Bireysel Temsile İlişkin Davalarda Sendikaların Yetkisi

Sendikalar üyelerinin yazılı başvurusu üzerine, iş sözleşmesinden ve çalışma ilişkisinden doğan hakları ile sosyal güvenlik haklarında üyelerini ve mirasçılarını temsilen dava açmak ve bu nedenle açılmış davada davayı takip yetkisine sahiptir (STİSK m.26/II).

Buradaki dava ehliyeti kolektif menfaatlere ilişkin dava ehliyetinden farklı olup, kişilerin bireysel hakları korunarak iradelerine öncelik tanınır.⁵¹ Sendikanın, tek tek üyeleri veya üyelerinin mirasçılarını temsilen dava açabilmesi veya açılmış davalarda onları temsil edebilme yetkisi söz konusudur.⁵²

Maddenin düzenlemesindeki amacın, sendikanın işçilere göre haklarını daha iyi bir biçimde savunabilmesi, yargılama sürecinde işçinin işini yürütürken ve duruşmalara katılırken tek geliri olan ücretinden yoksun bırakmaması ve işinin tehlikeye girmemesi

48 Aker, a.g.m., s.71.

49 Sur, a.g.e., s.159; Özgür Oğuz-Özge Doğan, “Türk İş Mahkemelerinde Yargılama Usulü”, Türkiye Barolar Birliği Dergisi, S.127, 2016, s.302.

50 Tunçomağ-Centel, a.g.e., s.313; Demir, a.g.e., s.181.

51 Sur, a.g.e., s.160.

52 Şahlanan, a.g.e., s.227.

98 düşüncesi olduğu ileri sürülmüştür.⁵³ Bu durumda sendika ya organları vasıtasıyla ya da bir avukat vasıtasıyla üyeleri veya mirasçılarını savunacaktır. Sendikanın işçiyi savunma görevini üstlenmiş olması dolayısıyla, kendi avukatının veya dışarıdan tuttuğu avukatın ücretinin işçi tarafından ödenmemesi gerekir.⁵⁴

Sendikanın temsil görevini yerine getirebilmesi için iki şart bulunmaktadır. İlki;

STİSK m.26/II uyarınca, uyuşmazlığın çalışanın iş sözleşmesinden, çalışma ilişkisinden veya sosyal güvenliğe ilişkin haklarından doğmuş olması gerekir. Dolayısıyla işçi ve işveren arasında örneğin; eser sözleşmesinden kaynaklanan bir uyuşmazlık ortaya çıkmışsa sendikanın temsil yetkisi söz konusu değildir. İkinci şart ise; sendika üyesi veya mirasçıları sendikaya yazılı olarak başvuruda bulunmalıdır. Yazılı başvuruyla bireysel menfaat uyuşmazlığında hak sahibinin iradesi olmadan sendika tarafından üye veya mirasçı adına girişimde bulunmasının önüne geçilmiştir.⁵⁵

Üyenin ölümü halinde mirasçılarının temsili de STİSK m.26/II kapsamındadır.

Fakat mirasçıların sendika tarafından temsili üyede olduğu gibi miras bırakanın iş sözleşmesinden, çalışma ilişkisinden veya sosyal güvenliğe ilişkin haklarından doğmuş olması ile sınırlıdır. Dava konusu olan hak yukarıda sayılan durumlar kapsamında olsa bile miras bırakan hayatta iken sendikaya üye değilse mirasçıların temsili söz konusu değildir.

Aynı şekilde miras bırakan sendikaya üye olmayıp mirasçıları üye olsa dahi mirasçıların sendika tarafından temsili söz konusu olamaz. Çünkü bu dava mirasçılar için şahsi dava niteliği taşır yani miras bırakanın hizmet sözleşmesi, çalışma ilişkisi veya sosyal güvenliğine ilişkin olan bir hak ile ilgilidir.⁵⁶ Üyenin başvuruda bulunduktan sonra ölmesi halinde temsil yetkisi son bulacağından dolayı, mirasçıların sendikaya yeniden başvuruda bulunmaları gerekir.⁵⁷

Sendika davayı yürüttüğü sırada başvuru sahibinin üyeliği devam etmelidir.

Yargılama sürecinde üyelik sona erer ve üye yazılı onay verirse sendikanın temsil yetkisi

53 Şahlanan, a.g.e., s.227; Demir, a.g.e., s.181; Hamza Ersinadım, “1961 Anayasası’ndan Bugüne Sendikaların Sosyal Faaliyetlerinin Hukuki Çerçevesi”, Kamu-İş İş Hukuku ve İktisat Dergisi, C.12, S.4, 2012, s.71.

54 Yarg. 3 HD., E. 5428, K. 4481, 23.9.1975, Ersinadım, a.g.e., s.72; Şahlanan, a.g.e., s.228; Tunçomağ-Centel, a.g.e., s.313; Aker, a.g.m., s.83.

55 Demir, a.g.e., s.181; Tuncay-Savaş, a.g.e., s.115.

56 Şahlanan, a.g.e., s.228.

57 Aker, a.g.m., s.76.

99 etkilenmez.⁵⁸ Emeklilik halinde sendika üyeliği son bulacağından sendika emekli adına dava açamaz.⁵⁹ Ayrıca dayanışma aidatı ödemek suretiyle toplu iş sözleşmesinden yararlanan ve toplu iş sözleşmesinin tarafı olan sendikadan başka bir sendikaya üye olan işçi, üyesi olmadığı sendikadan temsil talebinde bulunamaz. Çünkü madde kapsamında temsilden yararlanma şartı dayanışma aidatı ödeme olmayıp, üye olmaktır.⁶⁰

Doktrinde sendikanın üye veya mirasçılarını davalarda temsil etme yetkisinin iradi temsil olduğunu savunanlar bulunmaktadır. İradi temsil görüşüne göre; davacı sıfatı sendikaya devredilmeyip, üye ya da mirasçılar yazılı başvuru ile sendikaya temsil yetkisi vermekte, sendika da bu kişiler adına onların temsilcisi olarak davayı takip etmektedir.

Yazılı başvuru sendikaya kanuni temsil niteliği kazandırmamaktadır. Sendikanın üye veya mirasçıyı temsil yetkisi müvekkil ile vekil arasındaki ilişkiye benzediği, bu ilişkinin Avukatlık Kanunu (AK) m.35’te geçen avukatların başkası adına dava açabilme konusundaki tekel hakkına istisna getirdiği ileri sürülür. ⁶¹

Doktrinde savunulan iradi dava yetkinliği görüşüne göre, temsil yetkisi değil, davayı takip yetkisinin devredilmektedir. Sendika, savunulan hakka yabancı olup, sendikanın dava açabilmesi yazılı talimat verilmesi suretiyle mümkündür.⁶²

Ayrıca davacı olma sıfatının devredildiğine ilişkin farklı bir görüş de bulunmaktadır. Buna göre dava hakkı sahibi kişi, davacı olma sıfatını yalnız başına bir başkasına devredememesine karşın, burada davacı olma sıfatı üyesi bulunduğu sendikaya devredilmektedir. Dava işçi adına değil, sendika adına açılmaktadır. İşçinin yazılı başvurusu üzerine sendikanın ikinci derecede davacılık sıfatı doğmaktadır.⁶³

Sendikanın üye veya mirasçılarını davalarda temsil etme yetkisinin kanuni temsil olduğu doktrinde kabul edilen ve bizim de katıldığımız görüştür. Kanuni temsil görüşüne göre, üye veya mirasçılar tarafından yapılan yazılı başvuru, yasal temsilci sıfatıyla dava açmaya ehil kılınan sendikaya verilmiş bir talimat niteliği taşır. Tek taraflı irade beyanıyla temsil yetkisi verildiğinde sendika temsilci niteliğini kazanır. Dolayısıyla noterde

58 Sur, a.g.e., s.160.

59 Yarg. 9 HD., E. 1997/20012, K. 1997/22156, 22.12.1997, bkz., Kazancı İçtihat Bilgi Bankası.

60 Aker, a.g.m., s.76; Polat Soyer, “2495 Sayılı Yasaya Tabi Özel Güvenlik Görevlilerinin Toplu İş Sözleşmesinden Yararlanma Sorunu-Yargıtayın İki Kararı Üzerine Not”, Çimento İşveren Dergisi, C.4, S.3, Mayıs 1990, s.16.

61 Aker, a.g.m., s.81; Tuncay-Savaş, a.g.e., s.115.

62 Özbay, a.g.m., ss.298-299.

63 Kuru, Hukuk Muhakemeleri Usulü, C.I, a.g.e., s.1179.

100 düzenlenecek vekaletnameye gerek olmayıp, sendika genel başkanlığına hitaben bir yazı yeterlidir. Yapılan yazılı başvuru sendikayı yasal temsilci durumundan çıkarıp, onu iradi temsilci durumuna sokan bir işlem değildir. Sendikanın üyesini temsilen açacağı davalarda, dava üye tarafından da açılabilecek bu durum kanuni temsil ilişkisini etkilemeyecektir.⁶⁴

Son olarak, sendikalar üyeleri ve mirasçılarına sosyal haklarıyla ile ilgili konularda adli yardımda bulunabilir. Bu adli yardım kapsamına dava açmak dışındaki adli işler girmektedir. Yani sendika, üyesi veya mirasçılarına hukuki danışma, avukat tutma, işlerini takip etme, bu kişilerin davalarını takip etme hizmetini verebilir. Fakat sendikalar adli yardım kapsamında açılacak davalarda sendikal taraf değildir.⁶⁵