Beyrut‟un Ġç Güvenlik TeĢkilâtı

Osmanlı devletinde iç güvenliğin sağlanması yeniçerilerle ve eyalet askerlerinin görevi idi. Zamanla bu görev yeniçerilerin eline geçmiĢti. 1826‟da yeniçerilerin kaldırılması ile bu alanda bir boĢluk ortaya çıktı. Redif askerlerinden yararlanarak bu eksiği giderme düĢüncesi de yeterli olamayınca 1844 tarihinde “Zaptiyye Teşkilâtı” kurulmuĢtur. Zaptiyye teĢkilâtı içinde ilk olarak 10 Nisan 1845 tarihinde Ġstanbul‟da olmak üzere halkın emniyetini sağlamak için “Zaptiyye müşirliği” adıyla bir zabıta birimi meydana getirildi ki bu polis teĢkilâtının kuruluĢu sayılmaktadır268. Zaptiyye teĢkilâtı, personel teminini askerler içerisinde isteğe bağlı olarak yapmaktaydı. Zaptiyyeler tek tip kıyafet giyerlerdi. Asıl görevleri Ģehrin iç güvenliğini sağlamaktı. Zaptiyye teĢkilâtı, 1879 da Zaptiyye Nezâreti adını da alarak yeniden yapılandırılmıĢ, bu yapılandırma ile birlikte Jandarma ve polis teĢkilâtı da birbirinden ayrılmıĢtır. 1908 tarihinden sonra Zaptiyye nezâreti kaldırılarak yerine “Polis Teşkilatı” kurulmuĢtur269.

1879-80 de Suriye vilâyetine bağlı bulunan Beyrut sancağında, Suriye Zaptiyye teĢkilatında, Akka ile birlikte ikinci taburda bulunup, toplam on dokuz polise sahip idi270. Bu polislerin kaç tanesi Beyrut‟ta görev yapmakta idi ve hangi unvanlara sahip idiler? Yapılan araĢtırmalar sonucunda bu sorulara cevap olabilecek bilgilerin kaynaklarda bulunmadığı, sadece polis sayılarının yer aldığı tespit edilmiĢtir.

Beyrut‟ta polis sayısı, 1881-2 de otuz bir271

, 1882-3‟te yirmi dokuz272, 1883-4‟te yirmi beĢ kiĢiden müteĢekkil idi273

. Bu sayılardan anlaĢıldığı kadarıyla polis sayısında sürekli azalma yaĢanmıĢtır.

268

Ali Sönmez, “Polis Meclisinin Kuruluşu ve Kaldırılışı (1845-1850)”, AÜDTCF Tarih Bölümü Tarih

AraĢtırmaları Dergisi, C.24, S.37 Ankara, 2005, s.262-261.

269 _{Süleyman Kaynar, Tarihi Süreç Ġçerisinde Türk Polis TeĢkilatı'nın KuruluĢu, Organizasyonu,}

Fiziksel Yapılanması, Aday Seçme ġekli, Eğitim Programları Ve Eğitim Süreçleri Üzerine Bir AraĢtırma, Niğde Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü BasılmamıĢ Yüksek Lisan Tezi, Niğde, 2002

s.19-21.

270 _{Suriye Vilâyeti Salnâmesi, 1297 H. (1879-1880 M.), s.97-100.} 271 _{Suriye Vilâyeti Salnâmesi, 1299 H. (1881-1882 M.), s.114.}

Beyrut‟un vilâyet olması ile birlikte Beyrut polis teĢkilâtında 1893-4„te polis meclisi de oluĢturulmuĢ idi. Polis meclisinin baĢkanı olan ser-komiser dıĢında, üç komiser ve bir polis me‟muru bulunmakta idi. Beyrut‟ta bulunan polis sayısı ise Ģu Ģekilde idi; bir adet ser-komiser, altı adet üçüncü komiser ve yirmi sekiz adet polis memuru olmak üzere otuz beĢ personelden ibaretti274

. Beyrut‟taki Müslim veya gayr-i Müslim polis sayıları, Beyrut nüfusundaki müslüm ve gayr-i Müslim oranına göre tespit edilirdi. 1897 yılında elli Müslim polise karĢılık on iki gayr-i Müslim polis bulunmaktaydı275

.

Beyrut polis teĢkilâtının yapısı ve polis sayısı 1906-7 tarihine kadar değiĢmeden devam etmiĢtir. Bu tarihten sonra komiser-i sânî baĢkanlığında, iki polisin de içinde bulunduğu “Tahkikât” adında yeni bir birim açılmıĢtır. Polis teĢkilâtındaki görevli sayısı ise Ģu Ģekilde idi; polisi müdürü, merkez komiseri, ser-komiser, dört komiser-i sânî, üç açıktan komiseri sânî, beĢ üçüncü komiser, dokuz açıktan üçüncü komiser ve yirmi sekiz polis me‟murundan ibaretti276.

1908-9‟da Beyrut‟ta görevli polis sayısı ve unvanları ise Ģu Ģekilde idi; polisi müdürü, üç adet komiser-i sânî, beĢ adet açıktan komiser-i sânî, altı adet üçüncü komiser, on iki adet açıktan üçüncü komiser ve otuz altı adet polis me‟murundan oluĢmaktaydı277

.

Beyrut‟a polis müdürü olarak atanacaklarda, kiĢinin bölgenin özelliklerine vâkıf olması ile birlikte, Arapça ve Fransızca dillerini konuĢması tercih edilirdi278

.

Beyrut‟ta polis sayısının yetersiz kalması ki özellikle iskelede yaĢanan olaylarla bunun daha da çok hissedilmesiyle, Beyrut‟a bir polis okulunun açılması 1910 tarihinde hükümet merkezinden talep edilmiĢtir279_{. Yapılan giriĢimler neticesinde 1911‟de}

Beyrut‟a bir polis okulunun açılmasına karar verilmiĢ ve Beyrut Polis Okulu açılmıĢtır280

.

Beyrut Polis okulunun görevlileri ve dersleri Ģu Ģekilde idi;

272

Suriye Vilâyeti Salnâmesi, 1300 H. (1882-1883 M.), s.107. 273

Suriye Vilâyeti Salnâmesi, 1301 H. (1883-1884 M.), s.78. 274 _{Beyrut Vilâyeti Salnâmesi, 1311 H. (1894-1895 M.),s.142.} 275 _{BOA., DH.TMIK.S., 5-60, 5 Ocak 1897 M./1 Şa‟bân 1314 H.} 276 _{Beyrut Vilâyeti Salnâmesi, 1324 H. (1906-1907 M.),s.96-98.} 277

Beyrut Vilâyeti Salnâmesi, 1326 H. (1908-1909 M.),s.165-166. 278 _{BOA., DH.MUĠ., 91/2-12, 14 Temmuz 1910 M./6 Receb 1328 H.} 279 _{BOA., DH.EUM.MH., 11-88, 9 Şubat 1910 M./28 Muharrem 1328 H.} 280 _{BOA., DH.EUM.THR., 58-49, 22 Ocak 1911 M./21 Muharrem 1329 H.}

TABLO - 18 1914‟te Beyrut Polis Okulu Görevlileri ve Dersleri281

Görevli ve Görevi Adedi Aylık MaaĢı

KuruĢ

Müdür 1 2000

Kavânin ve Polis Nizamnâmesi Muallimi (Kanunlar ve polis tüzüğü öğretmeni)

1 2000

Dahiliye Müdürü ve Terbiye-i Meslekiye ve Kitabe Muallimi (ĠçiĢleri müdürü ve meslek disiplini ve resmi yazı öğretmeni)

1 1200

Sınıf Zabiti ve Riyaziyeti Bedeniyye Muallimi (Sınıf komiseri ve Beden eğitimi öğretmeni)

1 750

Sınıf Zabiti ve Fotoğraf ve Daktiloskopi ve Telefon Muallimi (Sınıf komiseri ve fotoğraf, daktilo ve telefon öğretmeni)

1 750

Muhasebe ve Tahrirât Kâtibi ve Hesap Dersi Muallimi (Muhasebe, resmî yazı me‟muru ve matematik öğretmeni)

1 750

Ser hademe (BaĢ odacı) 1 300

AĢçıbaĢı 1 220

Hademe (Odacı) 1 200

AĢçı Kalfası 1 150

Ġlm-i EĢkâl Muallimi (ġekil ve Yüz Bilimi öğretmeni) 1 1000

Beyrut‟ta böyle bir okulun açılması ile polis sayısında artıĢ olmuĢ ve 1918 yılına gelindiğinde Beyrut‟ta iki merkez me‟muru, bir ser-komiser, on komiser-i sânî, yirmi dokuz komiser yardımcısı ve kırk beĢ adet polis me‟murunda oluĢan bir polis teĢkilâtı oluĢturulmuĢtur282

.

2.4.13.2. Beyrut Jandarma TeĢkilâtı

Jandarma teĢkilâtı, polis teĢkilâtı bölümünde bahsedilen, iç güvenliğin sağlanması için oluĢturulan zaptiyye teĢkilâtının teĢkili ile kurulmuĢtur. 1871 tarihinde çıkarılan “Askeri Zaptiyye Tüzüğüyle” Jandarmanın da görev ve sorumlulukları belirlenmiĢti. Bu tüzüğe göre zaptiye askerlerinin adlî ve idarî görevleri Ģu Ģekilde idi; Adlî görevleri arasında kasaba ve köylerin içinde ve dıĢında suç iĢlemiĢ olanları yakalayıp hükümete teslim etmek, hükümlüleri muhafaza etmek, gerektiğinde bir yerden baĢka bir yere sevk ve nakil etmek, cezaevlerini idare etmek. Ġdarî görevleri, devriye gezmek ve karakolda beklemek suretiyle kamu düzeninin bozulmasına engel olmak, yollarda güvenliği sağlamak, yangın çıktığında söndürülmesine çalıĢmak, postalarla hükümete ait para ve eĢyanın bir yerden baĢka bir yere gönderilmesini sağlamak, pasaport me‟murlarına yardım etmekten oluĢmaktaydı. Zaptiyye teĢkilâtı 1879 da yerini Zaptiyye Nezâreti ve Jandarma Dâiresi Reisliğine bırakmıĢtır. Aynı yıl Fransız Jandarma nizamnâmesi örnek

281 _{Eyüp ġahin, Osmanlı Polisinin Eğitimi ve Bu Amaçla Açılan Polis Okulları, Ankara, 2001, s.134.} 282 _{Fetullah Eraslan-Metin Ġsmail, Türk Polis Tarihi, Ankara, 1984, s.146-147.}

alınarak Jandarma nizamnâmesi hazırlanmıĢtır. 1880‟de Zaptiyye adı “Jandarma” Zaptiyye MüĢirliği de “Jandarma Dâiresi Reisliği” olarak adlandırılmıĢtır283

.

1879-80 tarihinde Suriye vilâyetine bağlı olan Beyrut Sancağı, Akka Sancağı ile birlikte ikinci jandarma taburuna bağlı idi. Ġkinci tabur, komutanı Fevzi Bey ile birlikte yüz yirmi iki adet süvari ve yüz doksan sekiz adet piyadeden oluĢmakta idi284

.

Beyrut‟taki jandarma sayısı, 1881-2‟de yüz on sekiz adet süvari ve iki yüz iki adet piyadeten ibaretti285. 1882-3‟te yeniden yapılandırılan Suriye jandarma teĢkilâtında Beyrut sancağı altıncı tabur olarak belirlenmiĢtir. Altıncı jandarma taburu, BinbaĢı Fevzi Bey komutasında, piyade bölük yüzbaĢısı, süvari bölük yüzbaĢısı, kâtip, iki mülâzım-ı evvel (üsteğmen) ve iki mülâzım-ı sânî (teğmen), altmıĢ bir süvari ve iki yüz bir piyadeden oluĢturulmuĢtu286. Beyrut‟un altıncı tabur olması ile süvarilerinin sayısı yarıya düĢürülmüĢtür. 1884-5‟te Beyrut altıncı taburu altmıĢ bir süvari ve yüz altmıĢ iki piyadeye sahipti287.

Beyrut‟un vilâyet olması ile Beyrut‟ta Jandarma alayı kurulmuĢtur. Beyrut Jandarma alayında, jandarma meclisi ile birlikte beĢ adet taburda kurulmuĢtu. Jandarma alay meclisi, miralay, merkez tabur komutanı, tabur kâtibi, idare emini, mülâzım-ı evvel ve mülâzım-ı sâniden oluĢmaktaydı. Beyrut jandarma taburları ise Ģu Ģekilde teĢkilâtlandırılmıĢtı; Birinci tabur Beyrut‟ta, ikinci tabur Akka‟da, üçüncü tabur Trablus‟ta, dördüncü tabur, Lazkîye‟de, beĢinci tabur ise Nablus‟da bulunmakta idi.

1894-5‟te Beyrut birinci merkez taburunun baĢında binbaĢı olmak üzere süvari ve piyade bölüğü adlarıyla ikiye ayrılmıĢlardı. Beyrut taburu süvari sınıfında üç yüz elli, piyade sınıfında yüz elli sekiz jandarma mevcuttu288.

1906-7‟te Beyrut‟ta süvari sınıfında yüz altmıĢ jandarma, piyade sınıfında yetmiĢ bir asker289, 1908-9‟ta süvari sınıfında iki yüz kırk dört, piyade sınıfında doksan dört jandarma bulunmakta idi290.

Jandarma sayısındaki meydana gelen bu dengesiz değiĢimin tam olarak belirli nedenleri olmadığı, bölgede yaĢanan olaylara bağlı olarak biriliklerin sayılarının

283

Necdet Koparan, Türk Jandarma TeĢkilâtı (1909-1923), Ankara Üniversitesi Türk Ġnkılâp Tarihi Enstitüsü BasılmamıĢ Yüksek Lisans Tezi, Ankara, 2007, s.7-12.

284 _{Suriye Vilâyeti Salnâmesi, 1297 H. (1879-1880 M.), s.97-100.} 285 _{Suriye Vilâyeti Salnâmesi, 1299 H. (1881-1882 M.), s.111-114} 286 _{Suriye Vilâyeti Salnâmesi, 1300 H. (1882-1883 M.), s.105-107.} 287

Suriye Vilâyeti Salnâmesi, 1302 H. (1884-1885 M.), s.68. 288 _{Beyrut Vilâyeti Salnâmesi, 1311 H. (1894-1895 M.), s.137-141.} 289 _{Beyrut Vilâyeti Salnâmesi, 1324 H. (1906-1907 M.), s.95.} 290 _{Beyrut Vilâyeti Salnâmesi, 1326 H. (1908-1909 M.), s.164.}

değiĢtiği bilinmektedir. Beyrut Jandarma birliklerinin büyük bir bölümü de I. Dünya savaĢı ile cephelere sevk edilmiĢtir.