Bilge Tipi Olarak Anne

Kırgız Türklerinin destanlarında anne akıllı, sabırlı, nasihat verici, bilgili, ön sezgileri kuvvetli, düĢünceli ve yol gösteren bir tip özelliğine sahiptir. Yeri geldiği zamanda çocuğunun baĢına gelebilecek kötü bir durum karĢısında ona nasihat vererek onun bu fikrinden dönmesini ister.

Koluktu Bayan kalam kaĢ,

(Akmataliyev vd. , 2007: 149).

149 Kozuke ve Bayan Hikâyesi‘nde yapılan bu alıntıda anne oğluna uyarıda bulunmata ve oğlunu Bayan‘a gitmemesi konusunda ikna etmeye çalıĢmaktadır.

Kozuke‘nin annesi destanın ilerleyen bölümlerinde oğluna yol göstermekte ve nasihatte bulunmaktadır. Annesi babasından kalma çok muhteĢem bir atının olduğunu o atı arayıp bulmasını istemektedir. Ardından,

Ak köldün bergi boyunda, balam, Kün batıĢ cak colunda, balam, Köp duĢman bolgon kastında, balam,

Köl cakalap sen barsañ, balam, Köndölöñ taĢtın astında, balam, Atakeñ kömgön kol menen, balam, Er cetkende Kozuke, balam, Tabat bir degen oy menen, balam, Tapsan bir payda bul cayda, balam, Bolot bir tıktuu sır nayza, balam, Altın bir saptuu ak albars, balam, Çapkanda erden can kalbas, balam, Celkeden çıkpas akkette, balam, Kayberen kaçıp ketpesen, balam, Atkanda cazbay tüz tiygen, balam,

Ak Göl 'ün öteki sahilinde, çocuğum, Batı tarafındaki yolda, çocuğum, Çok düĢman vardı, çocuğum,

Göl kenarından gidersen, çocuğum, Göldölöñ taĢının altında, çocuğum, Babanın kendi eliyle gömdüğü, çocuğum, Erkeklik çağına erdiğinde Kozuke, çocuğum, Hemen bulacak, çocuğum,

Bu yerde bir fayda bulursan, çocuğum, Bir tane süslü mızrak olur, çocuğum, Bir tane altın saplı çelik kılıç, çocuğum, Vurduğunda yiğitte can kalmaz, çocuğum, Enseden çıkmaz tüfek, çocuğum,

Kayberen gibi kaçmazsan, çocuğum,

AteĢ ettiğinde sapmadan tam isabet eder, çocuğum

(Akmataliyev vd. , 2007: 151)

Kozuke, ―Kozuke, annesinin sözlerini dinleyip, her Ģeyi anlar. Bindiği karıĢık kır atıyla Ak Göl'e doğru gidip baktığında, annesinin söyledikleri doğru olduğunu öğrenir.‖ (Akmataliyev vd., 2007: 2007:155). Anne sözü dinlemek her zaman önemlidir. Eğer anne sözü dinlenmez ise kahramanın baĢına türlü felaketler gelmektedir. Türk destanlarının hemen hemen hepsinde anneye çok önem ve değer verilmektedir. Anne sözü en az baba sözü kadar değer ve öneme sahiptir. Bununla birlikte destanlar erkek kahramanlar ya sevgilisini aramaya ya da bir savaĢa gideceği zaman veya baĢka bir fiili hareketinde annesine, eĢine akıl danıĢmadan yapmazlar.

Anneler evlatlarının baĢına gelebilecek olayları önceden sezebilir, bu yüzden çocuklarını uyarır ve yol gösterir. Yeri geldiğinde çocuğuna öğütler verebilir.

150 KocacaĢ Destanı‘nda Zulayka bilge bir annedir. Çocuğunun halinden aklı sayesinde her Ģeyi anlayıverir: Bala darılmıĢ gibi geldi der.

Aklı çok Zulayka,

Anneler görüldüğü üzere bilge bir tavırlarla çocuklarına neleri yapması gerektiğini, neleri yapmaması gerektiğine dair bilgi vermektedirler. Çünkü çocuk daha kendi baĢına hareket edecek yaĢta değildir. Bu sebepten yol gösterici olarak en yakınındaki kiĢi annesi vardır. Destanlarda da babanın rolü annenin rolü kadar çok değildir. Baba, anneye göre biraz daha pasif bir özellik göstermektedir.

Kırgız masallarında da anneler çocuklarına öğüt verdiği ve onları akıl verdiği görülmektedir. ―Altın Balık‖ masalında hanın hizmetçisi altın bir balık tuttum diyerek hana müjde vermek ister. Ġhtiyar adam gittiğinde oğlu balığı suya bırakır ve yerine taĢ koyar. Bunu gören han hiddetlenir ve onları darağacına asacağını söyler.

Ġhtiyar adam karısına bu durumu anlattığında karısı ağlayarak oğluna Ģu Ģekilde öğüt

151 verir: ―Zavallı kadın ne yapsın, ağlayıp sızlayarak: "Oğlum, yola çıktığında her türlü insanarastlarsın. Rastladığın insan büyük olsun, küçük olsun karnımızı doyuralım deyip yanındaki ekmeğin birini büyük, birini küçük iki parçaya bölüp önünekoy.

Eğer o yoldaĢın büyük parçayı kendi alıp sana küçüğünü bırakırsa; okiĢiyle yoldaĢ olma. Eğer küçük parçayı kendine alıp büyük parçayı sanaverirse; onunla yoldaĢ ol.

Yolda rastladığın adamla giderken beraber gerçekten ya da yalandan: ‗Ben tuvalete gideyim.‘ deyip yoldan birazuzaklaĢıp otur. Eğer seni beklerse; onunla yoldaĢ ol.

Eğer seni beklemezse; yoldaĢ olma." deyip oğluna öğüt verir (Doğan, 2009: 176-177).

―Abılay Yetim‖ (Abılay Cetim) adlı bir baĢka Kırgız masalında Abılay‘ın annesi bilge kadını simgelemektedir. Çünkü oğlunu tehlikeden kurtarmıĢtır. Masalda vezir Han‘a ―Han‘ım, batı tarafta Küldürkan adlı biri varmıĢ, onun Aysulu ve Künsulu adlı iki tane kızı varmıĢ, Aysulu size yakıĢır hanım…‖ Ģeklinde Aysulu‘yu almasını ısrar eder. Han çok ısrar üzerine kabul ederek, Han‘ın her verdiği görevi yerine getiren Abılay Yetim‘i çağırır. Abılay Yetim Küldürkan‘ın Ģehrine doğru yola çıkmak için hazırlık yapmaya baĢlar. Abılay‘ın çaresiz annesi artık bu bitmeyen isteklerden yorulur. Bu sefer de bal ile darıyı karıĢtırıp azık yapar ve oğlunun eline vererek:―Eğer birisi bunu seninle beraber yerse senin iĢin de kolaylaĢır‖ Ģeklinde öğüt verir. Gerçektende annesinin dediği gibi karĢına biri çıkar. Bu kiĢi de devdir.

Abılay mecburen yiyeceklerini deve vermek zorunda kalır. Dev, azığı yemiĢ, yutmuĢ, sonra da: ―Bu azığın içinde ne vardı?‖ diye sorar.―Bal ile darı vardı, bir de içinde annemin emeğinin sütü vardı,‖ diye cevap verir. Abılay Yetim.―ġimdi ben seninle sütkardeĢ mi oldum?‖ diye ĢaĢırır dev. ―O zaman ben artık sana istediğin zaman yardım ederim. Al bu tüyü, baĢın sıkıĢınca bunu yakarsan ben anında gelirim,‖ diyerek kaybolur (Özen, 2008: 279-280).