Beyrut Vilâyetinin Ġdarecileri

Osmanlı devleti, 1864 tarihli Vilâyet nizâmnâmesi ile birlikte vilâyetlere en üst düzey yönetici olarak valiler atamıĢtır. Valiler atandıkları vilâyetin, idarî, siyasî, malî, hukukî ve asayiĢ gibi tüm iĢlerinden sorumlu idi. Devlet tarafından emredilen her Ģeyi yapmakla yükümlü olduğu gibi salâhiyetinde bulunan vilâyetin emniyet ve asayiĢi, mal ve can güvenliği, ahaliye ve devlete yönelen her türlü saldırıyı önlemekle görevli idiler.

Beyrut‟un vilâyet olmasıyla Aydın valisi olarak görev yapan Ali PaĢa 8 Mart 1888‟de Beyrut‟a atanan ilk vali olmuĢtur. Beyrut birinci sınıf vilâyet olarak kabul edilmiĢ ve Ali PaĢa‟ya da 20.000 kuruĢ aylık maaĢ bağlanmıĢtır137

.

Beyrut valileri görevlerine gelemedikleri veya merkeze çağırıldıklar vakit yerlerine Suriye valileri vekâlet etmekteydiler aynı zamanda Beyrut valileri de Suriye valiliğine vekâlet etmiĢlerdir138_{. Beyrut‟a atanan valiler belirli bir bölgeden seçilip atanmazlardı,}

devlet içinde herhangi bir bölgeden seçilip atanabilirlerdi139_{. Beyrut‟a atanan valiler}

içerisinde devlet merkezinde değiĢik birimlerde görev yapmıĢ idarecilerin olduğu da görülmektedir. Örneğin, Nureddin Bey 2 Haziran 1910 M.(23 Cemaziye‟l-evvel 1328 H.) tarihine kadar ġurâ-i Mülkiye Reisi olarak görev yapmıĢ bu tarihten sonra Beyrut‟a

136

BOA., Ġ.DH., 878-70071, 19 Mart 1893 M./10 Cemaziye‟l-evvel 1300 H.; Necib PaĢa‟nın rahatsızlanarak Ġstanbul‟a gitmesiyle yerine Belkâ mutasarrıfı Ġbrahim PaĢa, Beyrut mutasarrıfı olarak atanmıĢtır.

137 _{BOA., DH.MKT., 1497-88, 29 Mart 1888 M./16 Receb 1305 H.; BOA., DH.MKT., 1475-1, 5 Ocak} 1888 M./20 Rebî‟ül‟-âhir 1305 H.; BOA., DH.MKT., 1472-58, 4 Ocak 1888 M./19 Rebî‟ül‟-âhir 1305 H.

138 _{BOA., Y.A.HUS., 223-6, 3 Mart 1889 M./1 Receb 1306 H.; Rauf PaĢa‟nın merkeze alınması ile yerine} Suriye valisi Nâzım PaĢa vekalet etmiĢ; BOA., Ġ.HUS., 167-1326/Ca/32, 29 Haziran 1909 M./29 Cemaziye‟l-evvel 1326 H.; Halil PaĢa, Suriye valiliğine vekâlet etmiĢtir.

139 _{BOA., DH.MKT., 1125-87911 6 Mart 1889 M./4 Receb 1306 H.; Rauf PaĢa, Adana vilâyetinden;}

BOA., Ġ.DH., 1146-89358, 15 Temmuz 1889 M./17 Zi‟l-kâde 1306 H.; Aziz PaĢa, Yemen vilâyetinden; BOA., Ġ.DH., 1469-1326/Ş/12, 30 Ağustos 1908 M./2 Şa‟bân 1326 H.; Nazım PaĢa‟nın Cezair-i Bahr-i

Sefid vilâyetinden; BOA., Ġ.DH., 1254-98438, 13 Ocak 1892 M./ 12 Cemaziye‟l-âhir 1309 H.; BOA.,

Ġ.DH., 1490-1329/L/22, 21 Kasım 1911 M./27 Şevvâl 1329 H.; Hazım Bey‟in Hicaz vilâyetinden; BOA., DH.MKT., 1905-22, 24 Aralık 1889 M./22 Cemaziye‟l-evvel 1309 H.; Ġsmail Kamil Bey, Gelibolu

vali olarak atanmıĢtır140_{. Beyrut‟ta görev yapmıĢ olan valiler de, devlet merkezinde}

değiĢik görevlere atanmıĢladır141

. Valilerin hastalanmaları görevden alınmalarına vesile olabilmekteydi. Halid Bey‟in hastalığından dolayı görevinden alınıp yerine Adana valisi Nasuhi Bey‟in atanması buna bir örnektir142

.

Beyrut Vilâyeti ile en çok vali değiĢikliği yapmıĢ olan vilâyet ve mutasarrıflıkların baĢında Halep vilâyeti olmak üzere, Kudüs ve Suriye vilâyetleri gelmekteydi143

. Bunun temel sebebi ise bu bölgeler de görev yapan idarecilerin tecrübelerinden daha iyi Ģekilde istifade etmek istenilmesidir. Çünkü yerli halkın hangi inanç gurublarından oluĢtuğunu ve hangi davranıĢlara karĢı nasıl tepkiler vereceklerini bilen idarecilerin bulunmasından dolayı bu idareciler tercih edilmiĢlerdir. Bölgede sık sık idareci değiĢikliğine gidilmesinin sebebi ise, bölge halkının dıĢ tahriklere açık ve sürekli kendi içinde problemlerini yaĢantığı bir bölge olmasından, bu sorunların çözümünde insanların kabul edeceği idarecilerin zor bulunması, bu bölgelerde sık sık idareci değiĢikliğine gidilmesini zarurî hale getirmiĢtir. Osmanlı Devleti de bu problemi çözmek için aynı özelliklere sahip vilâyetlerden idareci ataması yapmayı uygun bulmuĢtur.

Beyrut‟ta görevde liyakatsizliklerinden ve baĢarısızlıklarından dolayı bazı valiler kısa süre içerisinde görevlerinden azledilmiĢlerdir. 16 Eylül 1913 M.(14 ġevvâl 1331 H.) tarihinde Ali Münif bey görevindeki aczinden dolayı azledilmiĢ ve yerine Hüdâvendigar valisi Bekir Sami Bey atanmıĢ144

, yine 22 Haziran 1918 de Azmi Bey de

140 _{BOA., MUĠ., 100-1/3.}

141 _{BOA., DH.KMS., 63-19, 5 Kasım 1913 M./3 Şevvâl 1331 H.; Beyrut valisi Ali Münif Bey Nezâret} müĢirliğine atanmıĢtır.

142 _{BOA., DH.MKT., 1972-107, 16 Temmuz 1892 M./20 Zi‟l-hicce 1309 H.; BOA., Ġ.DH., 1283-101047,} 15 Temmuz 1892 M./19 Zi‟l-hicce 1309 H.; Halid Bey‟in atama kayıtları; BOA., Y.PRK.UM., 30-35, 20 Ağustos 1894 M./ 17 Safer 1312 H.; Halid Bey‟in yerine Adana valisi Nasuhi PaĢa‟nın atandığına dair kayıtlar.

143 _{BOA., Ġ.DH., 1469-1326/B/71, 10 Ağustos 1920 M./12 Receb 1326 H.; BOA., DH.MKT., 2613-113,} 10 Ağustos 1920 M./12 Receb 1326 H.; Ekrem Bey‟in Kudüs mutasarrıfı olarak atanması; BOA., Ġ.DH., 1471-1326/Za/46 12 Aralık 1908 M./18 Zi‟l-kâde 1326 H.; Nâzım PaĢa‟nın Suriye valiliğine atanması;

BOA., Y.MTV., 312-20, 3 Temmuz 1908 M./3 Cemaziye‟l-âhir 1326 H.; Suriye valisi ġükrü PaĢa‟nın

Beyrut valiliğine atanması; BOA., Ġ.DH., 1494-1330/N/38, 26 Ağustos 1912 M./13 Ramazân 1330 H.; Halep valiliğine Hazım Bey‟in, Beyrut‟a ise Halep valisi Edhem bey‟in atanması; BOA., Ġ.DH., 1497- 1331/Ra/15, 13 Şubat 1913 M./6 Rebi‟ü‟l-evvel 1331 H.; Halep valisi Hazım bey‟in Beyrut‟a atanması;

BOA., Ġ.DH., 1149-1331/B/22, 22 Haziran 1913 M./17 Receb 1331 H.; Halep valisi Ali Münif‟in

Beyrut‟a atanması; BOA., Ġ.MMS., 197-1333/Ş/7, 1 Temmuz 1915 M./18 Şa‟bân 1333 H.; Beyrut valisi Bekir Sami Bey‟in Halep valiliğine atanması, bu atamalara örneklerdir.

görevindeki baĢarısızlıktan dolayı azledilmiĢtir145_{. Tabii ki bu olayların olmasında}

sadece idarecilerin acziyetleri söz konusu değildi, Osmanlı devletinin sıkıntılı bir dönem içerisinde olması, bölgenin hassas bir yapı ihtiva etmesi gibi sebeplerde göz ardı edilemeyen gerçeklerdi.

Beyrut vilâyetine son olarak atanan vali 26 Haziran 1918 M. (17 ġa‟bân 1336 H.) tarihinde Cebel-i Lübnan mutasarrıfı Ġsmail Hakkı Bey olmuĢtur146. Beyrut‟ta görev yapmıĢ olan valiler ise Ģunlardır;

TABLO - 12 Beyrut Vilâyetinde Görev YapmıĢ Olan Valilerin Listesi147

Ġsmi Tayin Tarihleri Önceki

Görev Yeri

Sonraki Görev Yeri

Ali PaĢa (25 ġubat 1303 R.) 8 Mart 1888 M. Beyrut, Aydın -- Rauf PaĢa(GelmemiĢ) --- -- --

Rauf PaĢa (21 Nisan 1305 R.) 3 Mayıs 1889 M.

Adana Bitlis

Aziz PaĢa (13 Temmuz 1305 R.) 25 Temmuz 1889 M.

Yemen --

Ġsmail Kâmil Bey (30 Kanuni Evvel 1307 R. ) 11 Ocak 1892 M.

Gelibolu -- Halid Bey (19 Temmuz 1308 R.)

31 Temmuz 1892 M.

-- --

Nasuhi Bey (11 Ağustos 1310 R) 23 Ağustos 1894 M. Adana -- Hasan PaĢa (Vekaleten) (23 TeĢrin-i Sânî 1312 R.) 5 Aralık 1896 M. -- -- Nâzım PaĢa (24 Mart 1313 R.) 5 Nisan 1897 M. -- ġam

ReĢid Bey (2 Ağustos 1313 R.) 14 Ağustos 1897 M. -- Bursa Nâzım PaĢa (Vekaleten) (25 Ağustos 1319 R.) 7 Eylül 1903 M. -- ---

Ġbrahim Halil PaĢa (19 Eylül 1319 R.) 2 Ekim 1903 M. -- -- Nâzım PaĢa (Vekaleten) (29 Cemaziye‟l-evvel 1326 H.) 29 Haziran 1908 M. -- --

145 _{BOA., DH.KMS., 47-75, 13 Temmuz 1918 M./4 Şevvâl 1336 H.} 146 _{BOA., Ġ.DUĠT., 41-64.}

147

Beyrut Vilâyeti Salnâmesi, 1311 H. (1892–1893 M.), s.122; Beyrut Vilâyeti Salnâmesi, 1318 H. (1900–1901 M.), s.74; Beyrut Vilâyeti Salnâmesi, 1319 H. (1901–1902 M.), s.79; Beyrut Vilâyeti

Salnâmesi, 1322 H. (1904–1905 M.), s.76; Beyrut Vilâyeti Salnâmesi, 1324 H. (1906–1907 M.), s.74;

ġükrü PaĢa ( 3 Cemaziye‟l-âhir 1326 H. )

3 Temmuz 1908 M.

Suriye --

Mehmet Ali Bey (11 Cemaziye‟l-âhir 1326) 11 Temmuz 1908 M.

-- Kudüs

Ekrem Bey (12 Receb 1326 H.)

10 Ağustos 1908 M. Kudüs -- Ferid PaĢa 1908 M. ( 14 gün görev yapmıĢ) -- -- Edhem Bey 1908-1910 M. -- -- Nâzım PaĢa (Vekalten) --- -- --

Nureddin Bey (23 Cemaziye‟l-evvel 1328 H.) 2 Haziran 1910 M. ġurâ-i mülkiye reisi -- Hâzım Bey (27 ġevvâl 1329 H.) 21 Ekim 1911 M. Hicaz Halep

Edhem Bey (13 ġa‟bân 1330 H.) 26 Ağustos 1912 M.

Halep --

Hâzım Bey (06 Rebi‟ü‟l-evvel 1331 H.) 13 ġubat 1913 M.

Halep --

Ali Münif Bey (17 Receb 1331 H.) 22 Haziran 1913 M.

Halep Nezâret MüĢiri (Ġstanbul) Bekir Sami Bey (3 ġevvâl 1331 H.)

5 Eylül 1913 M.

Hüdâvendigar Halep Azmi Bey (18 ġa‟bân 1333 H.)

1 Temmuz 1915 M.

Kudüs --

Ġsmail Hakkı Bey (17 Ramazân 1336 H.) 26 Haziran 1918 M.

Cebel-i Lübnan

--

2.2. Tanzimat Sonrası Osmanlı Mahallî TeĢkilatlarında Ġdare Meclisleri,