Baskı Grupları ve Siyasal Katılım

Günümüzde siyaset sahnesinin baş aktörü siyasi partiler olmasına rağmen, farklı grupların da siyaset alanında faaliyet gösterdikleri ve siyasal kararların alınmasında rol oynadıkları ve kamuoyu oluşumuna sağladıkları katkı göze çarpmaktadır. Günümüzde yaygınlaşan deyimle “baskı grubu” olarak adlandırılmaktadır (Bektaş, 1996: 113). Baskı grubu, “küçük ya da büyük, siyasal ya da siyasal olmayan, kırsal çıkarları ya da metropol çıkarları destekleyen bir örgüt, etkileme sahası bakımından da mahalli, bölgesel ya da ulusal” olabilmektedir. Ancak baskı grubu bir siyasî parti değildir. Çünkü hiçbir baskı grubu genel ya da yerel seçimlerde kendi adlarına aday gösteremezler. Baskı grubu sadece bir veya birden fazla siyasî partiyi kendi savunduğu çıkarları doğrultusunda, siyasi partiye bu çıkarları benimsetebilmek adına etkilemeye çalışır ve bunu yaparken de siyasî parti örgütünün dışında kalır. Öyle ki bazı baskı grupları amaçlarına ulaştıkları zaman dağılabilmektedirler (Yücekök, 1987: 69). Bu baskı ve menfaat grupları maddi ya da manevi menfaatleri sağlamak için birlikte hareket eden gruplar olarak tanımlanmaktadır. Menfaat grupları dileklerini gerçekleştirmek amacıyla hükümet ve idare üzerinde çeşitli yollardan etkili olmaya başladıkları zaman baskı grubu haline gelmektedirler (Daver, 1993: 236).

Genellikle toplumda grupların kendi içlerinde örgütlenmesi dernekleşmeleri sayesinde gerçekleşmektedir. Toplumda her dernek belli bir görüşün ve çıkarın sözcülüğünü yapmaktadır. Ancak her dernek, sözcülüğünü yaptığı derneğin çıkarını savunmak için faaliyette bulunmaz ve baskı grubu haline dönüşmez. Ancak her iki durumda da dernekler toplum içerisinde grup ilişkilerini ve çıkarlarını yansıtırlar (Yücekök, 1987: 67). Bu baskı grupları ortak menfaatler etrafında birleşen ve bunları gerçekleştirmek üzere siyasal otoriteler üzerinde etkili olmaya çalışan örgütlenmiş gruplar olarak tanımlanabilmektedir. Modern ve daha karmaşık yapıdaki toplumlarda çok sayıda baskı grubu bulunmaktadır. İşveren birlikleri (Ticaret odaları, sanayi odaları, işveren sendikaları, büyük şirketler, holdingler); işçi kuruluşları (sendikalar, sendika konfederasyonları); tarım sektörü (çitçi birlikleri, tarım kooperatifleri); ortak “tutumlar” etrafında toplanan gruplar (çeşitli dernekler, fikir kulüpleri) gibi. Bu şekilde oluşan baskı grupları kendileri ile ilgili olan siyasal kararları doğrudan ya da

80

kamuoyu yoluyla dolaylı olarak etkilemeye çalışırlar. Doğrudan etkileme aşamasında siyasal karar alma organları üzerinde etkili olmaya çabalarlar. Etkili olmaya çalıştıkları organlar ise parlamento ve hükümettir (Bektaş, 1996: 113). Aslında baskı grupları daha çok yasama üzerinde kendi çıkarlarını lobicilik çalışmaları ya da kulis faaliyetleri yaparak, kendi yararlarına bir kanunun çıkarılmasını sağlayabilmektedir. Baskı grupları, siyasi partiler gibi siyasal bir güç olarak görülmekle birlikte, bunun aksine iktidarı ele geçirmek gibi bir amacı gütmemektedir. Şayet iktidarlık için adaylıklarının koymaya karar verirlerse, baskı grubu niteliklerini yitirip, siyasi parti haline dönüşeceklerdir (Çam, 2005: 451). Siyasal iktidarı ele geçirmek kadar olmazsa bile yine de önemli bir hareket ise onu etkilemektir. Bu fonksiyonu demokratik toplumlarda baskı grupları yerine getirmektedir. Şüphesiz baskı grupları bu işlevlerin yerine getirirlerken siyasal partilerle olduğu kadar, siyasal iktidarla da düzenli bir ilişki geliştirebilirler ve bu ilişki demokratik siyasal hayatın işlerliğinde önemli katkılarda bulunabilir (Sarıbay, 1996: 39).

Siyasal iletişimin uzmanlaşmasında kitle iletişim araçlarının rolünün dışında diğer oluşumlardan da söz edilebilir. Siyasal iletişimin uzmanlaşmasında önemli aşamalar kaydeden ABD’de bu sürecin bir diğer önemli unsuru olarak Muhalif Eylem Grupları gösterilmektedir. Muhalif Eylem Gruplarını (Protest Action Commitee), çağdaş demokrasilerde siyasal katılımın yollarının açılmasıyla sivil örgütler ya da baskı gruplarının siyaset sahnesinde oynadığı önemli roller paralelinde genellikle olasıdır. Bu tür örgütlerin ve oluşumların verecekleri ekonomik ve siyasal destek siyasal parti ya da adaylara güçlü dayanaklar oluşturabilmektedir (Uztuğ, 1999: 23). Baskı gruplarının amaçları siyasi partilerin aksine iktidarı doğrudan ele geçirmek değildir. Siyasal iktidarı dışardan (dolaylı) etkileyerek, kendi çıkarları ya da görüş ve istekleri doğrultusunda kararlar alınmasını ve uygulamalar yapılmasını sağlamaya çalışırlar. Kendiliklerinden hazır halde bulunan çıkar grupları, örgütlendikleri zaman baskı gruplarına dönüşmüş olmaktadırlar (Kışlalı, 2002: 295).

Baskı grupları, siyasi partiler gibi siyaset yapmadıklarını, siyasetle ilgilenmediklerini ya da siyaset dışında ve üstünde olduklarını savunmaktadırlar. Aksine, baskı gruplarının tamamı doğrudan ya da dolaylı olarak sürekli siyasetin içindedirler. Baskı gruplarının asıl kuruluş amaçları üyelerinin ya da toplumun bir

81

kesiminin haklarını ve çıkarlarını savunmak ve korumaktır. Siyaseti bir toplumundaki çıkar çatışmaları ya da toplumun oluşturduğu maddi ve manevi değerlerin otoriteye dayalı olarak dağıtılması, bölüşülmesi, paylaşılması ve bu dağıtım ve bölüşümündeki pay alma mücadelesi olarak değerlendirirsek, baskı gruplarının bu sürecin dışında katılmaları ya da siyasetle ilgilenmemeleri de mümkün değildir. Yapılan bu tanım itibari ile baskı gruplarının siyasetin dışında olmayacakları kendiliğinden ortaya çıkmaktadır. Özellikle günümüzde sanayileşmiş ve oldukça karmaşıklaşmış toplum yapısında, devletin ekonomik, siyasal ve toplumsal görevlerinin olabildiğince çoğalması, baskı grupları daha aktif olarak siyasetle ilgilenmelerini, daha da ileriye giderek siyasal alana ağırlıklarını koymalarını kaçınılmaz hale getirir (Öztekin, 2010: 124-125).

Günümüzde baskı grupları, çoğulcu ya da tek partili rejimlerde, siyasal sistemin birçok yerde ve düzeyde varlıklarını duyurmakta, siyasal kararların alınışında etkili olabilmektedir. Böylece olaylara ve kararlara bir yön verdirebilmektedir. Daha da derin düşünmek gerekirse herhangi bir baskı grubunun etkisinin olmadığını düşünmek mümkün değildir. Bu bakımdan baskı gruplarının ne olduğu, kimler tarafından kurulduğu, sistem içinde ne gibi rol üstlendikleri gibi soruların cevabı aranmaktadır (Çam, 2005: 451). Baskı ve çıkar gruplarının siyasi partilerle ilişkileri, ülkeden ülkeye ve ülkedeki geçerli olan mevcut siyasal sistemlerin oluşumuna göre değişmektedir. Bazı ülkelerde baskı grupları siyasi partilerle doğrudan ve yasal olarak ilişki içine girip bir anlamda onların yan örgütleri gibi çalışabilirken, bazı yasakçı siyasal sistemlerde, bu ilişki daha zayıf ya da dolaylı olarak kurulmaktadır (Öztekin, 2010: 125).

Baskı grupları, isteklerini lobiler veya doğrudan kendi örgütleri aracılığıyla elde etmeye çalışırlar. Lobiler siyasal toleransın yaygın olduğu ABD gibi ülkelerde bir tür profesyonel kuruluşlar biçiminde çalışmaktadırlar. Baskı grupları isteklerini elde edebilmek için çeşitli yöntemler kullanmaktadırlar. Bunlardan en önemlileri şunlardır: (Sakal, 1998: 216-127).

 Baskı grupları yetkili organları, kendilerinin ne kadar haklı olduklarına inandırmaya çalışmaktadırlar,

82

 Yetkili kurumların ilgisizliği halinde özellikle seçimlerin yaklaştığı dönemlerde, parlamento adaylarını ve parlamenterleri desteklemeyecekleri şeklinde tehdit etmektedirler,

 Baskı grupları mali olanaklarından yararlanarak, bazı siyasal partileri seçimler sırasında desteklerler. Böylece, bazı parlamento üyelerinin baskı grubunun çıkarlarını savunması sağlanmış olur. Öte yandan, mali olanaklar işin gördürülmesi için sorumlunun satın alınması biçimi kullanılır.

 Hükümetin görevlerini yerine getirmesini önlemeye çalışmak amacıyla kamu kuruluşlarıyla işbirliğinden kaçınılır, hazine bonolarını satın almama biçiminde finansal bunalım yaratılır, vergi ödemekten kaçınılır.

 Uygulamada baskı gruplarının bu davranışları genel grev, lokavt ve öğrenci hareketleri biçimlerinde ortaya çıkmıştır.

Baskı grupları siyasal katılım sağlayabilmek için çeşitli yöntemler kullanırlar. Siyaset arenasında her ne kadar doğrudan etki de bulunmasalar da dolaylı yollarla siyasal olaylara müdahale ederler. Böylelikle kendi isteklerini gerçekleştirecek çalışmalar yaparak kendi yararlarına karar almayı sağlarlar.