncelerinin tespit edilmesi amacıyla verilen anket formudur (EK-1).
Bu araştırmada veri toplama aracı olarak kullanılan anket formu, araştırmanın amaçlarına ve anket formu hazırlama tekniklerine uygun olarak oluşturulmuştur. Tez konusu ile ilgili literatür taraması sonucu edinilen bilgiler, internet kaynağından ulaşılan bilgilerle desteklenerek 19 adet anket sorusu oluşturulmuştur. Sorular, örneklem grubundaki insanların anlayabileceği yalın ve açık bir dille ifade edilmiştir. Çalışmada elde edilmesi amaçlanan veriler üç grupta incelenmiştir. İlk olarak deneğe ait bilgiler grubunda ki değişkenler yoluyla, örneklemin demografik özelliklerinin tespit edilmesi amaçlanmıştır. Deneğin sosyal ilişkilerine ait bilgiler grubunda yer alan değişkenler yoluyla ise, katılımcıların sosyal çevresine ilişkin değerlendirmelerinin belirlenmesi amaçlanmaktadır. Son olarak ise deneğin yeşil alan kullanımına ilişkin bilgiler grubunda ki değişkenler yoluyla da, katılımcıların yeşil alan kullanımına ait objektif verilerin ve yeşil alan varlığına ilişkin algılama ve değerlendirmelerine dayalı verilerin elde edilmesi amaçlanmaktadır.
Anket formu oluşturulduktan sonra yapılacak işlem, araştırma evrenini ve örneklemini belirlemektir. Anket uygulaması, Bolu kent merkezinde seçilmiş olan üç mahallede yaşayan vatandaşlara yapıldı. Çalışmada merkezde bulunan aktif yeşil alanların Bolu kent merkezinde yaşayan insanların yaşam kalitesi üzerindeki etkisinin ortaya konulmasının amaçlanmasından dolayı katılımcıların seçileceği örnek büyüklüğü olarak seçilen üç mahallenin toplam nüfusu alınmıştır. TÜİK’den elde edilen 2018 genel nüfus sayımı verilerine göre Alpagut mahallesinde 3818 kişi, Kültür mahallesinde 9793 kişi Bahçelievler mahallesinde ise 7753 kişi olmak üzere toplamda 21364 kişi yaşamaktadır. Hesaplama mahallelerin nüfusu üzerinden %95 güven aralığında ve %5 hata kabul oranı dikkate alınarak yapıldığında anketin 367 kişiye yapılması yeterlidir. Bu veriye dayanarak, anketin güvenilirliğini artırmak için çalışma kapsamında toplam 400 kişiye anket uygulanmıştır.
Yapılan anket çalışmasında rassal örnekleme yöntemi gereği ve çalışmaya toplumun her kesiminden katılımın sağlanması amacıyla anketler belli bir yaşa, gruba, cinsiyete vb. bakılmaksızın rastlantısal olarak seçilen kişilere yapılmıştır. Anketler yapılırken hem hafta içi hem de hafta sonu kullanıcılarını kapsamasına dikkat edilmiştir. Bu ayrıntılara dikkat etmekle, hedef kitlenin homojenliği sağlanmak istenmiştir. Anketler karşılıklı yüz yüze olarak yapılmış ve cevaplar birebir anket formuna işlenmiştir.
Anket çalışmasından elde edilen verilerin değerlendirilmesi, literatür çalışması ile elde edilen veriler ışığında gerçekleştirilmiştir. Deneklere uygulanan 400 adet anket
sonuçlarının değerlendirilmesinde verilerin bilgisayar ortamına aktarılması için istatistiksel analiz programı olarak SPSS 21.0 paket programı kullanılmıştır. Verilerin programa girişinin yapılmasından sonra analizde kullanılacak istatistiksel testlere karar verilmiştir. Veri analizleri değişkenlerinin karşılaştırılmasını sağlayan çapraz tablolar ile yapılmıştır. Her bir park için aynı sorular tek tek değerlendirilerek gerek parkların gerekse o parkları kullanan kullanıcıların farklılıklarının ortaya çıkarılması amaçlanmıştır.
Araştırma alanında yapılan çalışmalardan elde edilen bulgular (ulaşılabilirlik, yeterlilik, büyüklük, fiziksel durum, donatı durumu, anket bulguları) daha önce yapılmış çalışma sonuçlarıyla karşılaştırılmış ve özellikle 3194 Sayılı İmar Kanununda belirtilen standartlar dikkate alınarak seçilen parklar değerlendirilmiştir.
Son aşamada ise, yeşil alan kullanımındaki farklılıklar ve bunların ışığında yeşil alanların iyileştirilmesi ve kentsel yaşam kalitesine etkisinin arttırılması amacıyla uygulamaya ve geleceğe yönelik çeşitli yaklaşımlar ve güncel yorumlar ortaya çıkarılmış, sonuçlara ulaşılmış ve öneriler sunulmuştur.
3. BULGULAR VE TARTIŞMA
3.1. ÇALIŞMA ALANINA AİT DOĞAL ÖZELLİKLER
Çalışmanın bu bölümünde, araştırmanın yürütüldüğü Bolu kentine ilişkin genel özellikler irdelenmiştir. İlin Türkiye ve bölge içerisindeki coğrafi konumu, topoğrafyası, jeolojik yapısı, iklim ve bitki örtüsü, idari yapısı, ulaşım ağındaki yeri, nüfus ve demografik yapısı, ekonomik yapısı, turizmi, tarihsel ve mekânsal gelişim süresince imar planları ve arazi dağılımı ile ilgili detaylı bir envanter çalışması yapılmıştır.
3.1.1. Coğrafi Konum
Bolu ili, matematiksel konum olarak 40006’ ve 41001’ kuzey enlemleri ve 30032’ ve
32036’ doğu boylamları arasında olup Karadeniz Bölgesinin batısında yer almaktadır.
İlin kent genelinde ortalama rakımı 1000 m iken merkez ilçede rakım 725 m dolaylarındadır. Bolu ili, kıyıya paralel olan Kuzey Anadolu dağlarının içerilerinde bulunan vadi oluklarına yerleşmiştir (T.C. Bolu Valiliği 2019).
Şekil 3.1. Bolu ilinin ülke ve bölge içindeki coğrafi konumu (Bolu Belediyesi İmar ve Şehircilik Müdürlüğü 2019).
769.604 kilometrekarelik (km2) Türkiye yüzölçümünün %1.08’ini kaplayan Bolu ili, 8.323 km2 bir alana sahiptir. Şekil 3.1’de de görüldüğü gibi kuzeyinde Zonguldak’ın Devrek ilçesi, Düzce’nin Kaynaşlı ve Yığılca ilçeleri ile Karabük’ün Eskipazar ilçesi bulunur. İl merkezine göre doğuda Gerede, Yeniçağa ve Dörtdivan ilçeleri, kuzeydoğuda Mengen, güneybatıda Mudurnu, Göynük ve güneyde Kıbrıscık ile Seben
ilçeleri konumlanmıştır. Doğu-batı doğrultusundaki, İstanbul’u Ankara’ya bağlayan D100 (E80) karayolu Bolu ovasından geçmektedir ve şehir, D100 karayolunun çevresinde kuzey ve güney olmak üzere kentleşme göstermiştir (T.C. Bolu Valiliği 2019).
Bolu Belediye sınırları içerisinde mevcut olan 43 mahalle içerisinden çalışma alanı olarak seçilen Alpagut mahallesi, Kültür mahallesi ve Bahçelievler mahallesi Şekil 3.2’de gösterilmiştir.
Şekil 3.2. Alpagut, Kültür ve Bahçelievler mahallesinin konumu (Bolu Belediyesi 2019a).
Bolu kentinin kuzeyinde bulunan Alpagut mahallesi, 3818 kişilik nüfusu ile nüfus fazlalığı yönünden 18. mahallesi olup, 192,56 ha alanı ile yüzölçümü bakımından Bolu’nun 16. büyüklükte alana sahip mahallesidir. 20 kişi/ha nüfus yoğunluğu ile Bolu merkez ilçesinin nüfus yoğunluğunun altında olup düşük kategoridedir. 3089 m2 aktif
yeşil alana sahip mahalle 16 m2/ha yeşil alan yoğunluğu ile de düşük kategori
içerisindedir. Kişi başına düşen aktif yeşil alan (çocuk oyun alanı ve mahalle parkı) miktarı ise 0,81 m2/kişi ile Türkiye standardının (3,5 m2/kişi) altında olup seçim
kriterelerimize göre düşük kategoridedir. 2009 yılında köy statüsünden mahalle statüsüne geçen Alpagut mahalesinin güney tarafı merkeze yakın iş merkezi ve sitelerden oluşmaktadır. Harita 3.1’de Alpagut mahallesi mevcut yeşil alan haritası verilmiştir.
Harita 3.1. Alpagut mahallesi mevcut aktif yeşil alan durumu (Coşkun, 2019).