Belediyelerin hukuki dayanakları

Yüz elli yılı aĢkın yerel yönetim geleneğine sahip olan ülkemizde, yerel yönetimlerin, Cumhuriyet Döneminde hizmetlerini yıllar boyunca aynı mevzuat düzenlemelerine tabi bir Ģekilde yürüttükleri görülmektedir. 1930‟da kabul edilen Belediye Kanunu, ilk aĢamada ne kadar iyi bir Ģekilde yürütülse de yeni dönemde yaĢanan değiĢime ayak uydurmayı baĢaramamıĢtır. Bu anlamda değiĢiklik ve yenileme ihtiyacı doğmuĢtur. Ayrıca Avrupa Birliği sürecinde yaĢanan geliĢmeler yerel yönetimlerin daha etkin hizmet vermesini sağlamak amacıyla mali açıdan güçlendirilmesini gerekli kılmıĢtır (Kabadayı, 2010).

Belediyelerin kurulması ve hukuki düzenlemelerin tarihine bakmamız gerekirse; Cumhuriyet ilan edildikten uzun bir süre sonra valiler belediye baĢkanlığı görevini de üstlenmiĢlerdir. 1948 yılında Ankara‟da ve 1954 yılında Ġstanbul‟da ilk defa belediye baĢkanlığı görevi valilik görevinden ayrılmıĢtır. 1961 Anayasası ile mahalli idare birimlerinin seçimle iĢ baĢına geleceği belirtilmiĢtir.19.07.1963 tarih ve 307 sayılı kanunla belediye baĢkanlarının halk tarafından seçilmesi benimsenmiĢtir. Ġlk mahalli seçimler, 1963 yılında yapılmıĢ ve ilk defa seçmenler tarafından seçilen belediye baĢkanları görev baĢına gelmiĢtir.

1930 tarihinde çıkartılan 1580 sayılı Belediye Kanunu‟nun, belediyelerin yönetimine iliĢkin hükümleri 07.12.2004 tarih ve 5272 sayılı Belediye Kanunu yürürlüğe girene kadar geçerliliğini sürdürmüĢtür. 5393 sayılı Belediye Kanunu‟nun yürürlüğe girmesi ile birlikte ise 5272 sayılı Kanun hükümleri geçerliliğini yitirmiĢtir. Bu kapsamda hazırlanan 5393 sayılı Belediye Kanunu; BüyükĢehir Belediye Kanunu sınırları dıĢında kalan bütün il, ilçe ve belde belediyelerinde uygulanmaktadır. Ayrıca, 5216 sayılı Kanun‟da ilgili maddeler kapsamında olmayan hususlarla ilgili de Kanuna aykırılık olmadan büyükĢehir ve büyükĢehir ilçe belediyelerinde de uygulandığı belirtilmiĢtir (Mahalli Ġdareler, 2014).

Bu bilgiler çerçevesinde daha detaylı olarak anlatmak gerekirse; Belediyeler, Mülga olan 1580 sayılı Belediye Kanununun 1‟inci maddesine göre; “beldenin ve sakinlerinin mahalli mahiyette müĢterek ve medeni ihtiyaçlarını tanzim ve tesviye ile mükellef hükmi bir Ģahsiyettir” Ģeklinde bir ifade yer bulmuĢtur. Buna göre; belediyenin tanımı Ģu Ģekilde yapılmakta idi; Belediye; beldenin ve beldede yerleĢmiĢ olanların, mahalli nitelikteki ortak ve medeni ihtiyaçlarını düzenlemek ve karĢılamakla yükümlü bir tüzel kiĢiliktir. Bu tanımlamada idari özerklik yani özerk karar alma ve uygulama ile seçim hususuna yer verilmemiĢtir (Yayla, 1987).

1930 yılında çıkarılan 1580 sayılı Kanun, 2004 yılına kadar 74 yıl yürürlükte kalmıĢtır. 2004 yılında yapılan kamu yönetimi reformlarından mahalli idare birimleri de etkilenmiĢ ve baĢta Belediye Kanunu olmak üzere, Ġl Özel Ġdaresi Kanunu, Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanunu ve daha birçok yeni düzenleme yapılmıĢtır. Bugün yürürlükte bulunan 03.07.2005 tarih ve 5393 sayılı Belediye Kanunu belediyelere birçok yeni görev ve sorumluluk vermiĢ, yapılan diğer düzenlemelerle Türk Ġdare Sistemi köklü değiĢikliklere uğramıĢ ve kamu yönetimi düzeninde bir zihniyet değiĢikliğine gidilmiĢtir (Tortop ve diğ. 2006).

5393 sayılı Belediye Kanunu‟nda belediye; “belde sakinlerinin mahalli müĢterek nitelikteki ihtiyaçlarını karĢılamak üzere kurulan ve karar organı seçmenler tarafından seçilerek oluĢturulan, idari ve mali özerkliğe sahip kamu tüzel kiĢisi” olarak tanımlanmaktadır. Kanundaki tanımdan yola çıkılarak; belediyeler için vatandaĢların büyük çoğunluğunun yerleĢim gösterdiği, belde adıyla ifade edilen yakın mesafeli konutlardan oluĢan ve sınırları çizili olan yerleĢim birimlerinin idare teĢkilatı olarak tanımlanabileceği ifade edilebilir (Gözler, 2008).

5393 sayılı Belediye Kanunu‟nun 4. Maddesi belediyelerin kurulmasını düzenlemektedir. Buna göre (Tortop, 1987) :

Nüfusu 5.000‟in üzerinde olan yerleĢim birimlerinde ve il ve ilçe merkezi olan yerleĢim merkezlerinde belediye kurulabilir. Ayrıca, 5393 sayılı kanun, belediye kurulamayacak yerleĢim yerlerini de Ģu Ģekilde belirtmektedir: “Ġçme ve kullanma suyu havzaları ile sit ve diğer koruma alanlarında ve meskun sahası kurulu bir belediyenin sınırlarına 5000 metreden daha yakın olan yerleĢim yerlerinde belediye kurulamaz” (Gözübüyük, 2006).

Belediyelerin yetki, görev ve sorumlulukları 5393 Sayılı Belediye Kanun çerçevesinde belirlenmiĢtir. Bu kanun kapsamında ye alan bazı görevler Asli nitelikli görevlerdir. Zorunlu ve emredici nitelik taĢıyan bazı görevleri 14. Maddenin a bendinde yer almaktadır (Gül ve Batman, 2013). Buna göre; “Ġmar, su ve kanalizasyon, ulaĢım gibi kentsel alt yapı; coğrafî ve kent bilgi sistemleri; çevre ve çevre sağlığı, temizlik ve katı atık; zabıta, itfaiye, acil yardım, kurtarma ve ambulans; Ģehir içi trafik; defin ve mezarlıklar; ağaçlandırma, park ve yeĢil alanlar; konut; kültür ve sanat, turizm ve tanıtım, gençlik ve spor; sosyal hizmet ve yardım, nikâh, meslek ve beceri kazandırma; ekonomi ve ticaretin geliĢtirilmesi hizmetlerini yapar veya yaptırır. BüyükĢehir belediyeleri ile nüfusu 100.000'i geçen belediyeler, kadınlar ve çocuklar için koruma evleri açar” (Belediye Kanunu, 2005) Ģeklinde sıralanmıĢtır (Görün ve Kara, 2008). Son cümlede sözü edilen sorumluluk, diğer belediyeler için isteğe bağlı olmaya devam etmektedir (Gül ve Batman, 2013).

Bu doğrultuda Belediyelerin diğer yetkilerini 14. maddenin “b” bendinde belirtildiği görülmektedir (Belediye Kanunu, 14.madde) :

“Devlete ait her derecedeki okul binalarının inĢaatı ile bakım ve onarımını yapabilir veya yaptırabilir, her türlü araç, gereç ve malzeme ihtiyaçlarını karĢılayabilir; sağlıkla ilgili her türlü tesisi açabilir ve iĢletebilir; mabetlerin yapımı, bakımı, onarımını yapabilir; kültür ve tabiat varlıkları ile tarihî dokunun ve kent tarihi bakımından önem taĢıyan mekânların ve iĢlevlerinin korunmasını sağlayabilir; bu amaçla bakım ve onarımını yapabilir, korunması mümkün olmayanları aslına uygun olarak yeniden inĢa edebilir. Gerektiğinde, sporu teĢvik etmek amacıyla gençlere spor malzemesi verir, amatör spor kulüplerine ayni ve nakdî yardım yapar ve gerekli desteği sağlar, her türlü amatör spor karĢılaĢmaları düzenler, yurt içi ve yurt dıĢı

müsabakalarda üstün baĢarı gösteren veya derece alan öğrencilere, sporculara, teknik yöneticilere ve antrenörlere belediye meclisi kararıyla ödül verebilir. Gıda bankacılığı yapabilir.”