kaldırdığımda görüntü sol elini kaldırıyor.
Yukarıda verilen alıntıda görüldüğü gibi öğrenci 6; “düzlem aynalarda görüntünün ters oluştuğunu” düşünmektedir. Öğrenci 6’ya görüntünün ters oluşumuna ilişkin düşünceleri sorulduğunda; saat ile saatin aynadaki görüntüsü arasındaki farklılığı sağ - sol değişimine bağlı olarak açıklamıştır. Öğrenci 6’nın “ters” kavramı ile “sağ-sol değişimi” kavramını ayırt edemediği görülmektedir. Bu ifadeler doğrultusunda öğrencinin; “düzlem aynada cismin görüntüsünün cisim ile aynı yönde (cisim düz ise görüntü düz, cisim ters ise görüntü ters) oluştuğu ve görüntüde ön-arka değişiminin gerçekleştiği” şeklindeki bilimsel düşüncelere sahip olmadığı sonucuna varılmaktadır.
Öğrencilerin % 21,7’si aynanın küresel ayna olduğu için ters gösterdiğini, % 6,5’i ise ayna ters çevrildiği için görüntünün ters olduğunu ifade etmişlerdir. Akrep ve yelkovanın birbirine göre simetrisini aldığı için veya akrep ve yelkovandan bir tanesinin görüntüsünü bulduğu için bilimsel olmayan bir yanıt veren öğrencilerin oranı % 19,5’tir. Öğrenci 8’in düzlem aynada görüntü özelliklerine ilişkin olarak kavram testinde gerçekleştirdiği çizim ve yaptığı açıklamalar şekil 4.15’te sunulmuştur. Görüldüğü gibi öğrenci yalnızca yelkovanın görüntüsünü bularak saatin 03:25 olduğunu vurgulamıştır.
Şekil 4.15 Öğrenci 8’in düzlem aynada görüntü oluşumuna ilişkin kavram testinde gerçekleştirdiği çizim ve konuya ilişkin açıklamalar.
Öğrencilerin 8. soruya verdikleri yanıtlar içerisinde sezgisel yanıtların oranı ise % 13,1’dir. Bu kategoride yer alan öğrenci yanıtlarına; “Düzlem ayna farklı görüntüler oluşturur”, “Ali, saat bozuk olduğu için şaşırmıştır” ifadeleri örnek olarak verilebilir. Öğrencilerin 8. soruya verdikleri kodlanamaz yanıtların oranı ise % 2,2’dir.
4.1.2 Çukur ve Tümsek Ayna Konusuna İlişkin Bulgular
Bu başlık altında, kavram testinde çukur ve tümsek ayna konusuna ilişkin olarak öğrencilere yöneltilen 4 adet olaysal temelli sorunun değerlendirilmesine yer verilecektir.
4.1.2.1 Çukur Ayna ve Tümsek Aynanın Görüntü Özellikleri, Küresel Aynalarda Oluşan Görüntüler Arasındaki Farklılıklar (Soru 4)
Çukur ve tümsek aynanın görüntü özellikleri ile küresel aynalarda oluşan görüntüler arasındaki farklılıkların öğrenciler tarafından nasıl ifade edildiği ve öğrencilerin küresel aynalarla düzlem aynaları birbirinden ayırt edip edemediklerini belirleyebilmek amacıyla kavram testinde yer verilen 4. soru şekil 4.16’da sunulmuştur.
Şekil 4.16 Küresel aynalarda oluşan görüntüler ile ilgili kavram testinde yer alan soru
Öğrencilerin kavram testinde yer alan 4. sorunun birinci bölümüne verdikleri yanıtlar ile bu yanıtlara ait öğrenci sayıları ve yüzdeleri Çizelge 4.8’de, ikinci bölümüne verdikleri yanıtlar ile bu yanıtlara ait öğrenci sayıları ve yüzdeleri Çizelge 4.9’da yer almaktadır.
Çizelge 4.8 Öğrencilerin 4. sorunun 1.bölümüne verdikleri yanıtlar
YANIT TÜRLERİ ÖN TEST
A. Bilimsel Olarak Kabul Edilebilir Yanıtlar
A1. Tam Doğru N %
Profesör çukur ayna takmıştır. Çukur ayna cisimleri ters gösterir. Arabasına
tümsek ayna takmalıydı. 7 15,2
A2. Kısmi Doğru
Çukur ayna taktığı için görüntüler terstir. Arabasına düzlem ayna takması
gerekirdi. 9 19,6
Toplam 16 34,8
B. Bilimsel Olarak Kabul Edilemez Yanıtlar
B1. Ayna ve merceklerin birbiri ile karıştırıldığı durumlar
Mercekler cisimleri düz, aynalar ise ters gösterir. 9 19,6
B2. Cismin tümsek aynaya olan uzaklığına bağlı olarak yapılan açıklama
Profesör tümsek ayna takmıştır. Tümsek aynadan uzaklaştıkça görüntü büyür
ve ters döner. 14 30,3
B3. Aynanın konumuna bağlı olarak yapılan açıklama
Ayna ters takıldığı için görüntü ters gözükmektedir. 3 6,5
B4. Sezgisel Yanıtlar
Profesör bozuk ayna kullanmıştır. 2 4,4
Toplam 28 60,8
C. Kodlanamaz Yanıtlar 1 2,2
D. Yanıtsız 1 2,2
Çizelge 4.9 Öğrencilerin 4. sorunun 2. bölümüne verdikleri yanıtlar
YANIT TÜRLERİ ÖN TEST
A. Bilimsel Olarak Kabul Edilebilir Yanıtlar
A1. Tam Doğru N %
Profesör çukur ayna takmıştır. Çukur ayna cisimleri ters gösterir. Arabasına
tümsek ayna takmalıydı. 10 21,7
A2. Kısmi Doğru
Çukur ayna taktığı için görüntüler terstir. Arabasına düzlem ayna takması
gerekirdi. 9 19,6
Toplam 19 41,3
B. Bilimsel Olarak Kabul Edilemez Yanıtlar
B1. Ayna ve merceklerin birbiri ile karıştırıldığı durumlar
İnce kenarlı mercek takmalıydı. İnce kenarlı mercekler düz gösterir. 4 8,7 Kalın kenarlı mercek takmalıydı. Kalın kenarlı mercekler düz gösterir. 3 6,5
B2. Küresel aynalarda görüntü özelliklerine bağlı olarak yapılan açıklamalar
Profesör çukur ayna kullanmalıydı. Çünkü çukur aynalar tüm cisimleri düz
gösterir. 7 15,2
B3. Küresel aynaların birbirine karıştırıldığı durumlar
Çukur aynalar tüm cisimleri küçük gösterir. Bu nedenle çukur ayna
kullanmalıydı. 11 23,9
Toplam 25 54,3
C. Kodlanamaz Yanıtlar 1 2,2
D. Yanıtsız 1 2,2
Genel Toplam 46 100
Öğrencilerin kavram testinde yer alan 4. soruya verdikleri yanıtlara bakıldığında 1. bölüme ait bilimsel olarak kabul edilebilir yanıtların oranının % 34,8, 2. bölüme ait bilimsel olarak kabul edilebilir yanıtların oranının % 41,3 olduğu görülmektedir. Öğrenci 3’ün kavram testinde yer alan ifadesi bilimsel olarak kabul edilebilir yanıtlara örnek olarak aşağıda sunulmuştur.
“Çukur aynalarda cisimlerin görüntüleri ters gözükebilir. Bu yüzden arabasına düz gösteren bir ayna takmalıydı. Örneğin; tümsek aynada görüntüler düzdür. Bence tümsek ayna takabilirdi.”
Bilimsel olarak kabul edilemez yanıtların oranı ise 1. bölüm için % 60,8, 2. bölüm için % 54,3’tür. Bilimsel olarak kabul edilemez yanıtlar incelendiğinde öğrencilerin % 15,2’si; “profesörün ince / kalın kenarlı mercek takması gerektiğini, ince / kalın kenarlı merceklerin düz gösterdiğini” düşünmektedir. “Merceklerin cisimleri düz, aynaların ise ters gösterdiğini bu nedenle profesörün mercek kullanması gerektiğini” düşünen öğrencilerin oranı ise % 19,6’dır.
Öğrencilerin % 15,2’si “çukur aynaların tüm cisimleri düz gösterdiğini ve bu nedenle profesörün çukur ayna kullanması gerektiğini” ifade etmişlerdir. Çukur aynalarda; cismin odak ile ayna arasında olması durumunda görüntünün cisimden büyük ve düz olması öğrencilerin bu görüşe sahip olmalarının ana nedenidir. Öğrenciler; cismin aynanın odak noktası ile tepe noktası arasında bulunması durumunda çukur aynalarda oluşan görüntü özelliklerini, çukur aynalarda oluşabilecek tüm görüntü özelliklerine genellemektedir. Öğrenci 9’un çukur aynada görüntü özelliklerine ilişkin olarak öğrenci kılavuzunda gerçekleştirdiği çizim ve yaptığı açıklamalar şekil 4.17’de sunulmuştur.
Şekil 4.17 Öğrenci 9’un çukur aynada görüntü oluşumuna ilişkin öğrenci kılavuzunda gerçekleştirdiği çizim ve konuya ilişkin açıklamalar.
“Çukur aynaların tüm cisimleri küçük gösterdiğini” savunan öğrencilerin oranı ise % 23,9’dur. Görüşme verileri incelendiğinde 2 öğrencinin bu düşünceyi destekler nitelikte yanıtlar verdiği belirlenmiştir. Öğrenci 4’ün çukur aynada görüntü özelliklerine ilişkin olarak sahip olduğu düşünceler aşağıda verilen görüşme alıntılarında tartışılmıştır.
Görüşmeci: Çukur aynada görüntü özellikleri hakkında ne biliyorsun? Öğrenci 4: Çukur aynalar tüm cisimleri küçük gösterir.
Görüşmeci: Bu görüşe nasıl ulaştın?