Enver Behnan APOLYO-Türkiye Cumhuriyet

Ç NDEK LER

I.BÖLÜM

Birinci Cihan Sava ı’ndan Sonra Osmanlı mparatorlu u’nun Durumu…..….1 Mondros Mütarekesi-Mütarekenin Önemli Maddeleri……….…………...2

tilaf Devletleri stanbul’da………...3 Osmanlı mparatorlu u’nun Payla ılması……….…...3 zmir’in gali………..…………4 stanbul Mitingleri……….…....6 Zararlı Cemiyetler………..……...8 Müdafaai Hukuk Cemiyetleri……….12

II.BÖLÜM

Mustafa Kemal………....14 Mustafa Kemal stanbul’da………...23 Atatürk’ün Samsun’a Çıkı ı………..27 Amasya Tamimi……….……….28

III.BÖLÜM

Kongreler ve Son Osmanlı Meclisi Mebusanı-Erzurum Kongresi…………..30 Erzurum Kongresinin Esasları-Sivas Kongresi………..………31 Sivas Kongresinin Esasları………...32 Amasya Mülakatı………33 Amasya Protokolü Esasları……….35 Atatürk’ün Ankara’ya Geli i………..35 Son Osmanlı Meclisi Mebusanı…………...37 Misakı Milli………...38 stanbul’un Resmen gali……….39

IV.BÖLÜM

Türkiye Büyük Millet Meclisinin Açılı ı-Kurulu Hazırlıkları……….…42 Büyük Millet Meclisinin Programı ve Karakteri……….……….…44 Te kilat Esasiye Kanunu………...46 Milli Mücadele ve stanbul Hükümeti………..………….…47

V.BÖLÜM Milli Müdafaa Te kilatı- lk Cephelerin Kurulması

(Ödemi , Ayvalık, Soma, Akhisar, Salihli, Aydın, Adana Cepheleri,

Di er Cepheler, Do u Cephesi)……….………..…..50-60 Mara Müdafaası………60 Urfa Müdafaası………...………....61 Antep Müdafaası………...……….…62

VI.BÖLÜM

Milli Mücadele Devrinde Konferans ve Muahedeler………...…..…67 Sevr Muahedesi……….….67 Sevr Muahedesinin Önemli Maddeleri………....69 Gümrü Muahedesi……….….70 Gürcülerle Anla ma………...………....70 Londra Konferansı………..71 Afganistan Muahedesi………...…72 Moskova Muahedesi………...73 Kars Muahedesi………..74 Ankara tilafnamesi……….…74 Paris Mukarreratı………75 VII. BÖLÜM

Hilafet Ordusu ve syanlar………....78 Anadolu syanları………...……79 Kuvayi Seyyare-Çerkez Ethem-Ye il Ordu………80 Muntazam Ordunun Kurulu u………..81

VIII. BÖLÜM

stiklal Harbi-Birinci nönü Sava ı………85 kinci nönü Sava ı……….…88 Aslıhanlar Sava ı………...89 Kütahya Sava ı………..90 Sakarya Sava ı………..92 Afyon Sava ı……….…..97 Dumlupınar Sava ı………..102 zmir’in Kurtulu u………...104

IX. BÖLÜM

Mudanya Mütarekesi-Mudanya Mütarekesinin Esasları………..…..107 Saltanatın Kaldırılması………108 Lozan Muahedesi………....111 Lozan Muahedesinin Önemli Maddeleri………...113

X. BÖLÜM

Cumhuriyet’in lanı………...115 Halifeli i’nin Kaldırılması……….118

XI. BÖLÜM

Partiler ve Muhalefet (Terakkiperver Fırka ve Do u syanı, zmir

XII. BÖLÜM

Cumhuriyet Devrinde nkılaplar (Hukukta nkılap, Kadın Haklarında nkılap, Kılık ve Kıyafet nkılabı, Tarikatların Kaldırılması, Yeni Takvim, Saat ve Rakamlar, Harf nkılabı, Türk Tarihi nkılabı, Türk Dili nkılabı)……....125-135

XIII. BÖLÜM

Milli E itim Alanında Geli me……….………136 XIV. BÖLÜM

Ekonomi Alanında Geli me (Endüstri ve Maden leri)………...…..139 XV. BÖLÜM

Ziraat Alanında Geli me (Ormancılık-Hayvancılık)………..……..…143 Ticaret Alanında Geli me………145

XVI. BÖLÜM

Bayındırlık Alanında Geli me………...147 Sa lık ve Sosyal Yardım Alanında Geli me...149 Milli Savunmada Geli me………...150

XVII. BÖLÜM

Türkiye Cumhuriyeti’nin Dı Siyaseti………..……..154 Balkan Antantı………..157 Sadabat Paktı………...…157 Montrö Antla ması………...158 Hatay’ın lhakı……….……..159

Ankara Paktı……….160 Atatürk’ün Ölümü……….161

XVIII. BÖLÜM

kinci Cihan Sava ı’nda Türkiye……….168 Atlantik Beyannamesi………..171 Birle ik Milletler Beyannamesi………...172 nsan Hakları Evrensel Beyannamesi………...176 Atlantik Paktı………...177 XIX. BÖLÜM 1950 nkılabı……….178 XX. BÖLÜM Kore Sava ı………..183 stiklal Mar ı………..…185 Özetler………187 Kronoloji………..…..197 Bibliyografya………...200

a. Kitabın Genel Karakteri

Cumhuriyet Tarihi’nin liselerde okutulan ikinci “Türkiye Cumhuriyeti Tarihi” kitabı olma özelli ini ta ıyan Enver Behnan apolyo’ya ait bu ders kitabımız ise 201 sayfadır.

Yazar, kitabı içerik olarak 1950’ye kadar getirmekte ve 1950 nkılabı adını verdi i bir tarihte kitabı bitirmeyi uygun bulmaktadır. Demokrat partinin bu dönemde çıkardı ı “inkılaplar yasası” reformu böylelikle kitabımızda inkılap olarak kendine isim bulmaktadır. Bu yasayla birlikte Atatürk’ü koruma kanunu da yürürlü e girdi inden bu dönemden sonraki kitaplarda Demokrat Parti’nin politikası olarak Atatürk’ün hayatına daha çok yer verildi ini görece imizi de belirtelim.

Kitabın sonlarında Balkan Antantı, Sadabat Paktı, Atlantik Paktı gibi anla malara; Atlantik Beyannamesi, Birle ik Milletler Beyannamesine ve nsan Hakları Beyannamesine ilk kez yer verilerek di er devletlerle uluslar arası ili kiler anlamında temaslarda bulunuldu una ve batılı devletlere entegre olma sürecimize dikkat çekiliyor.

b. Kitapta Öne Çıkan Konu Ba lıkları ba. Zararlı ve Yararlı Cemiyetler

Enver Ziya’nın aksine APOLYO, bu konunun ba lı ını “Türklü e Zararlı Cemiyetler” yerine sadece “Zararlı Cemiyetler” koyarak nispeten makul ama biraz da mu lak bir ifade kullanmı olsa da konunun sonunda bu mu laklı ı daha özenli bir ifade kullanarak açıklı a kavu turmu tur: “…Bütün bu cemiyetler, Türk milletinin hürriyet ve istiklali için tamamen zararlı te ekküllerdi.”162

162 _{APOLYO, Enver Behnan; Türkiye Cumhuriyeti Tarihi (1918-1950), Milli E itim Basımevi,}

stanbul, 1951, s. 12.

Enver Ziya’nın yakla ımına paralel olarak bu kayna ımızda da yeni bir devletin olu um sürecinde onların da ulusla ma fikrini benimsememelerinin yanı sıra devletin parçalanmaması yahut ba ımsız bir devlet kurulması için birer çıkı kapısı arayan örgütlenmeler oldu una vurgu yapılmamı tır.

Yararlı Cemiyetler ba lı ı ise bu kitapta yerini “Müdafaai Hukuk Cemiyetleri” ba lı ına bırakmı tır. Konu içeri i, Enver Ziya’nın kitabıyla çok benzer olmakla birlikte konu ba lı ı olarak seçilen cemiyet isimleri dikkate de erdir. Zira hukukun müdafaası, me ruiyetin sa lanması anlamında çok önemlidir. Hele de halkın, hukuk kavramını Hak olarak algılaması ve me ruiyetin temelini orada görmesi ve yeni kurulacak devletin de me ruiyet problemini hukuk yoluyla çözebilecek olması bakımından bu isimler, özenli birer seçimdir.

bb. stanbul Mitingleri

19 Mayıs 1919 tarihinde zmir’in galini ö renen stanbul halkının yapmı oldu u mitingleri, APOLYO, “ulusla ma (nation-building)” sürecini tümüyle hissi bir açıdan ele alıp anlatmaya çalı ırken ö rencileri de bir anlamda o hissiyat içerisine sürüklemek ister gibidir:

“…Buna Türk milletinin milli gururu razı olmadı. Bu me um haber, umumi bir yeis do urdu. stanbul gazetelerinde zmir hakkında ate in yazılar ne rediliyordu. Süleyman Nazif, bir makalesinde: ‘Dört yüz yıldan beri Muhammedin ezanından ve Türkün topundan ba ka bir ey duymıyan stanbul, uykudan uyan!...’ diye feryadediyordu. airlerimiz bu karanlık günler için iirler yazıyorlardı…”163

Yazar, tarihi biraz da airane bir üslupla anlatırken; Türk kimli inin Müslüman kimli i ile beraber nasıl ulusla ma sürecine girdi ini anlatmaya çalı maktadır. Fakat a a ıdaki paragraftaki gibi galeyan kültürünü olumlamaya çalı arak ulusla ma sürecini açmaya çalı mak, ö rencilerin zihin dünyaları açısından çok da uygun dü meyen bir yakla ımdır.

“23 Mayıs 1919 ö leden sonra stanbul’un bütün sokaklarından bir insan seli Sultanahmet meydanına akma a ba ladı. Bu kalabalık, tarihte görülmemi bir ekil aldı. Meydan bir mah ere döndü. Al bayra ı siyaha bürünmü gören gözler, kanlı ya larla doldu. Halka, kenarları tırtıllı, yuvarlak ve üzerinde ‘ zmir Türk kalacaktır!’ yazılı rozetler da ıtıldı. Bütün kadınlar ve kız liseleri ö rencileri, siyah çar aflara bürünmü ler, ellerinde ‘ zmir Türkündür!’ diye yazılı levhalar ta ıyorlardı. Mitinge ba lamadan önce, Sultanahmet camiinin bir minaresine sesi gayet güzel bir müezzin çıkarak hazin hazin bir ezan okudu. Bu ezanı müteakip Sultanahmet’in 16 erefesiyle, Ayasofya camiinin 4 erefesine çıkmı olan hafızlar hep birden sala vermeye ba ladıkları bir sırada Sultanahmet hapishanesindeki mahkumlar hep bir a ızdan tekbir getirdiler. Bu tekbir sesi korkunç bir vaveylayı andırıp, ruhlara ölüm korkusu veren bir deh et saçtı…”164

bc. Mara Müdafaası

Sütçü mam’ın Mara Müdafaası’nı fiili olarak ba latmasının ardından, Fransızların askeri mutasarrıflarının Mara ’a gelmesiyle ya anan olayları

APOLYO, bize öyle aktarıyor:

“…Fransızların askeri mutasarrıfı Mara ’a geldi. Bu komutana azınlıklar, bir ziyafet verdiler. Ziyafette Fransız komutanı azınlıklardan bir kızla dans etmek istedi. Fakat kız:

-Sizinle dans etmek isterim fakat Türk bayra ının dalgalandı ı bir yerde de il. Mara kalesinde Fransız bayra ını gördü üm zaman!... dedi. Komutanın emri üzerine Mara kalesindeki Türk bayra ı indirildi. Bayrak indirme hadisesi halk arasında bu ekilde ya amaktadır.

28 Kasım 1919 Cuma günü sabahleyin uykularından uyanan Türkler, kale burcunda Türk bayra ının yerine Fransız bayra ını görünce galeyana geldi. Bu hadiseden müteessir olan Avukat Kısakürek Mehmet Ali Bey, bir beyanname yazıp namaza gelenlere da ıttı. Bu ate li beyannameyi cemaat okudu. mam, halka unu söyledi: ‘Kalelerinde hür bayra ı dalgalanmıyan esir

164 _{APOLYO; a.g.e., s. 7-8.}

bir memlekette Cuma namazı kılınamaz!’ Bu söz caminin avlusuna toplanmı olan binlerce halkın milli vicdanında bir galeyan hasıl etti. Önlerinde imamları oldu u halde kaleye do ru ilerlediler. Hocao lu Osman adında bir delikanlı yerde duran Türk bayra ını alıp öptü ve dire e tırmanarak Türk bayra ını astı. Binlerce Mara lının alkı tufanı arasında Türk bayra ı dalgalandı. mam, cemaati namaza durmaya davet etti. Halk, bayra ının gölgesinde Cuma namazını kıldı. Kan dökülmeden, Türk bayra ı sahip oldu u vatan kalesine asıldı. Artık Mara lılar milli mücadeleye ba lamı lardı.”165

Görüldü ü gibi kendi itirafından da anladı ımız kadarıyla belgesiz, halk arasında anlatılagelen bir olaydan yola çıkan yazar, a ırı co kulu ifadeler de kullanarak tarihçi anlatımından hikayeci bir üsluba geçerek lise seviyesinde bir ö renci için uygun olmayan bir pedagojik yöntem izlemi tir. Bu yöntem ö rencilerde kolaylıkla hissi tahrike sebebiyet verebilmektedir. Bunun yanı sıra yazar, kimli in toplumsalla ması anlamında milliyetçilik dü üncesini islam dü üncesinin bir adım önüne koyarak erken bir saptamayla konuyu hikaye etme yoluna ba vurmu tur.

Bu paragrafta da daha Enver Ziya’nın kitabından alı kın oldu umuz ekilde azınlıklar genel olarak olumsuz bir topluluk olarak anlatılırken, din vurgusu da yo un bir ekilde göze çarpmaktadır. Nitekim bu da halkın kimlik olarak daha önceden yalnızca Müslüman olarak tanımlamasından ileri gelmektedir.

bd. Antep Müdafaası

8 ubat 1921’de Antep müdafaasının sona ermesinden sonra ya ananları yazar, öyle anlatıyor:

“ ehirde kalanlar Fransızlara teslim olacaklarını bildirdiler, 9 ubat’ta Antep teslim oldu. Kaleye bir teslim bayra ı çekilmek lazım geliyordu. Kimse evinden beyaz bir bez parçası vermedi. Nihayet bir ölünün kanlı kefenini kaleye teslim bayra ı olarak çektiler. Kahraman Antepliler 10 ay, 9 gün Antep’i

müdafaa ettikten sonra teslime mecbur oldular. Antep müdafaası Kuvayi Milliye devrinin anlı bir safhasını te kil etti. Türkiye Büyük Millet Meclisi 6 ubat 1921 tarihindeki toplantısında Antep’e “gazilik” unvanını verdi. Bugün bu ehrin adı Gaziantep oldu. Bu müdafaa ile Türk milleti istiklal ve vatan a kının en canlı misalini verdi. Ankara itilafnamesiyle de Antep yine Türklere teslim olundu. anlı Türk bayra ı tekrar kalede dalgalandı.”166

Antep Müdafaası anlatılırken de yazarın, kan ve ölüm temalarıyla bir bayrak kültü olu turarak ulus bilincinin olu turulma sürecini anlatmaya çalı ması , gene hikayeci bir üslubu benimsemesinin sonucudur.

166 _{APOLYO; a.g.e., s. 66.}

3. Mükerrem Kamil Su ve Kamil Su- Türkiye Cumhuriyeti