Çalışmanın bu bölümünde, araştırmanın yürütüldüğü Bolu kentine ilişkin genel özellikler irdelenmiştir. İlin Türkiye ve bölge içerisindeki coğrafi konumu, topoğrafyası, jeolojik yapısı, iklim ve bitki örtüsü, idari yapısı, ulaşım ağındaki yeri, nüfus ve demografik yapısı, ekonomik yapısı, turizmi, tarihsel ve mekânsal gelişim süresince imar planları ve arazi dağılımı ile ilgili detaylı bir envanter çalışması yapılmıştır.
3.1.1. Coğrafi Konum
Bolu ili, matematiksel konum olarak 40006’ ve 41001’ kuzey enlemleri ve 30032’ ve
32036’ doğu boylamları arasında olup Karadeniz Bölgesinin batısında yer almaktadır.
İlin kent genelinde ortalama rakımı 1000 m iken merkez ilçede rakım 725 m dolaylarındadır. Bolu ili, kıyıya paralel olan Kuzey Anadolu dağlarının içerilerinde bulunan vadi oluklarına yerleşmiştir (T.C. Bolu Valiliği 2019).
Şekil 3.1. Bolu ilinin ülke ve bölge içindeki coğrafi konumu (Bolu Belediyesi İmar ve Şehircilik Müdürlüğü 2019).
769.604 kilometrekarelik (km2) Türkiye yüzölçümünün %1.08’ini kaplayan Bolu ili, 8.323 km2 bir alana sahiptir. Şekil 3.1’de de görüldüğü gibi kuzeyinde Zonguldak’ın Devrek ilçesi, Düzce’nin Kaynaşlı ve Yığılca ilçeleri ile Karabük’ün Eskipazar ilçesi bulunur. İl merkezine göre doğuda Gerede, Yeniçağa ve Dörtdivan ilçeleri, kuzeydoğuda Mengen, güneybatıda Mudurnu, Göynük ve güneyde Kıbrıscık ile Seben
ilçeleri konumlanmıştır. Doğu-batı doğrultusundaki, İstanbul’u Ankara’ya bağlayan D100 (E80) karayolu Bolu ovasından geçmektedir ve şehir, D100 karayolunun çevresinde kuzey ve güney olmak üzere kentleşme göstermiştir (T.C. Bolu Valiliği 2019).
Bolu Belediye sınırları içerisinde mevcut olan 43 mahalle içerisinden çalışma alanı olarak seçilen Alpagut mahallesi, Kültür mahallesi ve Bahçelievler mahallesi Şekil 3.2’de gösterilmiştir.
Şekil 3.2. Alpagut, Kültür ve Bahçelievler mahallesinin konumu (Bolu Belediyesi 2019a).
Bolu kentinin kuzeyinde bulunan Alpagut mahallesi, 3818 kişilik nüfusu ile nüfus fazlalığı yönünden 18. mahallesi olup, 192,56 ha alanı ile yüzölçümü bakımından Bolu’nun 16. büyüklükte alana sahip mahallesidir. 20 kişi/ha nüfus yoğunluğu ile Bolu merkez ilçesinin nüfus yoğunluğunun altında olup düşük kategoridedir. 3089 m2 aktif
yeşil alana sahip mahalle 16 m2/ha yeşil alan yoğunluğu ile de düşük kategori
içerisindedir. Kişi başına düşen aktif yeşil alan (çocuk oyun alanı ve mahalle parkı) miktarı ise 0,81 m2/kişi ile Türkiye standardının (3,5 m2/kişi) altında olup seçim
kriterelerimize göre düşük kategoridedir. 2009 yılında köy statüsünden mahalle statüsüne geçen Alpagut mahalesinin güney tarafı merkeze yakın iş merkezi ve sitelerden oluşmaktadır. Harita 3.1’de Alpagut mahallesi mevcut yeşil alan haritası verilmiştir.
Harita 3.1. Alpagut mahallesi mevcut aktif yeşil alan durumu (Coşkun, 2019). Bolu kentinin kuzeyinde bulunan Kültür mahallesi, 9793 kişilik nüfusu ile nüfus fazlalığı bakımından Bolu’nun 3. mahallesi olup, 108,39 ha alanı ile yüzölçümü bakımından Bolu’nun 22. büyüklükte alanına sahip mahallesidir. 90 kişi/ha nüfus yoğunluğu ile Bolu merkez ilçesinin nüfus yoğunluğuna yakın olup orta kategoride bir mahalledir. 22668 m2 aktif yeşil alana sahip mahalle 209 m2/ha yeşil alan yoğunluğu ile
orta kategoridedir. Kişi başına düşen aktif yeşil alan (çocuk oyun alanı ve mahalle parkı) miktarı ise 2,31 m2/kişi ile Türkiye standardını karşılamasa da yaklaşmıştır.
Harita 3.2’de Kültür mahallesi mevcut yeşil alan haritası verilmiştir.
Bolu kentinin güneyinde bulunan ve geçmişte en modern mahallelerinden biri olan Bahçelievler mahallesi, 7753 kişilik nüfusu ile nüfus fazlalığı yönünden 7. mahallesi olup, 33,874 ha alanı ile yüzölçümü bakımından Bolu’nun 36. büyüklükte alana sahip mahallesidir. 229 kişi/ha nüfus yoğunluğu ile Bolu merkez ilçesinin nüfus yoğunluğunun üstünde olup yüksek kategori içerisindedir. 27136 m2 aktif yeşil alana
sahip mahalle 801 m2/ha yeşil alan yoğunluğu ile yüksek kategoridedir. Kişi başına düşen aktif yeşil alan (çocuk oyun alanı ve mahalle parkı) miktarı ise 3,50 m2/kişi ile
Türkiye standardını karşılamakta ve seçim kriterlerimize göre yüksek kategori içerisindedir. Harita 3.3’de Bahçelievler mahallesi mevcut yeşil alan haritası verilmiştir.
Harita 3.2. Kültür mahallesi mevcut aktif yeşil alan durumu (Coşkun, 2019).
3.1.2. Topografya
Bolu’nun ana morfolojik öğeleri merkezin kuzeyi ve güneyinde yer alan iki dağ şeridi ve bu dağların arasında kalan ovalar ile yüksek kesimlerinde bulunan düzlüklerdeki akarsu tabanları, vadi ve platolar olarak sıralanabilir. Batıdan doğuya Elmacık dağı, Bolu dağları ve Göceler dağı bu kuşağın kuzeyini oluşturur. Abant ve Köroğlu dağları ise güneydedir. Batıdan doğuya ve kuzeyden güneye doğru 2.499 m’ye kadar çıkan yükseklikler rakımlar bulunur (T.C. Bolu Valiliği 2019).
Doğudan batıya Göynük-Himmetoğlu, Dörtdivan, Gerede ve Bolu ovaları il sınırları içerisinde oldukça yüksek eşiklerle ayrılır ve tarıma elverişlidir. En büyük ova olan Bolu Ovası 730 m rakıma ve 12.175 ha alana sahiptir. Ova ve dağ arasında bulunan vadiler yüksek eğimlidir ve güçlü bitki örtüsü sayesinde bu yüksek eğime ve fazla yağışa rağmen erozyon ve heyelan çok gözlenmemektedir (T.C. Bolu Valiliği 2019). Bolu ili, Kıbrıscık, Mengen, Gerede, Göynük ve Seben, Kızık, At, Aladağ örnekleriyle yaylalar açısından oldukça zengindir ve bu yaylalar hayvancılık alanının yanında rekreasyon ve turizm alanı olarak da potansiyel bölgelerdir. Ayrıca bu yaylalar orman ve akarsularla birlikte verimli bölgeler olup ulaşım yönünden sıkıntılı değildir (T.C. Bolu Valiliği 2019).
Büyük bir ırmağı bulunmayan Bolu çokça çay ve dereye sahiptir ve bunlar Efteni, Filyos ve Sakarya olmak üzere üç havzada yer alır. Düzensiz yağış rejiminden dolayı il içerisindeki akarsu ağı çok yoğun olsa da çok beslenmediklerinden az su verimine sahiptirler ve hepsi Karadeniz’e dökülür. Doğal göl sayısı açısından zengin bir il olan Bolu’nun Yeniçağa gölü dışındaki diğer gölleri küçük boyutludur. Bu küçük boyutlu göllerin oluşumunda morfolojik olarak karışık bir yapıya sahip olması, eğimlerin çok olması, akarsu ve yağış zenginliği etkin olmuştur. Bolu’nun topografik özellikleri ve su kaynakları olarak önem arz eden oluşumları, Yeniçağa, Karagöl, Abant, Çubuk, Sünnet ve Karamurat gölleri ile Aladağ Göleti, Gölcük Göleti ve Gölköy Baraj Gölü olarak sayılabilir (Erşahin ve Şerifeken, 2002).
Bolu, jeolojik olarak fay tabakası üzerinde kurulduğundan jeotermal su kaynakları bakımından zengindir. Bolu Ovası etrafındaki dağların orman örtüsü yağışların toprağa sızmasını kolaylaştırmakta ve yeraltı sularının artmasına katkı sağlamaktadır. Bu yeraltı suları da yurt içi turizmi açısından Bolu’yu zenginleştirmektedir (Bolu Belediyesi 2019).
3.1.3. Jeolojik Yapı
Bolu’nun zemininde güneye inildikçe yer altı suları yüzeye daha yakın olduğundan gevşek bir yapı söz konusudur ancak kuzey yönünde zemin sıkışıktır. Kentsel bölgeler alüvyonlarla sarılıdır (T.C. Bolu Valiliği 2019).
Harita 3.4’de görüldüğü gibi toprak yapısı ikiye ayrılırsa birinci grup eğimi az derin alüvyal topraklar olup yörenin çukur alanlarında oluşur. Gerede Ovası’nın bir kısmı ve dar bir şeritte uzanan kıyı bu alüvyal topraklarla kaplıdır. Düzce Ovası’nda da çokça bulunur, bu ova eğimsiz ve %75 tarıma elverişlidir (Demirtaş, 2000).
İkinci grup ise alüvyal alandan başlayarak eğim ve toprak tutma özelliğine göre tarıma uygunluğu değişen, eğimi giderek artarak ormanlık ya da dağlık alanlara dönüşen özelliktedir. Çoğu yerde eğim %15-40 fazladır ve bu topraklar Türkiye genelinde %20 iken, ilin %80’ini oluşturur. Bunun yanında Bolu’da, eğimi yüksek alanlar içerisinde tarıma elverişli, eğimi daha az alanlar da yer almaktadır (Demirtaş, 2000).
Aktif deprem kuşağı içinde yer alan Bolu’da Kuzey Anadolu Fay hattı tektonik olarak oldukça hareketlidir. Bolu’nun birinci dereceden riskli deprem bölgesi olması bu fay hattıyla şekillenmiş jeolojik yapıdan kaynaklanmaktadır. Harita 3.5’de görüldüğü gibi yalnızca Göynük, Kıbrıscık ve Seben ilçelerinin güney kısımdaki dar bir alanı ikinci derece deprem kuşağı içindedir (Tatar, 2003).
Harita 3.5. Türkiye’nin deprem kuşakları içinde Bolu il merkezinin konumu (Tatar, 2003).
Bolu da diğer deprem bölgelerinde olduğu gibi arazi kullanım ve imar hatalarının yanında çarpık kentleşme sebebiyle depremden ağır şekilde etkilenmiştir. 1912 ve 1999 yılları arasında gerçekleşmiş dokuz deprem yaşamıştır. 01.02.1944 tarihli, 7,3 aletsel büyüklüğünde olan Bolu-Gerede depremi bunların en büyüğü olup en fazla hasar bu depremde görülmüştür ve binaların büyük bir kısmı kullanılamaz olmuştur. Kuzey Anadolu fay hattı kaynaklı 17 Ağustos 1999 ve 12 Kasım 1999 depremleri de kent şiddetli olarak etkilemiştir (Erşahin ve Şerifeken, 2002).
3.1.4. İklim
Bolu ilinin yüzey şekil farklılığı, denize olan uzaklık ve rakımı değişik iklimlere ve mikro-klima alanlarına neden olmaktadır. Harita 3.6’da da görüldüğü gibi daha çok Karadeniz Bölgesi iklimi hakimken diğer komşu bölgelerin özellikleri de görülebilmektedir. Göynük ilçesinin büyük kısmı ve Mudurnu ilçesinin batı tarafı ile Kıbrısçık ve Seben ilçelerinin güney bölümleri İç Anadolu iklimine uyar, yazları kurak ve sıcak iken kışları soğuk ve sert geçer. Bolu dağlarının denize paralel olması nedeniyle kuzeyde hakim olan Karadeniz iklimi iç bölgelere erişememiştir ve daha çok karasal iklim görülür (T.C. Bolu Valiliği 2019).
Harita 3.6. Türkiye iklim bölgeleri haritası (Coğrafya Harita 2019).
1927 - 2017 sıcaklık verileri Çizelge 3.1’de gösterilmiştir. Yağış bakımından oldukça yoğun bir bölge olan Bolu’da kuzeye doğru gidildikçe yağışlar artmaktadır. Yağış güneyde 500 mm civarındayken kuzeyde 1000-1250 mm dolaylarındadır. Kış mevsiminde yağışlar, Seben’de yağmur olarak, Mudurnu, Bolu ve Göynük’de kar olarak düşer. Mimari, turizm ve ürün çeşitliliği gibi durumlar Bolu’nun bu iklim çeşitliliğinden etkilenmektedir. Marmara, Orta Anadolu ve Karadeniz iklimlerinin varlığı tarımsal yapıyı da çeşitlendirmektedir. Dolayısıyla bölgede flora ve fauna çeşitliliği de görülür. Bu durum ormanlarda da kendini göstermektedir (Bolu Belediyesi 2019).
Çizelge 3.1. Bolu ili meteoroloji istasyonu ortalama iklim değerleri (Meteoroloji Genel Müdürlüğü 2019).
Parametre (1927-2017) BOLU Ortalama sıcaklık (0C) 10,5 En yüksek sıcaklık (0C) 39,8 En düşük sıcaklık (0C) -34,0 Ortalama yağış (mm/yıl) 545,5 Ortalama yağışlı gün sayısı 138,8 En yüksek kar kalınlığı (cm) 72,0
Rüzgarlar açısından baktığımızda ise hâkim rüzgâr yönü batı ve güneybatı olup, lodos hakim rüzgar türüdür. Rüzgar yazın daha azken, kışın daha belirgindir. 90 yıllık Bolu Meteoroloji İl Müdürlüğü kayıtlarında, günlük en yüksek rüzgar hızı 104 kilometre/saat (km/saat) olarak belirtmiştir. Rüzgarların denizden karaya doğru olmasıyla gelen nem ve ılımlı sıcaklık bölgeyi nemli kılmaktadır (Bolu Belediyesi 2019).
3.1.5. Bitki Örtüsü
Bolu ili, Türkiye ortalamasına göre ormanlar bakımından zengin bir bölgede olup Karadere, Seben ve Aladağ ormanları biyolojik çeşitlilik olarak ülke değerlerimizdendir. Bölge florasının 190’ı endemik türdür. Gerede İşletme Müdürlüğü 21, Aladağ işletme Müdürlüğü 40, Seben İşletme Müdürlüğü 81 ve Bolu Orman İşletme Müdürlüğü sahasında 48 endemik bitki türü tespit edilmiştir (Abdulganioğlu, 2018). Yörede güney yamaçlardaki ormanlar yalnızca akarsu vadileri boyunca olup meşe türleri ile bozkır bitkileri bulunur. Kuzey ve güney yamaçlarda ise kayın ve gürgen ağaçları yaygındır. Doruklarda 2150 m’lere kadar göknar daha aşağılarda sarıçam ve 1450 m’den alçak kesimlerde karaçam görülmektedir. İğne yapraklı orman örtüsü yükseklere çıkıldıkça artmaktadır (Erşahin ve Şerifeken, 2002).