YETERLİKLERİNİN İNCELENMESİ: TETİKLEYİCİ SORU
SORMA BECERİSİ BAĞLAMI
ARŞ. GÖR. ESRA SELCEN YAKICI TOPBAŞ*, ARŞ. GÖR. FATMA NUR AKTAŞ*, PROF. DR. ZİYA ARGÜN*
selcenyakici@gmail.com, fnuraktas@gmail.com, ziya@gazi.edu.tr
Ulusal ve uluslararası eğitim programlarında vurgulanan öğrencinin problem çözme becerisinin geliştirilmesini sağlamak öğretmenlerden beklenen önemli bir yeterliktir (MEB, 2017;; NCTM, 2000). Bu nedenle, öğretmen eğitiminde geleceğin öğretmenlerine bu yeterliğin kazandırılması önem arz etmektedir. Üst-bilişsel soru sorma, öğrenme veya problem çözme sürecini etkili kılan dışsal bir uyarandır (Hoffman & Spatariu, 2007). Bu uyaranı kullanmak öğretmenlerin problem çözme sürecinde öğrencilerin düşünmelerini ortaya çıkarmalarını sağlamaktadır. Öğrencilerin düşüncelerini ortaya çıkaracak uygun tetikleyici soruları sormak etkili öğretim için bir gerekliliktir.
Amaç
Bu araştırmanın amacı öğretmen adaylarının problem çözme sürecinde üst-bilişsel düzeyde soru sorma becerilerini tespit etmektir. Böylece öğretmen adaylarına edindirilmesi gereken bir yeterlik olarak tetikleyici soru sorma becerisi bağlamında yorumlamalar yapmamız mümkün olacaktır.
Yöntem
Durum çalışması deseninde tasarlanan araştırma, Türkiye'de bir devlet üniversitesinin Ortaöğretim Matematik Eğitimi Bölümü'nde öğrenim gören 23 matematik öğretmen adayı ile gerçekleştirilmiştir. Katılımcılar, özel öğretim yöntemleri dersini almış olan ve Polya’ nın (1945) problem çözme süreçlerine aşina olan öğretmen adaylarıdır. Katılımcılardan sunulan bir cebir probleminin çözüm sürecine dair tetikleyici sorular tasarlamaları istenmiştir. Verilen cebirsel problem birden fazla kazanıma hitap ettiği ve cebirsel düşünmenin gelişimine katkı sunduğu için seçilmiştir. Ayrıca problemin cebirsel akıl yürütmenin altında yatan ve onu aritmetik faaliyetlerden ayıran ilişkisel düşünme türlerini ortaya koymasına dikkat edilmiştir. Öğretmen adaylarının tasarladığı sorular bilişsel stratejiler bağlamında analiz edilmiştir.
Öncelikle katılımcılardan bireysel olarak verilen görevleri tamamlamaları istenmiştir. Daha sonra küçük gruplar halinde tasarladıkları tetikleyici soruları tartışmışlardır. Veri toplama araçları katılımcıların yazılı notları ve küçük grupların video ve ses kayıtlarıdır. İçerik analizi ile analiz edilen veriler, öğretmen adaylarının tasarladığı tetikleyici soruları kategorilendirmek için Veenman’ ın (2011) "WWW&H1" çerçevesi kullanılmıştır. Ayrıca Polya’ nın problem çözme basamakları ile söz konusu çerçeve ilişkilendirilmiştir.
Bulgular ve Sonuç
Öğretmen adayları genellikle problem çözmenin anlama aşamasında ‘ne yapmalıyız?’ soru kalıbını tercih ederken, bir plan tasarlamak, yürütmek ve geriye dönüş aşamalarında ‘neden yararlıdır?’ soru kalıbını kullandıkları tespit edilmiştir. Ayrıca planı yürütme basamağında ‘stratejinizi nasıl uyguladınız?’ soru kalıbına sadık kaldıkları belirlenmiştir. Öğretmen adayların öğrenci düşünmelerini ortaya çıkaran sorular tasarlamada yetersiz oldukları tespit edilmiştir. Ayrıca problem üzerine düşünürken öğrencilerin hazır bulunuşluklarını dikkate alan öğretmen adayı sayısının az olması önemli sonuçtur. Öğrenci düşünmesini artırmak için öğretmen rolü göz önüne alındığında tetikleyici soru sorma becerisinden bir öğretmen yeterliği olarak bahsetmek mümkündür. Öğretmen adaylarının öğrencileri tanıma yeterliliğine sahip olmamaları göz önüne alındığında soru sorma becerisinin diğer öğretmen yeterliğinden etkilendiğini belirtebiliriz. Öğretmen adaylarının öğretmenlik uygulamasındaki sınırlı tecrübesi göz önüne alınacak olursa bu
becerinin gelişimi için öğretmen eğitiminde bir program değişimine ihtiyaç olduğunu söyleyebiliriz.
Kaynakça
Hoffman, B., & Spatariu, A. (2008). The influence of self-efficacy and metacognitive prompting on math problem-solving efficiency. Contemporary educational psychology, 33(4), 875-893.
Milli Eğitim Bakanlığı (MEB) (2017). Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığı, Ortaöğretim matematik dersi (9-12.sınıflar) öğretim programı [Board of Education, Secondary school mathematics curriculum (9-12th grades)]. Ankara: MEB Basımevi.
National Council of Teachers of Mathematics. (2000). Principles and standards for school mathematics. Reston, VA: Author.
Polya, G. (1945). How to solve it: A new aspect of mathematical model.
1 (What to-do (Ne yapılmalı?), Why they are beneficial (Neden bu yapılanlar yararlıdır?), When to use them (Ne zaman kullanırız?), and How to use strategies (Bu stratejiyi nasıl kullanırız?).
Anahtar Kelimeler: TETİKLEYİCİ SORU SORMA, ÖĞRETMEN ADAYI, ÖĞRETMEN
YETERLİKLERİ
6. SINIF MATEMATİK DERS KİTABINDAKİ GÜNLÜK
HAYAT İLİŞKİLENDİRMELERİNDE KULLANILAN
BAĞLAMLAR
DR. ÖĞR. ÜYESİ MESTURE KAYHAN ALTAY*, DR. ÖĞR. ÜYESİ GÖNÜL KURT ERHAN*, ELİF BATI*
mkayhanaltay@gmail.com, gonulkurt@gmail.com, elifbati12@gmail.com
Bağlam öğrenciyi problem durumunun içine çekip, meraklarını uyandırıp, problemi çözebilmek için gerekli olan matematiği keşfetmelerini sağlamaktadır. Bundan dolayı matematik öğretmenlerinin gerçekçi bağlamları kullanmaları konusunda cesaretlendirilmeleri ve iyi bir bağlamın nasıl olması gerektiği konusunda bilgilenmesi, matematiğin tüm öğrenciler için daha anlamlı ve ulaşılabilir olmasını sağlamaktadır (Sullivan, Zevenbergen and Mousley, 2003). Ülkemizde matematik ders kitaplarının belirli matematik konularının işlenişi bakımından incelenmesine yönelik çok sayıda araştırma olmasına rağmen, ders kitaplarında kullanılan matematiksel bağlamlar üzerine yapılan araştırmalar çok az sayıdadır. Buna bağlı olarak bu araştırmanın amacı, 2016- 2017 eğitim-öğretim yılında Talim ve Terbiye Kurulu başkanlığı tarafından onaylanmış ortaokul 6. sınıf matematik ders kitabındaki günlük hayat ilişkilendirmelerinde kullanılan bağlamların matematiksel kavramların öğretiminde nasıl ele alındığının incelemesidir. Bu araştırmadaki veriler, nitel araştırma yöntemlerinden doküman incelemesi tekniği kullanılarak toplanmıştır. Veri kodlama süreci iki aşamadan oluşmaktadır. İlk olarak kodlama sürecinin başlangıcında üç araştırmacı her sayfaya ve her sayfadaki etkinliğe (Birlikte Yapalım, Bunu Deneyelim gibi) bir kod numarası vermiştir. Daha sonra altıncı sınıf matematik ders kitabında kodlanan örnekler, durumlar veya bilgiler MEB (2017) öğretim programında vurgulanan matematiğin kavramları arasındaki ilişkilendirme, günlük hayatla ilişkilendirme ve farklı disiplinlerle ilişkilendirme olmak üzere üç başlıkta ele alınmıştır. Her ne kadar incelenen ders kitabı üç ayrı kategoride değerlendirilmiş olsa da bu çalışma kapsamında sadece yapılan günlük hayat ilişkilendirilmeleri sunulacaktır. Veri kodlama sürecinin ikinci aşamasına geçmeden önce saptanan günlük hayat ilişkilendirmeleri ayrı olarak ele alınmış ve ikinci bir kodlama yapmak için tekrar incelenmiştir. Yapılan ikinci kodlamada, belirlenen günlük hayat ilişkilendirmelerinin incelenmesi sonucunda, bu ilişkilendirmeler zengin ve zayıf bağlam olmak üzere tekrar iki ayrı kategoride toplanmıştır. Zengin bağlamla kastedilen, matematiksel ifadenin öğretiminde seçilen bağlamların gerçekçi ve anlamlı olması, bir başka ifadeyle gerçek hayatta karşılığının olması ve öğrenciyi problem durumunun içine çekerek merak uyandırmasıdır (Meyer, Dekker ve Querelle, 2001). Öte yandan, zayıf bağlam ile kastedilen seçilen bağlamların matematiksel kavramların öğretiminde uygun olmaması ve gerçek hayatta örneklerde sunulduğu şekliyle kullanılmamasıdır. Ayrıca, sadece bir görsel sunulması veya kişi isimlerinin kullanılması zayıf bir bağlam olarak ele alınmıştır (Meyer ve ark., 2001). Araştırmanın sonucunda, ders kitabının neredeyse yarısının (%46,6) günlük hayat ilişkilendirmesi içerdiği tespit edilmiştir. Tespit edilen zengin ve zayıf bağlamların, öğrenme alanlarına göre dağılımı incelendiğinde ise tüm öğrenme alanları bazında günlük hayat ilişkilendirmelerinde zayıf bağlamların zengin bağlamlara göre daha sıklıkla kullanıldığı görülmüştür. Öğrenme alanları kendi içinde ele alındığında zengin bağlam kullanım sıklığının en yüksek olduğu öğrenme alanı veri işleme;; en düşük olduğu öğrenme alanı ise cebirdir. Bu bağlamlar, öğrenme alanları bazında örneklerle ayrıntılı olarak ele alınacaktır. Çalışmanın bulguları program geliştiricilere, ders kitabı yazarlarına, ders kitabının uygulayıcısı olan öğretmenlere günlük hayat ilişkilendirmelerinin ve bağlamların nasıl etkili ele alınması gerektiği konusunda önerilerde bulunmaktır.
Anahtar Kelimeler: MATEMATİK DERS KİTABI, İLİŞKİLENDİRME BECERİSİ,
GÜNLÜK HAYAT, BAĞLAM