Yukarıda verilen alıntıda görüldüğü gibi öğrenci 10; “gerçek görüntünün aynada sürekli kalan, sanal görüntünün ise belirli bir süre kalan görüntü türü olduğunu” düşünmektedir. İfadeler doğrultusunda öğrencinin; “aynadan yansıyan ışınların aynaların önünde kesişmesi ile gerçek görüntü, aynanın arkasında kesişmesi ile sanal görüntü oluşur” şeklindeki bilimsel düşünceye sahip olmadığı sonucuna varılmaktadır.
4.2 Aynalar Konusuna İlişkin Kavram Yanılgıları
Kavram testi ve yarı yapılandırılmış görüşmeler yardımıyla; düzlem ayna, çukur ayna, tümsek ayna ve görüntü türleri konularına ilişkin kavram yanılgıları belirlenmiş ve önceki bölümlerde bu bilgilere soru analizleri ve frekans dağılımları biçiminde yer verilmiştir. Bu bölümde ise kavram yanılgıları özet olarak; ayna türleri (düzlem ve küresel), görüş alanı ve görüntü türleri başlıkları altında sunulmuştur.
Çizelge 4.16 Düzlem ayna konusuna ilişkin kavram yanılgıları
Konu Kavram Yanılgısı
Düzlem Ayna
Düzlem aynada görüntü aynanın önünde / üzerinde / içinde oluşur. Aynı cisme farklı yerlerden bakıldığında (gözlemci hareket ettiğinde) görüntüler farklı yerlerde / büyüklükte oluşur.
Cismin önüne engel konulduğunda cismin bir bölümünün veya tamamının düzlem aynada görüntüsü oluşmaz.
Düzlem aynada sağ-sol değişimi olur.
Düzlem ayna cisimleri büyük / küçük gösterir. Düzlem ayna büyüdükçe görüntü netleşir.
Düzlem aynadan uzaklaşırsak cisimlerin görüntüsü küçülür. Yaklaşırsak büyür / netleşir.
Düzlem aynada görüntüler terstir.
Düzlem aynada görüntünün aynaya uzaklığı cismin aynaya olan uzaklığından büyüktür / küçüktür.
Düzlem aynada görüntü gerçektir.
Düzlem aynada cismin görüntüsünü görebilmek için cisimle aynı doğrultuda bulunmak gerekir.
Gözlemcinin gözünden çıkarak önce cisme daha sonra aynaya ulaşan ışınlar yansıyarak görüntüyü oluşturur.
Cisimlerin görüntüsü düzlem aynaya baktığımızda oluşur. Bakmadığımızda ise düzlem aynada görüntü bulunmaz.
Çizelge 4.17 Küresel aynalar ile ilgili kavram yanılgıları
Konu Kavram Yanılgısı
Küresel Aynalar
Genel
Işınları toplayan aynalarda görüntü küçük, dağıtan aynalarda görüntü büyüktür.
Görüntünün büyüklüğü küresel aynanın büyüklüğü ile orantılıdır.
Çukur Ayna
Cisim çukur aynaya yaklaştıkça görüntü küçülür, uzaklaştıkça büyür.
Çukur ayna tüm cisimleri düz / ters gösterir. Çukur ayna tüm cisimleri büyük / küçük gösterir. Çukur aynada tüm görüntüler sanaldır / gerçektir.
Tümsek Ayna
Cisim tümsek aynadan uzaklaştıkça görüntüsü büyür / yaklaştıkça küçülür.
Tümsek aynalar tüm cisimleri (asal eksen üzerinde düz veya ters olarak yer alan) düz gösterir.
Tümsek aynada oluşan görüntü cisimden büyüktür. Tümsek aynada görüntü gerçektir.
Çizelge 4.18 Görüş alanına ilişkin kavram yanılgıları
Konu Kavram Yanılgısı
Görüş Alanı
Görüş alanı düzlem aynaya yaklaştıkça küçülür, uzaklaştıkça büyür. Düzlem ayna küçüldükçe görüş alanı büyür.
Görüş alanının büyüklüğü gözlemcinin düzlem aynaya olan uzaklığına bağlı değildir.
Görüş alanının büyüklüğü düzlem aynanın büyüklüğüne bağlı değildir.
Çizelge 4.19 Görüntü türleri ile ilgili kavram yanılgıları
Konu Kavram Yanılgısı
Görüntü Türleri
Görüntü cisimden büyük / küçük ise sanaldır. Görüntü sonsuzda ise sanaldır.
Aynada cisim ile aynı şekilde görünen görüntü gerçek görüntüdür. Görüntünün değişime uğradığı (büyüdüğü veya küçüldüğü) aynalardaki görüntü sanal görüntüdür.
Görüntü aynanın arkasında ise gerçektir. Sanal görüntü düzdür, gerçek görüntü terstir. Görüntü aynanın önünde ise sanaldır.
Sanal görüntü / gerçek görüntü cisimle aynı boydadır. Gerçek görüntü cismin kendisidir, sanal görüntü ise aynadaki görüntüsüdür
Görüntü aynada gözlemci tarafından görülebiliyorsa gerçektir. Görüntü aynada gözlemci tarafından görülemiyorsa sanaldır.
Öğrencilerin çizelgelerde yer alan yanlış ifadeleri, Minstrell (1992) tarafından
bilgi parçacıkları (knowledge in pieces)” olarak ifade edilmektedir. Bilgi parçacıkları; “öğrencilerin kavramsal ve işlevsel düşünce ve inançlarını ifade eden yapılar” olarak tanımlanmıştır [197].
Öğrencilerin öğrenme ortamına getirdikleri bilgi parçacıklarını tanımlama ve bu parçacıkların öğrenciler tarafından nasıl yapılandırıldıklarını yorumlama sürecinde “ilkel yapılar (p-prims)” kavramı ön plana çıkmaktadır. İlkel yapılar; öğrencilerin sezgisel olarak anlamlandırdıkları ve daha önceki öğretim süreçlerinde edindikleri bilgilere ve günlük yaşamda edindikleri deneyimlere bağlı olarak öğretim ortamına getirdikleri düşünceler olarak ifade edilebilir [198].
Çizelgelerde yer alan öğrenci ifadeleri, “aynalar konusuna ait ilkel yapılar” olarak sınıflandırılabilir. Çünkü öğrenciler kavram testine ve görüşmelere verdikleri yanıtlarda, “düz ayna”, “tümsek ayna”, “çukur ayna”, “görüş alanı” ve “görüntü türleri” konularında yer alan kavramlara ilişkin görüşlerini; daha önceki öğretim süreçlerinde edindikleri bilgilere ve günlük yaşamda edindikleri deneyimlere dayandırmaktadırlar. Araştırmaya ait bulgular içerisinde “sezgisel yanıtlar” kategorisi altında incelenen, öğrencilerin sezgisel olarak anlamlandırdıkları ancak bilişsel, ontolojik veya sosyal bakış açısı yardımıyla destekleyemedikleri bilgi parçacıkları da aynalar konusuna ait ilkel yapılara örnek olarak verilebilir.
4.2 İkinci Alt Probleme İlişkin Bulgular
Bu kısımda ikinci alt problem olarak; “Öğretim süreci öğrencilerin kavramsal değişimlerini nasıl etkilemiştir?” sorusuna yanıt aranmıştır. Kavramsal değişim sürecini inceleyebilmek amacıyla; “düzlem ayna”, “çukur ayna”, “tümsek ayna” ve “görüntü türü” konularına ilişkin olarak kavram testinden ve görüşmelerden elde edilen veriler kavramsal değişim çerçevesinde değerlendirilmiştir.
4.2.1 Düzlem Ayna Konusuna İlişkin Bulgular
Bu başlık altında, öğretim öncesi ve sonrasında kavram testinde düzlem ayna konusuna ilişkin olarak öğrencilere yöneltilen 5 adet sorunun değerlendirilmesine yer verilecektir. İlk olarak, düzlem aynada görüntü oluşumu ve engelin görüntü oluşumuna etkisi ile ilgili öğrenci düşüncelerini belirlemek amacıyla kavram testinde yer alan 3. soruya ait bulgular kavramsal değişim çerçevesinde sunulmuştur.
4.2.1.1 Düzlem Aynada Görüntü Oluşumu ve Engelin Görüntü Oluşumuna Etkisi (Soru 3)
Öğrencilerin kavram testinde yer alan 3. soruya öğretim öncesinde ve sonrasında verdikleri yanıtlar ile bu yanıtlara ait öğrenci sayıları ve yüzdeleri Çizelge 4.20’de yer almaktadır.
Çizelge 4.20 Öğrencilerin 3.soruya verdikleri yanıtlar (2)
YANIT TÜRLERİ ÖN