Berat Tarihi Yerleşimi

Berat Tarihi Yerleşimi, karşılıklı iki tepenin yamaçlarındaki yerleşim alanlarından oluşmaktadır. Kalesi, topografyaya göre biçimlenmiş sokakları, konakları ve evleri geleneksel yerleşim düzeninin özgün değerlerini yansıtmaktadır. Bu Yerleşim alanı Kale, Mangalem ve Osumi nehri diğer kıyıda bulunan Gorica mahallelerinden oluşmaktadır.

Kentin ilk nüvesi olan kalesi, bugün de yerleşmenin en önemli anıtlarından biridir. Kale alanı 4. yüzyıl ortalarına doğru taş ile sağlamlaştır, ancak büyük kısmı 13. yüzyılda inşa edilmiştir. Kale yaklaşık 10 hektarlık bir alanı çevreleyen 1400 m. uzunluğundaki surlarıyla 187 m. yüksekliğinde bir tepe üzerinde yer almaktadır. Bu doğal konumuna bağlı olarak, stratejik açıdan da çok elverişli bir durum yaratmaktadır (Şekil 4.5).

83

Berat Tarihi Yerleşim kesiminde konutların yerleşmelerinde bahçe ve ayrık nizam düzeni görülür. Sokakların düz ve kıvrımlı olmaları, çıkmaz sokaklar, konut ilişkileri, yapıların boyut, cephe ve mimari özellikleri yerleşimin karakterini belirleyen kriterlerdir.

Mimari ve sokak özelikleri kent için karakteristik olan homojen bir görünümü ortaya çıkarır. Uç mahalleden oluşan tarihi yerleşimin yolları ve sokakları tamamen taş kaplanmıştır. Geleneksel evlerin avluları ve meydanlar da taş kaplıdır. Mevcut taş kaplama tarzı rutubeti en aza indirerek, sel sularına karşı dayanıklılık sağlamaktadır.

Şekil 4.6. Mangalem mahallesi görünümü

Son yıllarda genellikle dikkat edilmeyen önemli bir unsur Berat geleneksel evlerinde dikkate alınmıştır. Bu evler araziye uyumlu ve komşu evlerin manzara ve güneş ışınlarını engellemeyecek şekilde konumlandırılmıştır. Yörenin yapı geleneği, malzeme olanakları ve iklim koşulları ile bağlantılıdır. Çatı biçimleri, kütle, dış yüzeylerde kullanılan malzeme ve yapılarda beyaz renk kullanımı yaygın yapım geleneğini göstermektedir.

84

Şekil 4.7. Berat tarihi yerleşimde dini yapıların konumu (Anonim, A, 2008). Berat Tarihi Yerleşimde dini mimari örneği olarak Kiliseler ve Osmanlı camileri yer almaktadır. Tarihi yerleşimde 13 Hristiyan mimarisi eser bulunmaktadır. Bu eserler Berat'ın önemli tarihsel değerleridir. Bunlar arasında en önemlileri: kale içinde bulunan XII. ve XII. yüzyıllara tarihlenen Aziz Triada Kilisesi, XIV. yüzyıllardan Azize Meryem Kilisesi, (Onufri Müzesi) ve kale surlarının hemen altında bulunan Aziz Mikael Şapelidir.

Osmanlı döneminden kalma dini yapılar da kentin anıtsal yapıları arasındadır. Bu yapılar arasında: sadece minaresi kalan XV. yüzyıllara kale içinde inşa edilen Kırmızı Cami, günümüzde sadece duvarları kalan Beyaz Cami, Mangalem mehlesinde XV yüzyıllarda II Beyazıt tarafından inşa edilen Sultan Camii, XIX. yüzyıllarda inşa edilen

85

Bekârlar Camii ve ilk kez XV. yüzyılda inşa edildiği tahmin edilen, 1782’de Ahmet Kurt Paşa tarafından tekrar yaptırılan Halveti Tekkesidir.

Şekil 4.8. Aziz Triada Klisesi.

Şekil 4.9. Kırmızı Cami

Berat Tarihi Yerleşim Mahalleleri

Şehri oluşturan ve kendine has özelliklere sahip önemli bir sosyal ve mimari birim olan mahalle, şehrin en küçük birimi ifade etmektedir. Kentlerdeki en küçük yerel birimi olarak tanımlanabilen mahalle, kentte fiziksel ve sosyal mekân gelişiminin en başta gelen belirleyicilerindendir. Nüfusu, alanı, türü, büyüklüğü, bulunduğu yer farklı da olsa mahalle, organizasyonu, toplumsal iletişimi, kontrolü ve düzeni sağlamak, amacıyla

86

oluşturulan birimlerdir. Osmanlı döneminde mahalle oluşumu, sınıfsal değil, etnik ayrışmanın hâkim olduğu yerlerdir. Bu dönemde, mahalle birimi aynı dine mensup, farklı gelir gruplarından oluşan insanların bir arada yasadığı yerlerdir. Ayni dine ve etniğe sahip insanların kültürel benzerliği, mahalle içi dayanışmayı sağlanmıştır. Bu mahalleler dar sokakları, çarşısı, ibadethanesi ve fiziksel türdeşliğin yanı sıra toplumsal anlamda da bir bütünlük sergilemiştir (Kaya, 2007).

Şekil 4.10. Berat tarihi yerleşiminde Kale, Manglem ve Gorica mahalleleri (Unesco, 2008).

Berat tarihi yerleşim alanı Kale, Mangalem ve Osumi nehri diğer kıyıda bulunan Gorica mahallelerinden oluşmaktadır. Berat Tarihsel Yerleşimin ortasından akan Osumi nehri kenti Müslüman ve Hristiyan mahalleleri olarak ikiye bölmektedir. Gorica mahallesindeki konutlarda Hristiyanlar yaşarken, kalenin bulunduğu dağin yamaçlarında olan Mangalem mahallesi ve kale içindeki konutlarda Müslümanlar yaşamaktadır.

87 4.11. Gorica köprüsü

Osumi nehrinin ayırdığı Müslüman ve Hristiyan mahalleleri birbirine Gorica Köprüsü ile bağlanmaktadır. Köprü ilk olarak 1780 yıllında Ahmet Kurt Pasa tarafından ahşap inşa edilmiştir. Fakat bu köprünün ömrü uzun olmamıştır. Dolayısıyla onun yerinde yeni taş köprü inşa edilmiştir. Kesme tastan inşa edilen köprü, 129 metre uzunluğunda, 5.5 metre genişliğinde ve 10 metre yüksekliğindedir. Köprü 9 kemerden oluşmakta, kemerler 9 -16,5 metreler arasında olmaktadır. Fakat 1920 yıllarında selden dolayı köprü yıkılmış, 1938 yıllarında restorasyonu tamamlanmıştır.

Berat Tarihsel Yerleşimin Sokakları

Berat tarihsel yerleşimindeki sokakların karakteristik yapılarının ölçüleri, bahçe duvarları, orijinal yapı malzemelerindeki detaylardan etkilenmekte ve bir kimliği yansıtmaktadır.

Sokakları geleneksel Osmanlı sokaklarının özelliklerini taşımaktadır. Yöresel taşlarla zamanın olanaklarına göre yapılmış sokak dokusu arazi eğimine paralel olarak yapılmıştır. Sokak genişliği 1.80 m. ile 5.30 m. arasında değişmekte ve Arnavut

88

kaldırımıyla düşmemiş olduğu görülmektedir. Yağmur suyu orta eksende toplanmaktadır (Şekil 4.12). Evlerin yapımında da kaldırımlarda kullanılanların benzeri taşlar kullanılmıştır.

Şekil 4.11.Mangalem mahlesin’de Andrea Tavuanxhiu sokakgi.

89

Berat Geleneksel Evleri sokağın doğal çizgisini izleyen duvar üzerine kurulmaktadır. Sokakları çevreleyen bu duvar bahçe duvarının devam niteliğindedir. Bahçe duvarları İslam geleneklerine göre tasarlanmıştır. Yüksek ve sağır bahçe duvarları, sokakla bahçe arasındaki bağlantıyı kesip, sokaktan gelip geçen insanlara eylemlere- aktivitelere karşı kapanmayı, bahçe içinde özgürlüğü getirmektedir. Bahçe duvarın yüksekliği genellikle insan boyunu geçecek uzunlukta, taştan veya kerpiçten olmaktadır. Üzerinde, duvarı yağmurdan koruyacak ya kiremit bir örtü ya da ahşap bir saçak bulunmaktadır (Şekil 4.13).

Yerleşime bağlı olarak doğu–batı, kuzey–güney ve ara yönlerinde gelişen sokaklar dar, dik, paralel, kıvrımlı olarak ilerlemekte, yer yer bazı düz alanlarda birleşmektedir. Bu yerleşimde yer yer çıkmaz sokaklara veya merdivenle çıkılan dar sokaklara da rastlanmaktadır (Şekil 4.13- 4.14).

90

Sokaklarda taş ve ahşaptan başka bir malzeme kullanılmaması, sokağa ayrı bir güzellik katmaktadır. Birinci katlarda hareketsiz yüzeylerin aksine sonraki katlarda hareketli, çıkmalı ve bol pencereli tasarım uygulanmıştır. Evlerin alt katları sokağın eğriliğine uydurularak bir düzen sağlanmaya çalışılmıştır. Bu sayede evin estetik ve fonksiyonel özelliği korunmuştur. Payandalarla hem çıkmalar desteklenmiş hem de evin dış görünüşüne bir estetik kazandırılması sağlanmıştır.