Bilim, Teknoloji ve Yenilik a) Mevcut Durum

Son 15 yılda Ar-Ge harcamalarında artış yaşanmış ve Ar-Ge harcamalarının GSYH’ya oranı 2002 yılındaki yüzde 0,51 düzeyinden 2016 yılında yüzde 0,94’e yükselmiştir. Ancak, bu oran 2016 yılı AB-28 ortalaması olan yüzde 2,03 ve OECD ortalaması olan yüzde 2,33’ün altındadır. Bununla birlikte, toplam Ar-Ge harcaması içindeki özel sektör payı artmaya devam etmiş, 2015 yılındaki yüzde 50 düzeyinden 2016 yılında yüzde 54’e ulaşmıştır.

Ar-Ge ve yenilik ekosisteminin en önemli unsurlarından biri araştırmacı insan gücüdür.

2016 yılında tam zaman eşdeğer (TZE) araştırmacı sayısı 100.158, TZE Ar-Ge personeli sayısı ise 136.953 olarak gerçekleşmiştir. 2016 yılında TZE Ar-Ge personelinin yüzde 53’ü özel sektörde, yüzde 38,4’ü yükseköğretim kurumlarında ve yüzde 8,6’sı kamuda istihdam edilmiştir. Toplam TZE Ar-Ge personeli sayısı içerisindeki doktora ve üstü öğrenime sahip olanların payı yüzde 20’dir. Özel sektörde istihdam edilenler başta olmak üzere araştırmacı insan gücünün nitelik ve nicelik olarak geliştirilmesine olan ihtiyaç devam etmektedir.

Merkezi yönetim bütçesinden Ar-Ge faaliyetleri için 2017 yılında toplam 10,7 milyar TL harcama yapılmıştır. Buna ek olarak, özel sektör Ar-Ge faaliyetlerindeki artışın etkisiyle kamunun dolaylı Ar-Ge desteği bir önceki yıla göre yüzde 35 artarak 2,9 milyar TL’ye yükselmiştir. 2018 yılında TÜBİTAK tarafından yatırım programı kapsamında yürütülen Türkiye Araştırma Alanı (TARAL) programına yaklaşık 1,4 milyar TL kaynak aktarılmıştır.

Diğer taraftan, kamu kurumları tarafından yürütülen Ar-Ge destek programlarının etkilerinin değerlendirilmesine olan ihtiyaç devam etmektedir.

181

TABLO II: 25- Bilim ve Teknoloji Alanındaki Temel Göstergeler

2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 Ar-Ge Harcamalarının GSYH İçindeki

Payı (Yüzde) 0,80 0,80 0,83 0,82 0,86 0,88 0,94

Gayri Safi Yurtiçi Ar-Ge Harcaması (Milyon TL - Cari Fiyatlarla)

9 268 11 154 13 062 14 807 17 598 20 615 24 641

Ar-Ge Harcamalarını Gerçekleştiren Sektörler (Yüzde)

Yükseköğretim 46,0 45,5 43,9 42,1 40,5 39,7 36,3

Özel Sektör 42,5 43,2 45,1 47,5 49,8 50,0 54,2

Kamu 11,4 11,3 11,0 10,4 9,7 10,3 9,5

TZE Cinsinden Toplam Ar-Ge

Personeli Sayısı 81 792 92 801 105 122 112 969 115 444 122 288 136 953 TZE Cinsinden Ar-Ge Personelinin Sektörel Dağılımı (Yüzde)

Yükseköğretim 40,2 38,4 38,8 37,7 35,7 35,4 38,4

Özel Sektör 45,9 48,9 49,7 51,7 53,7 54,5 53,0

Kamu 13,9 12,7 11,5 10,6 10,6 10,1 8,6

10.000 Çalışan Kişi Başına Düşen

TZE Ar-Ge Personeli Sayısı 36 37 40 44 46 45 46

Kaynak: TÜİK

Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi kapsamında yapılan düzenlemelerle bilim, teknoloji ve yenilik alanındaki destek ve teşvikler, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı bünyesinde toplanmıştır. Ayrıca, bilim ve teknoloji alanındaki araştırma ve geliştirme politikalarının ekonomik kalkınma ve sosyal gelişme hedefleri doğrultusunda yönlendirilmesi amacıyla Cumhurbaşkanlığı bünyesinde Bilim, Teknoloji ve Yenilik Politikaları Kurulu oluşturulmuştur.

6550 sayılı Araştırma Altyapılarının Desteklenmesine Dair Kanun kapsamında yeterlik verilen araştırma altyapılarının kurumsal kapasitelerinin geliştirilmesi ve bu Kanun kapsamına yeni alınabilecek araştırma altyapılarının belirlenmesine yönelik çalışmalara devam edilmektedir. Bununla birlikte, 703 sayılı Kanun Hükmünde Kararname ve 2018/3 sayılı Genelge ile 6550 sayılı Kanunun karar organı olan Araştırma Altyapıları Kurulu kaldırılarak yerine Sanayi ve Teknoloji Bakanı başkanlığında beş üyeden oluşan Araştırma Altyapıları Komisyonu teşkil edilmiştir.

Ar-Ge Reform Paketinin Mart 2016’da yürürlüğe girmesiyle özel sektör Ar-Ge Merkezi Belgesi alan işletme sayısı Eylül 2017’de 635 iken Eylül 2018’de 987’ye yükselmiştir. Aynı tarih itibarıyla özel sektör Ar-Ge merkezlerinde 53.517 Ar-Ge personeli çalışmakta olup, bu merkezler özellikle makine ve teçhizat imalatı, otomotiv yan sanayi, yazılım, bilgi ve iletişim teknolojileri, elektrik-elektronik, tekstil, kimya ve savunma sanayii gibi sektörlerde faaliyet göstermektedir. Ayrıca, Eylül 2018 itibarıyla tasarım merkezi belgesi verilen işletme sayısı 246 iken bu merkezlerde 5.324 kişi çalışmaktadır.

AB Ufuk 2020 programından ülkemizdeki araştırmacıların ve özel sektörün daha fazla faydalanabilmesi amacıyla TÜBİTAK koordinasyonunda yönlendirme, bilgilendirme ve teşvik faaliyetleri yürütülmektedir. Söz konusu program kapsamında 2018 yılında açılan çağrıların yüzde 36’sının sonuçları açıklanmış olup 11 kamu kuruluşu, 26 üniversite ve 23 özel sektör kuruluşu tarafından sunulan toplam 34 projenin destek almasıyla 14,5 milyon Avro geri dönüş sağlanmıştır.

182 b) Amaç ve Hedefler

Ar-Ge ve yenilik politikasının temel amacı; teknoloji ve yenilik faaliyetlerinin özel sektör odaklı artırılarak faydaya dönüştürülmesine, yeniliğe dayalı bir ekosistem oluşturularak araştırma sonuçlarının ticarileştirilmesine ve markalaşmış teknoloji yoğun ürünlerle ülkemizin küresel ölçekte yüksek rekabet gücüne erişmesine katkıda bulunmaktır.

c) Politika ve Tedbirler

Politika/Tedbir Sorumlu / İşbirliği

Yapılacak Kuruluşlar Süre Yapılacak İşlem ve Açıklama Üniversite ve kamu kurumları bünyesindeki araştırma merkezleri, özel sektörle yakın işbirliği içinde çalışan, nitelikli insan gücüne sahip, tüm araştırmacılara kesintisiz hizmet veren ve etkin bir şekilde yönetilen sürdürülebilir yapılara dönüştürülecektir. (Kalkınma Planı p.627)

Tedbir 254. Kritik alanlarda araştırma altyapılarının kurulumu ve gelişimi

desteklenecektir.

Strateji ve Bütçe Başkanlığı (S), İlgili Bakanlıklar, YÖK, Üniversiteler

Aralık

Sonu Bilgi ve teknoloji kapasitesinin geliştirilmesi ve ekonomik fayda yaratılması amacıyla sağlık, bilgi ve iletişim teknolojileri, enerji başta olmak üzere kritik alanlarda yeni araştırma altyapıları kurulacak, mevcut olanlar geliştirilecektir.

Tedbir 255. Ulusal ölçekli araştırma altyapıları, yeterlikleri dikkate alınarak 6550 sayılı Kanun kapsamında desteklenecektir.

Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı (S), Milli Eğitim Bakanlığı, Strateji ve Bütçe Başkanlığı, Bilim Teknoloji ve Yenilik Politikaları Kurulu, Eğitim ve Öğretim Politikaları Kurulu, YÖK, TÜBİTAK, Üniversiteler, Araştırma Altyapıları

Aralık

Sonu 6550 sayılı Kanun kapsamında yeterlik verilen araştırma altyapılarının desteklenmesine ilişkin çalışmalar sürdürülecek, yeni altyapıların Kanun kapsamına alınmasına yönelik çalışmalara devam edilecektir.

Tedbir 256. Özel sektör Ar-Ge ve tasarım merkezleri sayısı artırılacaktır.

Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı (S), Hazine ve Maliye Bakanlığı, Özel Sektör Kuruluşları

Aralık

Sonu Özel sektör Ar-Ge ve tasarım merkezlerine yönelik çalışmalara devam edilecek ve bu merkezlerin sayısı 1750’ye yükseltilecektir.

Ar-Ge desteklerinde koordinasyon sağlanacak ve mevcut destek programları etki analizi çalışmaları yapılarak gözden geçirilecektir. Ar-Ge faaliyetleri, öncelikli alanlarda oluşturulacak ortak hedefler çerçevesinde, ticarileştirmeyi de içerecek şekilde piyasa şartları gözetilerek bütünsellik içinde desteklenecektir. (Kalkınma Planı p.630) Tedbir 257. Ar-Ge,

yenilik ve girişimcilik desteklerine ilişkin etki analizleri

gerçekleştirilecektir.

Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı (S), Ticaret Bakanlığı, Strateji ve Bütçe Başkanlığı, YÖK, TÜBİTAK, KOSGEB

Aralık

Sonu Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı, KOSGEB ve TÜBİTAK tarafından yürütülen özel sektöre yönelik destekler başta olmak üzere Ar-Ge destek programlarının hedeflerine ulaşma ve fayda yaratma düzeylerini tespit etmek için etki analizleri gerçekleştirilecektir. Bu analizlerin sonuçları da dikkate alınarak destek programları iyileştirilecektir.

Tedbir 258. Orta yüksek ve özellikle yüksek teknoloji yerli ürünlerin geliştirilmesine yönelik özel sektör ve üniversitelerin işbirliğiyle oluşturulacak teknoloji platformları aracılığıyla büyük çaplı projeler desteklenecektir.

TÜBİTAK (S), Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı, Üniversiteler

Aralık

Sonu TÜBİTAK 1004 programıyla üniversite ve araştırma

altyapılarının özel sektör Ar-Ge ve tasarım merkezleri ile teknoloji hazırlık seviyesi 3-6 arasındaki stratejik işbirlikleri desteklenecektir.

Sanayi yenilik ağları destek programıyla odak sektörlerde hedeflenen teknoloji tabanlı ürünlerin ticarileştirilmesi amacıyla teknoloji hazırlık seviyesi 6-9 arasındaki pazara görece daha yakın alandaki teknoloji geliştirme faaliyetleri teşvik edilecektir.

183 Tedbir 259. Ülkemizin

liderliğini sağlayacak yeni sektörler ve yetkinlikler yaratılmasına yönelik, bilimin sınırında yüksek riskli ve katma değer açısından yüksek etki yaratması muhtemel öncül araştırma projeleri desteklenecektir.

TÜBİTAK (S), Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı, Üniversiteler

Aralık

Sonu Rekabet avantajı sağlamak amacıyla yeni gelişmekte olan bilim ve teknoloji alanlarında temel buluşlar ve teorik ilerlemeleri içeren çığır açıcı araştırmaların

desteklenmesine yönelik yeni bir program tasarlanarak uygulamaya alınacaktır.

Araştırmacı insan gücünün sayısı ve niteliği daha da artırılacak, özel sektörde araştırmacı istihdamı teşvikine devam edilecektir. (Kalkınma Planı p.635)

Tedbir 260. Sanayinin ihtiyaçlarına yönelik araştırmacı insan gücü nitelik ve nicelik yönünden geliştirilecektir.

TÜBİTAK (S), YÖK,

Üniversiteler Aralık

Sonu Sanayide ihtiyaç duyulan doktoralı araştırmacı insan gücünün üniversite sanayi işbirliğiyle yetiştirilmesine ve istihdamına yönelik programlar yürütülecektir.

Tedbir 261. Yurt dışındaki nitelikli Teknoloji Bakanlığı, Aile, Çalışma ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı, İçişleri Bakanlığı, Milli Eğitim Bakanlığı, Devlet Personel Başkanlığı, Üniversiteler, YÖK, Yurtdışı Türkler ve Akraba Topluluklar Başkanlığı

Aralık

Sonu Yurt dışında bulunan nitelikli araştırmacıların ülkemizdeki çalışmalara katkılarının sağlanması amacıyla Uluslararası Lider Araştırmacı Programı başlatılacak, Yurda Dönüş Araştırma Programı başta olmak üzere TÜBİTAK tarafından yürütülen benzer programların kapasitesi artırılacaktır.

Ar-Ge faaliyetleri, araştırma altyapıları ve araştırmacı insan gücü bakımından bölgesel ve küresel düzeyde iş birliği geliştirilecektir. Bu kapsamda kritik teknolojilerin transferinin kolaylaştırılmasına, içselleştirilmesine ve dünyadaki emsal teknolojilerle rekabet edebilecek şekilde geliştirilmesine önem verilecektir. (Kalkınma Planı p.639) Tedbir 262. AB Çerçeve

Programlarına katılımın artırılmasına yönelik mekanizma geliştirilecektir.

TÜBİTAK (S), Dışişleri Bakanlığı, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı, Üniversiteler, YÖK

Aralık

Sonu AB destek programlarına yönelik tanıtım ve bilgilendirme faaliyetleri sürdürülecek, başvuru,

değerlendirme ve izleme süreçleri iyileştirilecektir. Bu kapsamda, Ufuk 2020 Programından daha fazla kaynak kullanımı amacıyla kuantum bilimleri ve teknolojisi, güvenlik araştırmaları, göç araştırmaları, kişiselleştirilmiş tıp ve batarya teknolojisi gibi alanlara önem verilecektir.

Tedbir 263. Araştırma kurumlarının ikili ve/veya çok taraflı uluslararası işbirliğiyle

Sonu Uluslararası Ar-Ge işbirliklerini desteklemek amacıyla kurgulanan destek programları kapsamında projeler desteklenecektir. Araştırma kuruluşlarının uluslararası Ar-Ge ağlarına katılımını ve bu ağlardan alınan destek miktarını artırmaya yönelik çalışmalar

gerçekleştirilecektir.

Öncelikli Teknoloji Alanlarında Ticarileştirme Programı Tedbir 264. Teknoloji

transfer ofislerinin etkinliği analiz edilerek başarılı uygulama

Sonu Teknoloji transfer ofislerinin faaliyetleri analiz edilerek, başarılı uygulama modelleri tespit edilecek ve bu uygulamaların

yaygınlaştırılması sağlanacaktır.

Teknoloji transfer ofislerinin aralarındaki iletişim artırılacak ve yurtdışındaki başarılı ofislerle işbirlikleri geliştirilecektir.

184 Tedbir 265. Katma

değeri yüksek teknolojik ürünlerin geliştirilmesi ve markaların yaratılması amacıyla başta öncelikli sektörlerde olmak üzere ticarileştirme faaliyetleri desteklenecektir.

Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı (S), Ticaret Bakanlığı, Strateji ve Bütçe Başkanlığı, TÜBİTAK, İlgili kamu kurum ve kuruluşları

Aralık

Sonu Başta enerji, sağlık, havacılık, uzay, otomotiv, raylı sistemler, bilişim ve savunma sektörlerinde olmak üzere işletmelerin prototip geliştirme süreçleri, teknolojik ürün yatırımları ve kümelenme çalışmaları desteklenecektir.

Tedbir 266. Kamu-üniversite-sanayi işbirliği portalının kullanımı yaygınlaştırılacaktır.

Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı (S), Strateji ve Bütçe Başkanlığı, Üniversiteler, İlgili kamu kurum ve kuruluşları

Aralık

Sonu Portalın potansiyel kullanıcılarına yönelik tanıtım faaliyetleri yürütülecektir. Portala veri girişi yapılması sağlanarak ilgili tarafların etkileşimi sağlanacaktır.

2.2.2.11. İmalat Sanayiinde Dönüşüm