Biçimsel Olmayan( İnformal ) İletişim

Önceden, biçimsel olmayan iletişim, örgütler için tehdit edici ve performans düşürücü bir unsur olarak düşünülmüştür. Yalnızca resmi iletişim, örgütsel iletişimin parçası olarak görülmüştür. Ancak daha sonraları biçimsel olmayan (informal) iletişimin örgütsel iletişimin önemli bir parçası olduğu anlaşılmıştır (Güllüoğlu, 2011: 32). Çünkü, örgüt içinde kişi davranışlarına yön veren güçlerden biri de, bireyler arasında kendiliğinden oluşan ilişkilerden doğan biçimsel olmayan iletişimdir. Doğal iletişim adı da verilen bu iç ilişkiler düzeni bireylerin davranışları üzerinde çok etkili bir belirleyici olabilmektedir (Karatepe, 2005: 235). İnformal iletişimin, örgütte çalışanların arkadaşlık ve dostluk kurmalarındaki etkileyici rolü vardır. Bu durum da ilk defa Hawthorne araştırmalarıyla tanınmaya başlanmıştır. Hawthorne araştırmalarına göre başlangıçta, çalışanların verimliliğini artırmak için fizikî koşulları iyileştirmek gerekliydi. Ancak yapılan araştırmalarda fizikî koşullar ne kadar iyileştirilirse

iyileştirilsin verimliliğin hiç artmadığı ya da fizikî koşullar kötüleşse bile verimliliğin arttığı durumlar gözlemlenmiştir. Bunun sonucunda araştırmacılar kişilerin birbirleriyle olan ilişkilerinin verimliliğe etki ettiğini bulmuşlardır. Nesnel iyileştirmelerden ve maddî iyileştirmelerden öte çalışanların birbirleriyle olan ilişkilerinin verimliliğe etki ettiği sonucuna varılmıştır (Koçel, 2001: 227). Bu çerçevede informal iletişimin çalışanlar üzerinde olumlu ilişkiler kurulabilmesi bakımından etkileri vardır. Arkadaşlık ilişkileri kurabilen çalışanların birlikte aynı amaç doğrultusunda hareket etmeleri daha kolay olacaktır.

Örgütlerde çalışanlar tarafından, biçimsel iletişimin yetersizliğinden, çok iyi gelişen yakın ilişkilerden veya yöneticilerin tutum ve davranışlarından dolayı doğal iletişim yolu tercih edilebilmektedir. Örgütün belirli olan iletişim kanallarının haricinde olan bir haberleşme sürecidir. Çalışanların biçimsel iletişimle tam doyuma ulaşamamaları, çalışanların hemşehri olmaları veya aynı çevrede oturmaları gibi nedenlerle oluşan doğal gruplarda yoğun olarak ortaya çıkar (Güllüoğlu, 2011: 32). Böyle bir ortamda yakın ilişkiler kuran çalışanlar birbirlerine daha çok yakın akraba adlarıyla hitap ederler. “ Baba”, “ Abi”, “ Abla”, “Oğlum”, “ Kızım”, “Yeğenim” gibi adlarla iletişim sürdürülmektedir. Bu hitap şekilleri yakın ilişkilerden doğan, kültürel alışkanlıkların yansımaları olarak karşımıza çıkmaktadır. Bayan çalışanlar arasında olan hitaplarda ise “ Canım”, “ Güzelim” gibi hitaplarla çalışma ortamının şekillenmesiyse ilginçtir.

İnformal iletişim, örgütsel hiyerarşi ve yetki durumunu göz ardı eden, farklı örgütsel kademelerde kurulan iletişimdir. Bu iletişimde, düzenlenmeyen, resmi yolları belirlenmeyen bir iletişim olduğu kadar, söylentileri, dedikoduları ve kasıtlı haberleri de içeren bir iletişim biçimidir. Doğal olarak gerçekleştiği için, çalışanların sosyal tatmin bulmalarındaki etkisi bakımından biçimsel iletişimden daha önemli bir görev üstlenir (Tutar, 2009: 179).

a.Biçimsel Olmayan (İnformal) İletişim Kanalları

Biçimsel olmayan iletişim kanalları doğal olarak oluşan iletişimin işleyişinde kullanılan iletişim kanallarıdır. Örgütlerde resmi iletişim kanallarının yanı sıra doğal olarak görülen bu iletişim kanalları aşağıda sıralanmıştır.

a.1. Dedikodu

Biçimsel olmayan iletişimin kendini gösterdiği en önemli örneği örgüt içinde dedikodu şeklinde gerçekleşen iletişimdir. Bir kişi bir şeyler öğrenir ve bunu bilinçli bir tercih sonucu herkese söyler. Bu iletişim türünde tek kişiden çok kişiye kurulan bir iletişim söz konusudur. Yani kaynak her zaman aynı kişidir.

Örgütlerde doğal iletişim kanalı olarak en çok dedikodu zinciri kullanılmaktadır. Dedikodu hiyerarşi izlemez. Bu konuda Rue ve Byars’ın yaptığı araştırma sonuçları şöyledir (Karatepe, 2005: 235):

 Erkek ve bayan çalışanlar eşit olarak katılmaktadırlar,

 Sürekli çalışan, part-time çalışandan bu tür iletişim konusunda daha aktiftir,  Yöneticiler dedikodu hakkında yönetici olmayanlardan daha fazla bilgi

sahibidirler,

 Yöneticiler, çalışanlara göre daha fazla bu tür iletişim içinde yer almaktadırlar.

Doğu kültür ve toplumlarında, yüz yüze iletişimin sınırlı olduğu ve otoriter ilişkilerin söz konusu olduğu yerlerde, yöneticilere karşı en fazla astlar ve yönetilenler “dedikodu”ya katılırlar.

Örgütsel bağlılığı olumsuz yönde etkileyen dedikodu, başkalarını yerme ve çekiştirme niteliği olan konuşma olarak tanımlandığından, dedikodu, insanlar arasındaki sosyal etkileşimden kaynaklanır ve örgüt içinde çalışanların psiko-sosyal gereksinimleri sonucunda ortaya çıkar. Çalışanlar aralarında oluşturdukları biçimsel olmayan iletişim ile birbirleriyle çok güçlü işbirliği ve dayanışma oluşturabilirler. Bu tür gruplar, değişikliklere son derece duyarlı olup hemen eyleme geçmeye hazırdırlar. Örgütlerde

dedikodu ve söylenti yaygın bir şekilde kullanılıyorsa örgütün biçimsel iletişim yapısında bir sorun var demektir. Örgütte, yüz yüze iletişim ortamı varsa ve çalışanlar biçimsel olmayan iletişimi kullanıyorsa doğal olarak dedikodu başlayacaktır. Ancak dedikodu için söylenen bu olumsuz düşüncelere karsı, dedikodu aynı zamanda bilgi aktarımı açısından da etkin bir iletişim türü olabilir (Erbaş, 2008: 89).

a.2. Olasılık Grupları ve Kümelenmeler

Kişiler aldıkları mesajları rastlantı sonucu başkalarına iletebilirler. Sonuçta kaynağa çok uzaktaki bir kişinin mesajı alabilme olasılığına karşılık, kaynağa çok yakın olan bir başka kişinin mesajdan hiç haberdar olmaması da söz konusu olabilmektedir. Olasılık grupları kendiliğinden oluşur ve iletilen bilgi hiç bozulmasa bile sadece bazı kişilere ulaşır. Toplum insanların oluşturduğu küçük kümelerden meydana gelir. Örgüt de açık bir toplumsal sistem olduğundan benzer şekilde toplumu oluşturan kümelerden oluşur (Başaran, 2000: 282). Kümelenmeler sonucunda ise çalışanın her zaman yakın ilişkiler içinde olduğu diğer çalışanlarla daha çok iletişim kurduğu düşünülürse, bu kümelenmeler sonucu rastlantıya dayalı bir biçimsel olmayan iletişim oluşabilir. Biçimsel kanallarla olmayan ve biçimsel olmayan şekilde işleyen bilgi alış verişi bu yakın ilişkiler kuran kişiler arasında yayılacaktır. Yani doğal kümelenmeler ve olasılık grupları belirli bir biçime ve zorunluluğa dayalı olarak oluşmadıklarından, aralarındaki iletişim de daha çok biçimsel olmayan iletişim türüne dahil edilecektir.