Özel Kesim Yatırımları a) Mevcut Durum

2018 yılında özel kesim yatırımlarının artırılması ve üretken alanlara yönlendirilmesi amacıyla yatırım ortamının iyileştirilmesine, yabancı sermayenin çekilmesine ve yatırım desteklerine yönelik faaliyetlere devam edilmiştir.

2018 yılında çıkarılan 7099 sayılı Kanunla Türkiye'nin Dünya Bankası İş Yapma Kolaylığı Endeksinde daha yüksek basamaklara çıkmasına yönelik önemli düzenlemeler yapılmıştır. Bu kapsamda, şirket kuruluşu işlemlerindeki maliyet ve sürenin azaltılması, belediyeler tarafından sağlanan yapı izin süreçlerinin iyileştirilmesi, dış ticaret işlemlerine ilişkin çeşitli maliyetlerin düşürülmesi, tapu kaydı işlemlerinin hızlandırılması, telekomünikasyon altyapı izin süreçlerinin, ticari faaliyet işlemlerinin ve KOBİ’lerin finansmana erişiminin kolaylaştırılması doğrultusunda çeşitli kanunlarda değişiklikler yapılmıştır.

6745 sayılı Yatırımların Proje Bazında Desteklenmesi ile Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun ile çerçevesi çizilen Proje Bazlı Teşvik Sisteminin uygulanmasına başlanmıştır. Bu kapsamda 2018 yılında 19 firmanın 23 projesine proje bazlı teşvik belgesi verilmiştir. Bu projeler ile 34.111 doğrudan, 134 bin de dolaylı istihdam, ihracata 6 milyar 318 ABD milyon dolarlık katkı, ithalatın 12 milyar 312 milyon ABD doları azalması ve cari açıkta 19 ABD milyar dolarlık bir iyileşme öngörülmektedir.

2012/3305 sayılı Yatırımlarda Devlet Yardımları Hakkında Karar güncellenerek uygulanmaya devam edilmiştir. Bu kapsamda imalat sanayi yatırımları için bina ve inşaat harcamalarına KDV iadesi süresi 2018 yılı sonuna kadar uzatılmış, kağıt hamurundan başlayan entegre yatırımlara yönelik destek kapsamı genişletilmiş, Kültür ve Turizm Koruma ve Gelişim Bölgelerinde yapılacak turizm yatırımlarına yönelik desteğin kapsamı genişletilmiş, faiz desteği destek unsuru artırılmış, hava araçlarına ilişkin desteğin kapsamı genişletilmiş, atık geri kazanım ve bertaraf yatırımları ile kimya, elektrikli makine, makine ve demiryolu taşıtları sektörlerinde 500 milyon TL üzeri yatırımlar öncelikli yatırımlar kapsamına alınmıştır. Ayrıca yatırım teşviklerinin Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı uhdesinde yürütülmesine karar verilmiştir.

177

Düzenlenen yatırım teşvik belgesi sayısı, 2018 yılı Ocak-Mayıs döneminde bir önceki yılın aynı dönemine göre yüzde 3 azalarak 2.921 olmuştur. Aynı dönemde öngörülen toplam sabit yatırım tutarı yüzde 48,8 artarak 65,9 milyar TL, öngörülen istihdam ise yüzde 45,1 artarak 126.809 kişi olmuştur.

TABLO II: 22- 2018 Yılı Ocak-Mayıs Dönemi Yatırım Teşvik Belgelerine İlişkin Veriler

Belge Sayısı Sabit Yatırım

(Milyon TL) İstihdam (Kişi) Sermaye Türü

Yabancı Sermaye 141 26 568 13 811

Yerli Sermaye 2 870 39 310 112 998

Sektörü

Enerji 240 4 576 1 782

Hizmetler 844 32 505 59 180

İmalat 1 601 26 225 61 765

Madencilik 87 1 220 1 330

Tarım 149 1 350 2 752

Destek Sınıfı

Bölgesel 1 960 50 416 106 754

Büyük Ölçekli 5 858 753

Genel 953 14 100 19 052

Stratejik Yatırımlar 3 504 250

Genel Toplam 2 921 65 877 126 809

Kaynak: Ticaret Bakanlığı

İş ortamına ilişkin düzenlemelerin ve bunların uygulamalarının ölçülmesi ve ülkeler arası karşılaştırmaların yapılması amacıyla yıllık olarak Dünya Bankası tarafından hazırlanan İş Ortamı Raporunda Türkiye genel sıralamada 190 ülke arasında 2016 yılında 70’inci sırada iken 2017 yılında 60’ıncı sıraya yükselmiştir.

TABLO II: 23- Türkiye’nin İş Ortamı Raporu Başlıklarına Göre Sıralaması

Başlık Adı 2013 2014 2015 2016 2017

İşe Başlama 64 88 90 82 80

İnşaat İzinleri 137 108 101 107 96

Elektrik Temini 35 35 36 63 55

Tapu Kaydı 55 51 54 62 46

Kredi Temini 86 71 78 114 77

Azınlık Yatırımcılarının Korunması 12 20 18 18 20

Vergi Ödeme 50 56 128 90 88

Dış Ticaret 92 61 70 75 71

Sözleşmenin İcrası 42 17 32 35 30

Şirket Tasfiyesi 118 102 124 141 139

İş Yapma Kolaylığı Endeksi Sıralaması 51 51 63 70 60

Kaynak: Dünya Bankası

Rapordaki başlıklar itibarıyla Türkiye, genel sıralamada yer alan ilk 20 ülke ile kıyaslandığında özellikle Şirket Tasfiyesi, Vergi Ödeme, Kredi Temini, İnşaat İzinleri ve Dış Ticaret başlıklarında iyileştirme yapıldığı takdirde bu alanlar, genel ülke sıralamasında Türkiye’yi yukarı taşıyabilme potansiyeline sahiptir. Örneğin, Şirket Tasfiyesinde mevcut durumda 33,26 olan Türkiye’nin puanı ilk 20 ülke ortalaması olan 76,30’a ulaştığında Türkiye’nin bu başlıkta sırası 139’dan 26’ya, genel sıralaması ise 60’tan 41’e yükselecektir.

178

TABLO II: 24- Türkiye’nin İş Yapma Raporu Başlıklarına Göre Durumu (2017)

Puan Sıralama Ortalamanın Yakalanması Hâlinde Türkiye’nin Başlık Adı İlk 20 Ülke

Ortalaması Türkiye Türkiye Başlık

Sıralaması Genel Sıralaması

İşe Başlama 94,67 87,59 80 13 58

İnşaat İzinleri 79,81 67,26 96 17 57

Elektrik Temini 87,82 81,02 55 22 58

Tapu Kaydı 81,99 74,67 46 22 58

Kredi Temini 74,50 55,00 77 42 56

AzınlıkYatırımcılarının

Korunması 70,23 71,67 20 23 63

Vergi Ödeme 87,90 72,40 88 18 56

Dış Ticaret 91,28 79,71 71 41 57

Sözleşmenin İcrası 71,61 68,87 30 21 59

Şirket Tasfiyesi 76,30 33,26 139 26 41

Kaynak: Dünya Bankası

Not: İlk 20 ülke rakamları bu Raporda genel sıralamadaki en iyi ilk 20 ülkenin ortalaması alınarak hesaplanmıştır.

TCMB verilerine göre ülkemize 2002-2017 döneminde toplam 194,2 milyar ABD dolarlık uluslararası doğrudan yatırım (UDY) girişi olmuştur. Türkiye’ye giren UDY 2007 yılında 22 milyar ABD dolarıyla en yüksek seviyeye ulaşmışken 2016 yılında bu rakam 13,3 milyar ABD doları, 2017 yılında ise 10,9 milyar ABD doları olmuştur. Ülkemize gelen uluslararası doğrudan yatırımlar sektörel olarak incelendiğinde bu yatırımların sanayi ve hizmet sektörlerinde yoğunlaştığı görülmektedir. Sermaye yatırımlarında genel itibarıyla hizmet sektörlerinin daha çok tercih edildiği anlaşılmaktadır. Önümüzdeki dönemde uluslararası yatırımların imalat sanayii gibi verimlik artışı imkânı daha yüksek alanlara yönlendirilmesi ve ekonominin ihtiyaç duyduğu uluslararası yatırımların girişinin artırılması amacıyla uluslararası doğrudan yatırım stratejisi hazırlanması ihtiyacı devam etmektedir.

Ayrıca ülkemizde yatırımın başlangıcından işletmeye geçiş dönemine kadar izin, onay, lisans, yatırım yeri temini, mevzuat ve hukuki süreçlerin iyileştirilmesi ihtiyacı devam etmektedir. Bununla birlikte önümüzdeki dönemde Proje Bazlı Teşvik Sisteminin daha odaklı olarak kullanılabilmesine yönelik ürün ve sektör bazlı çalışmalara ihtiyaç duyulmaktadır.

b) Amaç ve Hedefler

Yatırım ortamının daha cazip hâle getirilmesi ve yatırımların özendirilmesi yoluyla yüksek büyüme için gerekli özel kesim yatırımlarının artırılması temel amaçtır.

Yatırım teşvik uygulamalarının amacı katma değer ve Ar-Ge içeriği yüksek yatırım, ihracat ve üretim yanında istihdamı artırmak, uluslararası rekabet gücünü geliştirmek ve bölgesel potansiyellerin ekonomiye kazandırılmasını sağlamaktır.

c) Politika ve Tedbirler

Politika/Tedbir Sorumlu/İşbirliği

Yapılacak Kuruluşlar Süre Yapılacak İşlem ve Açıklama Yatırım teşvik uygulamalarında maliyet-etkinlik, hesap verebilirlik, şeffaflık,

öngörülebilirlik, esneklik, atıl kapasite oluşturulmaması ile verimlilik ilkeleri gözetilerek istihdam, yüksek katma değer ve ihracat artışına yönelik yatırım alanlarına öncelik verilecektir. (Kalkınma Planı p. 607)

Tedbir 248. Yüksek teknolojili ve yüksek katma değerli, ithalat bağımlılığını ve cari açığı azaltacak yatırım konuları, bölgesel, büyük ölçekli, stratejik ve öncelikli yatırımların daha verimli ve kolay uygulanabilir şekilde desteklenmesi için yatırım teşvik politikaları gözden geçirilecektir.

Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı (S), Hazine ve Maliye Bakanlığı, İlgili Kurum ve Kuruluşlar, STK’lar

Aralık

Sonu Teşvik mevzuatı sadeleştirilerek, kolay uygulanabilir hale getirilecek ve kaynakların daha verimli kullanımı sağlanacaktır.

179 Tedbir 249. Yüksek katma

değer oluşturacak makro yatırım projelerine yönelik eylem planları oluşturulacak ve uygulamaya konulacaktır.

Sanayi ve Tekonloji Bakanlığı (S), Yatırım Ofisi, Özel Sektör, Belediyeler

Aralık

Sonu Çeşitli parametrelerin değerlendirilmesi için oluşturulan sektöre! ve proje bazlı önceliklendirmeler dikkate alınarak, Türkiye'nin sanayisinde yüksek katma değer oluşturacak makro yatırım projeleri

belirlenecektir. Bu projelerin eylem planları oluşturulacak ve bir program çerçevesinde uygulamaya konulacaktır.

Tedbir 250. Proje bazlı teşvik sistemi kapsamında cevhere dayalı entegre metalürji, kimya, petrokimya, savunma sistemleri, bilişim teknolojileri gibi alanlarda yapılacak yatırımlar desteklenecek ve ilgili sektör temsilcilerine yönelik sunum ve bilgilendirme toplantıları yapılacaktır.

Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı (S), Hazine ve Maliye Bakanlığı, Çevre ve Şehircilik Bakanlığı, Tarım ve Orman Bakanlığı, Ticaret Bakanlığı, STK’lar

Aralık

Sonu Yatırım projelerinin değerlendirilmesi ve Destek Kararı'nın yayımlanması sağlanacaktır.

Devlet desteklerine ilişkin veri toplama ve izleme altyapısı çalışmaları tamamlanarak uygulamaya geçirilecektir. (Kalkınma Planı p. 609)

Tedbir 251. Destek uygulamalarının etkin bir şekilde izlenmesi ve politika yapıcılara raporlanması sağlanacaktır.

Hazine ve Maliye Bakanlığı (S), İlgili Kurum ve Kuruluşlar

Eylül

Sonu Desteklerin kapsamlı envanteri çıkarılacak, karşılaştırılabilir,

sınıflandırılabilir ve ölçülebilir bilgilerden oluşan destek veri altyapısının oluşturularak, destek veren kurumlar tarafından uygulanması sağlanacak, destek uygulaması yürüten kurumlardan destek verisi temin edilecektir.

İş ve Yatırım Ortamının Geliştirilmesi Programı Tedbir 252. Yatırım ve

işletme dönemlerine ilişkin izin, onay ve lisans süreçlerini içerecek ve yatırımcıya rehber olacak şekilde sektörel yatırım yol haritaları çıkarılacaktır.

Cumhurbaşkanlığı Yatırım Ofisi (S), Strateji ve Bütçe Başkanlığı, İlgili Kamu Kurum ve Kuruluşları

Aralık

Sonu Başta KOBİ’ler ve doğrudan yabancı yatırımcılar olmak üzere tüm yatırımcıların istifade edebileceği tüm bürokratik izin ve onay süreçlerinin tam olarak bilinmesini sağlayacak bir çalışma yapılacaktır. Çalışma, belirlenecek sektör veya sektörlerde yatırım ve işletme süreçlerinde ilişkin tüm izin, onay ve ruhsat süreçlerini içerecektir. Bürokratik süreçlerin her birine ilişkin süre, maliyet, gerekli bilgi-belge, başvuru mercii ile ilgili bilgiler yer alacaktır.

180 Tedbir 253. Yatırımların ve

yatırımcıların korunmasına yönelik çerçeve bir mevzuat çalışması tamamlanacaktır.

Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı (S), Strateji ve Bütçe Başkanlığı, Yatırım Ofisi, İlgili Kamu Kurum ve Kuruluşları, STK’lar

Aralık

Sonu Mevzuatta yatırımcıların korunmasına ilişkin var olan diğer hükümlerle birlikte ilave bazı hükümlerin de yer alacağı bir çerçeve mevzuat hazırlanacak ve bu çalışmanın başta yabancı yatırımcılar olmak üzere tüm yatırımcılara tanıtımı yapılacaktır.

Mevzuat çalışmasında:

- Yatırımcılara bürokratik süreçlere ve kamusal yüklere ilişkin daha etkili güvenceler sağlanarak öngörülebilirlik artırılacaktır.

- Bürokratik düzenlemelere ilişkin kamuya hesap verebilirlik, şeffaflık ölçütleri getirilecektir.

- Teşvik mevzuatında öngörülebilirlik artırılacaktır.

- Bürokratik süreçlerin takibi ve tek pencere sistemi için gerekli yetkilendirme sağlanacaktır.

2.2.2.10. Bilim, Teknoloji ve Yenilik