B. Liselerde Okutulan nkılap Tarihi Ders Kitapları
6. Ahmet Bekir PALAZO LU ve Osman B RCAN
Ç NDEK LER 1
G R
XX. YÜZYIL BA LARINDA OSMANLI DEVLET
1. II. Me rutiyet Dönemi……….………2 2. Trablusgarp Sava ı……….………...6 3. Balkan Sava ları……….…………8 4. I. Dünya Sava ı……….………...…12 Okuma Parçası: Bizim Evlatlarımız Olmu lardır………...22
B R NC BÖLÜM
B R NC DÜNYA SAVA I SONUNDA OSMANLI DEVLET ’N N DURUMU 1. Mondros Ate kes Anla ması ve Önemli Maddeleri, Ate kes
Anla ması’nın Osmanlı Devleti Üzerindeki Etkileri ve Sonuçları…….26 2. Ate kes Anla ması’ndan 19 Mayıs 1919’a Kadar Meydana Gelen Önemli Olaylar………..29 3. Osmanlı Devleti’nin Payla ılması Tasarıları………30 4. Wilson Prensipleri ve Paris Barı Konferansı………..31 5. zmir’in gali……….33 Okuma Parçası: Amiral Bristol Raporu……….36 6. Memleketin ç Durumu ve Cemiyetler………...40
K NC BÖLÜM
MUSTAFA KEMAL ATATÜRK’ÜN HAYATI
A. HAYATI……….………….46 1. Mustafa Kemal Atatürk’ün Hayatı……….….46 2. Fikir Hayatı………...….55 3. Askerlik Hayatı………..56 4. Siyasi Hayatı………..…...56 5. Eserleri……….………..…57
6. Atatürk’ün Kar ıla tı ı Güçlükler……….…..58 Okuma Parçası: Mustafa Kemal Çanakkale Sava larında……….….60 B. ATATÜRK’ÜN K SEL GÖRÜ LER VE ÇE TL YÖNLER ………….64 1. Vatanseverli i………...65 2. dealistli i………...…65 3. Hakikati Arama Gücü………...67 4. Yaratıcı Zihniyeti………...67 5. leri Görü lülü ü………...68 6. Mantıklılı ı……….…69 7. Çok Cephelili i………..70 8. Yöneticili i……….…70 9. Gurura ve Ümitsizli e Yer Vermemesi………..71 C. KEND S NDE ATATÜRKÇÜ DÜ ÜNCE S STEM ’N N OLU MASINA SEBEP OLAN ETKENLER……….…………...74
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM KURTULU SAVA I
A. HAZIRLIK DÖNEM ……….82 1. Kuva-yi Milliye Hareketi ve Batı Cephesi’nin Kurulması…………82 2. Mustafa Kemal Pa a’nın Samsun’a Çıkı ı ve Milli Bilincin
Uyandırılması………..…83 Okuma Parçası: stanbul Mitingleri………..88 3. Amasya Genelgesi………...92 4. Erzurum Kongresi ve Önemi………..96 5. Sivas Kongresi ve Önemi……….101 6. Damat Ferit Pa a Hükümeti’nin Tutumu ve Sonuçları……..…...104 Okuma Parçası: Damat Ferit Pa a………106 7. Ali Rıza Pa a Kabinesi, Amasya Görü mesi ve Sonuçları…….107 8. Temsil Heyeti’nin Ankara’ya Gelmesi……….109 9. Son Osmanlı Mebusan Meclisi ve Misak-ı Milli……….109 10. stanbul’un tilaf Devletleri Tarafından Resmen gali ve
Mebusan Meclisi’nin Da ıtılması………...111 Okuma Parçası: Telgrafçı Hamdi Bey………..……....113
11. Ankara’da Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin Açılması……..…....115 12. Yeni Türkiye Devleti’nin lk Anayasası………..119 B. TÜRK YE BÜYÜK M LLET MECL S HÜKÜMET LE
STANBUL HÜKÜMET ’N N MÜCADELES ……….122 1. stanbul Hükümeti’nin Tutumu………..………...…122 2. Türkiye Büyük Millet Meclisi’ne Kar ı Ayaklanmalar…………....123 3. Türkiye Büyük Millet Meclisi Hükümeti’nin Tedbirleri…………...132 C. SEVR BARI ANDLA MASI………...…..…..135 1. Sevr Barı Andla ması ve Önemli Maddeleri………135 2. Sevr Barı Andla ması’na Kar ı Tepkiler…………...…………...140 D. DÜZENL ORDUNUN KURULMASI………...………141 E. MUHAREBELER VE SONUÇLARI………...………..144 1. Ermeni Sorunu ve Ermenilerle Sava ………...….144 2. Güney Cephesindeki Çarpı malar………...………...148 Okuma Parçası: Sütçü mam Olayı……….…..151 Okuma Parçası: ahin Bey………...….…152 3. Batı Cephesi Muharebeleri ve Sonuçları……….…..156 Okuma Parçası: stiklal Mar ı………...……….170 F. S YAS L K LER………..172 1. Amerika le Olan li kiler………...………....172 2. Sovyet Rusya le Olan li kiler………...…..173 3. Fransa le Olan li kiler………..173 4. talya le Olan li kiler……….…174 5. Afganistan le Olan li kiler………...174 6. ngilizlerle Olan li kiler………..175 G. SAKARYA MEYDAN MUHAREBES VE SONUÇLARI………...176 1. Sakarya Meydan Muharebesi………..176 2. Mustafa Kemal Pa a’ya Mare allik ve Gazilik Ünvanlarının
Verilmesi……….….…178 3. Kars Andla ması………....…179 4. Fransa le li kiler ve Ankara Andla ması……….….179 5. tilaf Devletleri’nin Barı Önerileri………180
Okuma Parçası: Sakarya Meydan Muharebesi………..182 H. BÜYÜK TAARRUZ VE SONUÇLARI………...183 1. Taarruz Hazırlıkları ve Taarruzun Ba laması……….…………...183 2. Ba kumandan Meydan Muharebesi ve Anadolu’nun
Dü mandan Temizlenmesi………..……..………....186 Okuma Parçası: 57. Tümen Komutanı Albay Re at Olayı……..…..191 3. Mudanya Ate kes Anla ması, Esasları ve Önemi………...….…193 4. Saltanat’ın Kaldırılması………..………...……195 Okuma Parçası: Saltanat’ın Kaldırılmasıyla lgili Mustafa
Kemal’in Konu ması………...………198
5. Lozan Konferansı ve Barı ı………...………..….199 6. kinci Türkiye Büyük Millet Meclisi………..……...….205 SÖZLÜK………...……….207 NDEKS………...………..212 KRONOLOJ ………...…..217 B BL YOGRAFYA………...………….…223
2
B R NC BÖLÜM CUMHUR YET DÖNEM
A. CUMHUR YET’ N LANI VE HAL FEL N KALDIRILMASI………2 1. Cumhuriyet’in lanı ve Mustafa Kemal Pa a’nın lk
Cumhurba kanı Seçilmesi………..………….….2 2. Halifeli in Kaldırılması ve Bunun Önemi………..………..7 B. PART LER VE ÇOK PART L DÖNEME GEÇ DENEMELER …..…...13 1. Cumhuriyet Halk Fırkası………..………...13 2. Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası ve eyh Sait Ayaklanması...15 3. Mustafa Kemal’e Suikast Giri imi…………...………...17 4. Serbest Cumhuriyet Fırkası ve Menemen Olayı………..……...18 C. NKILABIN GEL M , DEVLET VE TOPLUM KURUMLARININ
LA KLE MES ………..………...….21 1. Osmanlı Devleti’nde Hukuk………..……..22 2. Din-Devlet li kisi ve A amaları………..23 3. Türk Medeni Kanunu’nun Kabulü ve Karakteri………...…….25 4. Kadın Haklarının Kabulü………...……….….28 D. E T M VE KÜLTÜR ALANINDA NKILAP HAREKETLER ………..…..34
1. Tevhid-i Tedrisat Kanunu………..…………...37 2. Medreselerin Kaldırılması………..……….…37 3. Türk Harflerinin Kabulü………...37 4. E itim-Ö retim Alanında Geli meler……….42 5. Milli Tarih………..………...49 6. Türk Dilinin Geli mesi………..…………...56 7. Ça da la ma ve Uygarlık………...59 8. Güzel Sanatlar………..71 Okuma Parçası: Milletlerin Tanınmasında Güzel Sanatların Rolü: “Atatürk ve Sanat”………...…………..74 E. TOPLUMSAL YA AYI IN DÜZENLENMES ……….….76 1. Tekkelerin, Zaviyelerin ve Türbelerin Kapatılması………..76 2. Kıyafette De i iklik……….…..79
3. Soyadı Kanunu’nun Kabulü………..…..85 4. Takvim, Saat ve Ölçülerde De i iklik………...86 F. EKONOM K ALANDA GEL ME………..….89 1. Milli Ekonominin Kurulması………..……….….89 2. Bayındırlık ve Ula tırma Alanında Geli me……….…..100 3. Sa lık ve Tıp Alanında Geli me………....……..102
K NC BÖLÜM
TÜRK ORDUSU VE M LL SAVUNMA ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
ATATÜRK DÖNEM ’NDE TÜRK YE CUMHUR YET ’N N DI S YASET 1. Nüfus Mübadelesi (De i -Toku )………..110 2. Yabancı Okullar Sorunu………...……..….110 3. Irak Sınırı ve Musul Sorunu………..………...…..112 4. Milletler Cemiyeti ve Milletler Cemiyeti’ne Giri imiz………...113 5. Balkan Antantı………..………114 6. Montrö Sözle mesi………..………115 7. Sadabat Paktı………..….116 8. Hatay Sorunu ve Sonucu………..……...118 Okuma Parçası: Atatürk’ün 10. Yıl Nutku………..………119
DÖRDÜNCÜ BÖLÜM
ATATÜRKÇÜLÜK, TÜRK NKILABININ DAYANDI I LKELER VE TÜRK NKILABININ N TEL KLER
A. ATATÜRKÇÜ DÜ ÜNCE S STEM ………....121 1. Atatürkçülü ün Tanımı ve Önemi………121 2. Atatürkçülü ün Nitelikleri………..121 B. ATATÜRK LKELER ………124 1. Genel Bilgiler………..124 2. Cumhuriyetçilik……….…..140 3. Milliyetçilik……….…..148 4. Halkçılık……….……….….159 5. Devletçilik………..……….….162 6. nkılapçılık………..……….……168
7. Laiklik……….……..173 8. Atatürk lkelerine Sahip Çıkmak ve Onların Devamlılı ını
Sa lamak………..………..183 9. Atatürk lkeleri ve Bugünkü Gerçekler………...…….192 C. ATATÜRKÇÜ DÜ ÜNCEDE M LL GÜÇ UNSURLARI……….195 1. Siyasal Güç………..……..195 2. Ekonomik Güç………196 3. Askeri Güç………..196 D. TÜRK YE’N N KAR ILA TI I Ç VE DI TEHD TLER………...198
1. Tehdidi Meydana Getiren Sebepler………....198 2. Atatürkçü Dü ünce Sistemine Yönelik ç ve Dı Tehdit………..200 Okuma Parçası: Atatürk’ün Gençli e Hitabesi………..203
BE NC BÖLÜM
ATATÜRK’ÜN ÖLÜMÜ VE SMET NÖNÜ’NÜN CUMHURBA KANI SEÇ LMES
1. Atatürk’ün Son Günleri……….……….205 2. smet nönü’nün Cumhurba kanı Seçilmesi……….……….209 3. smet nönü’nün Ki ili i ve Devlet Adamlı ı.……….210 Okuma Parçası: smet nönü’nün Türk Milleti’ne Bildirisi…………..………213 SÖZLÜK………215 NDEKS……….219 KRONOLOJ ……….………223 B BL YOGRAFYA………225
a. Kitabın Genel Karakteri
1994 yılında Kredili Sistem’e geçilmesinden sonra okutulmaya ba layan kitaplardan birisi de PALAZO LU ve B RCAN’ın birlikte yazdıkları ders kitabıdır. ki cilt halinde yazılmı tır. MUMCU ve SU ile ba layan 1876-1939 arasını içerik olarak seçme, bu kitabımızla da devam etmi tir. Ba lık, içerik ve hatta okuma parçaları bile artık birbirinin aynıdır. “Milli” tanımı, birçok yerde devletin millile tirilmesinden önce kullanılırken; özellikle bu kitapta rastladı ımız bir kavramsalla tırma yanlı ı da “Osmanlı Devleti” sava a giren taraf olurken, neticeyi alanın “Türk Ordusu” olmasıdır.
Kitabın ba ında daha öncekilerde mevcut olmayan bir bölüm de “Önsöz”dür. Önsözde dersin amacı öyle açıklanmaktadır: “Türkiye Cumhuriyeti nkılap Tarihi ve Atatürkçülük dersi, gelece imizin güvencesi olan gençlerimizi her bakımdan yüceltmek, onlara Atatürk’ün ölmez dü üncelerini en iyi biçimde ö retmek amacını ta ımaktır.”179
Burada dersin amacı, “ö rencileri yüceltmek” olarak sunulurken özensiz bir tercih yapılmı ; “tarihimizi ö retirken ö rencilerin de bireysel geli imleri sa lanacaktır” gibi bir ifadenin daha yerinde olaca ı dü ünülmemi tir.
b. Kitapta Öne Çıkan Konu Ba lıkları
ba. Do rudan Do ruya stanbul Hükümeti’nin Yürüttü ü Ayaklanmalar
1919 ve 1920 yıllarında Osmanlı’da ortaya çıkan iç ayaklanmalardan Anzavur ve Kuva-yi nzibatiye Ayaklanmaları, “Do rudan Do ruya stanbul Hükümeti’nin Yürüttü ü Ayaklanmalar” olarak adlandırılmı tır. Ayaklanmalar öyle tarif edilmi tir: “Ayaklanmaların hepsinde stanbul Hükümeti’nin kı kırtıcılı ı etkili olmu tur. Bazı ayaklanmalar, stanbul Hükümeti tarafından
179 PALAZO LU, Ahmet Bekir; B RCAN, Osman; Türkiye Cumhuriyeti nkılap Tarihi ve
do rudan düzenlenmi , bunun için ayaklanma birlikleri kurulmu tur. ngilizlerin iste i üzerine çıkarılan bu ayaklanmaların ikisi çok önemlidir…”180
Henüz bir ulus-devlet kurulmamı , ulusla manın ilk evrelerinin sürdü ü bir esnada yerel ayaklanmaların kayna ını do rudan stanbul Hükümeti olarak vermek, isabetli bir ba lık olmamı tır. Zira stanbul Hükümeti’nin ayaklanmalara göz yumması, muhtemel gibi durmaktadır; fakat henüz daha mevcut devlet, stanbul Hükümeti’nin elindedir. Bu yüzden ayaklanmaları düzenleyenin bizzat hükümetin kendisi oldu unu söylemek, eksik ve “öteki” olu turmaya yönelik bir yakla ımdır.
bb. Birinci Balkan Sava ı
Kitabın genel karakterini çizmeye çalı ırken bahsetti im “Osmanlı” ve “Türk” kavramlarını tam olarak nereye koyaca ını seçememe tavrı Balkan Sava ları’nı anlatırken net bir ekilde göze çarpmaktadır: “… Öte yandan ba la malarla bir araya gelen Balkan Devletleri, durumun kendileri için gayet elveri li oldu unu dü ünerek Osmanlı Devleti’ne isteklerini bildirdiler. stekleri kabul edilmeyince de sava açtılar. Bu bölgede bulunan kuvvetlerimiz, Balkan ba la ıklarının sahip oldu u kuvvetlerin mevcudunun yarısı kadardı. Bu kuvvetlerimizin birçok da eksiklikleri vardı. Bu sebeple Osmanlı Orduları, hemen hemen her cephede yenilgilere u ruyorlardı. Birkaç hafta içinde Balkan Yarımadası’nda bulunan son toprak parçaları da elimizden çıktı. Her ne kadar bazı bölgelerde Türk askerleri kahramanca çarpı mı ise de birliklerimiz arasında uyum sa lanamadı ından bu savunmalarla bir sonuç elde edilemedi.”181
Görüldü ü gibi ulusla ma sürecinin problemli tanımlamaları yazarlarımız için de sanki sorun olmu gibidir. Bu yüzden de sava a giren sava ı kaybeden taraf Osmanlı Devleti olurken, kahramanca çarpı an taraf da Türk askerleri olmu tur.
180 PALAZO LU ve B RCAN; a.g.e., s. 124.
bc. Milli Varlı a Dü man Cemiyetler
“Azınlıkların kurdu u cemiyetlerin çalı maları devam ederken, bu çalı malara paralel olarak milli çıkarlarımızla ba da mayan, milli birlik ve beraberli imizi bozucu, i galci devletlerin destek ve yardımlarıyla içimizdeki bir takım hain kimseler tarafından kurulan cemiyetler de vardı.”182
Konu içeri inden aldı ım bu paragraf da daha önceki kaynaklarımıza benzer bir üslupla konuyu anlatıyor. Fakat daha 1919 yılı için “milli birlik ve beraberli imizi bozucu” ifadesi bugünden geçmi e bakarak yazılmı bir ifade olarak isabetsiz olmu tur. Ayrıca “hain” kelimesi de hukuki bir kavram olmadı ı sürece bir ders kitabı için uygun dü memektedir.
bd. Kongreler
Kitabımız, ulus bilincinin toplumda olu masına en büyük katkıları yapmı olan kongrelere önem vererek anlatmı tır. Özellikle Erzurum Kongresi’nin ulus- devletin olu masındaki katkısı “Erzurum Kongresi’nin Önemi” adıyla ayrı bir ba lık altında anlatılmı ve Mustafa Kemal’in kongrede yaptı ı konu madan önemli cümleler alıntılanmı tır: “Milletin mukadderatında söz sahibi olabilecek ve sözünü yürütebilecek bir milli irade ancak Anadolu’dan do abilecektir ve milli iradeye dayalı bir ‘Millet Meclisi’ ile milli iradeden güç alacak bir hükümetin kurulması, ilk hedefimizdir.”183
be. Milli Tarih
“Milli Tarih” ba lı ıyla tarih ö renmenin önemine dikkat çekilirken tarihin de tanımı öyle yapılıyor: “Tarih, bir milletin do rudan geçmi hayatı ile ilgilidir. Ele aldı ı konuyu geçmi i ve geli mesi ile inceler ve anlatır. Bir toplumun nasıl millet oldu u, millet olarak geli mesi, di er milletlerle olan ili kileri, varlı ını
182PALAZO LU ve B RCAN; a.g.e., s. 40. 183PALAZO LU ve B RCAN; a.g.e., s. 98-100.
sürdürmek için gösterdi i mücadeleler, insanlık için ortaya koydu u uygarlık ve kültür hizmetleri tarihin inceleme alanı içindedir.184
Bu tarih tanımı, tarihin inceleme alanını kısmen do ru bir biçimde anlatırken tarihin, milli tarih olsa dahi bir co rafyanın da tarihi oldu unu yok saymı oluyor. Zira tarih, sadece ulusların ya da ulusla ma süreçlerinin de il toplumların bizzat ve bütün olarak da tarihidir.
7. Kenan KALEC KL -Türkiye Cumhuriyeti