Ġspanya‟nın Avrupa Birliğine girmesiyle baĢlayan süreçte idari ve yönetsel açıdan bir dizi düzenleme çalıĢması yapılmıĢtır. Bu düzenlemeler içerisinde 1978 Anayasasıyla etnik kimliklere bağlı olarak özerk bölgeler yapılandırılmıĢ ve bu bölgelerin baĢkentleri yeni kurumsal iĢlevlerle donatılmıĢtır (Erkal, 2006). Bu yetki paylaĢımında planlamada üst ulusal çerçeveye bağlı kalınarak her bölge kendine göre plan yapmaktadır. Bu durum Ġspanya‟da bir parçalanma meydana getirse de demokratik yerel yönetimlerin olması kentleri küresel sahnede daha rekabetçi ve daha çekici olmalarını sağlamıĢtır (Sökmen, 2007).
4.4.1 Barselona’da Kentsel Dönüşüm
Günümüzde Barselona, endüstriyel ürünlerin ihracatı ve geliĢmiĢ teknolojisi ile diğer Ġspanyol kentlerini geride bırakarak Ġspanya‟nın küresel ölçekteki tek yarıĢmacı kenti olmuĢtur. Bu rekabet ortamında yeni alan yaratılmasına olanak vermeyen doğal eĢikler, çözümün kentsel dönüĢüm projeleriyle yapılmasını zorunlu kılmıĢtır (DemirtaĢ ve Esgin, 2006).
Barselona kent restorasyonu projesinde iki özel durum ön plana çıkmaktadır. Birincisi projenin parçacı bir olgu üzerinden bütün kent alanını kapsaması; ikincisi ise planın gerçekleĢmesinde yerel idarenin kararlı tavrıdır.
Çöküntü bölgelerinde dönüĢüm projeleri uygulanmıĢ; bu esnada mahalle katılımının sağlanması ve gentrifikasyonun yaĢanmaması için özel birimler kurulmuĢtur. Katılımlı bu süreçte çok katmanlı yapıya dikkat edilmiĢ; Roma ve Ortaçağ döneminin özelliklerine vurgu yapılmıĢtır (Erkal, 2006).
Tarihsel değerler korunmuĢ ve çöküntü bölgelerinin oluĢmaması için çeĢitli merkezlerde faaliyetler belirlenmiĢtir. Kentsel dönüĢüm dört ana merkezde; El Raval, Bari Gothic, Antik YerleĢim Bölgesi ve Barcelonatta‟da yapılmıĢtır (DemirtaĢ ve Esgin, 2006).
El-Raval ve Bari Gothic Bölgesi: Las Ramblas‟ın güneybatı yönünde kalan El- Raval, kirletici sanayilerin bulunduğu bölgedir. Bu iki bölge zamanla çöküntü haline gelmiĢ ve bununla beraber güvenlik sorunu artmıĢ; bölgeler merkezin terkiyle beraber mültecilerin yaĢam alanı haline gelmiĢtir. Bölgenin yeniden canlandırılması ÇağdaĢ Sanatlar Müzesinin yapılmasıyla gerçekleĢmiĢtir. Ayrıca Ramba del Raval caddesi, Barselona ve Llull Üniversitelerinin bazı bölümlerinin bu bölgede yer almasıyla çoklu kültürel canlılık sağlanmıĢtır.
Antik YerleĢim Bölgesi: Buradaki dar sokaklar, küçük meydanlarla farklı ve etkileyici bir peyzaj oluĢturulmuĢtur. Bölgenin tarihi öğeleri, özel proje ve mimari müdahalelerle kentliler ve ziyaretçiler için açılmıĢ; bu yenileme hareketleriyle bölgeye canlılık kazandırılmıĢtır.
Barcelonatta: Eski liman bölgesi, yeni mimari yapılar, restoran, bar, müze, sergi gibi donatılarla; 5 kilometrelik sürekli bir yaya yoluna sahip bir bölge olarak tasarlanmıĢtır.
Özellikle kentin 1992 Olimpiyatlarına ev sahipliği yapacağının belirlenmesiyle birlikte kentte dönüĢüm ve kentsel yenileme projeleri çok hızlı bir Ģekilde gerçekleĢtirilmiĢtir. Barselona bu uluslararası organizasyonla birlikte kazandığı ivmeyle kentte kale bölgesi, vadiler ve kıyı bölgelerinde yoğunlaĢan projeler gerçekleĢtirmiĢtir. Bu projelerle gerçekleĢtirilenler aĢağıdaki gibidir (Erkal, 2006; DemirtaĢ ve Esgin, 2006):
Bitme noktasına gelen denizle kent iliĢkisi yeniden canlandırılarak kamusal bir alan yaratılmıĢtır. Tarihi kent merkezi önünde çarĢı, restoran, sergi gibi iĢlevleri barındıran yeni binalar yapılmıĢ ve iki ana noktadan kıyı bağlantısı sağlanmıĢtır.
Kentin kuzey doğusundaki eski endüstri yapıları yerine 5 kilometrelik bir plaj kordonu çalıĢması yapılarak kentte denize girme girilebilme olanağı sağlanmıĢtır.
Çok kötü durumda olan yapılar tespit edilmiĢ, yıkılmıĢ ve bu yapılarda yaĢayanlar belediye tarafından yapılan yeni konutlara yerleĢtirilmiĢtir.
Bazı yapılar yıkılmıĢ, fakat kentin ihtiyaç duyduğu açık alanların yaratılabilmesi için yerine yenileri yapılmamıĢtır. Bölgedeki meydan eksikliğinden dolayı yeni meydanlar tasarlanmıĢtır.
Toplum merkezleri, sosyal mekanlar, yaĢlılar evi, öğrenci yurtları, kütüphaneler, sağlık merkezleri gibi sosyal donatılar yapılmıĢtır.
Kamusal alanlarda taĢ, ahĢap, kum, çakıl gibi sert peyzaj elemanları kullanılmıĢ; sanat eserlerinin sıklıkla yer aldığı mimari mekan özelliğinde tasarımlar yapılmıĢtır.
Altyapı düzenlemeleri yenilenmiĢ ve modernleĢtirilmiĢtir.
Kentsel alanlarda yaya ulaĢımları ön plana çıkarılmıĢ; ana meydanlar ise hızlı ulaĢım ağları ile birbirine bağlanmıĢtır. Otopark sorunu ise yeraltı otoparklarıyla çözülmeye çalıĢılmıĢtır.
Proje alanındaki yoksulların bölgeden gitmesini engellemek ve farklı sınıfların bir arada yaĢamasını sağlamak için “toplumsal rehabilitasyon birimi” kurulmuĢtur.
1980 yılından itibaren yapılan kentsel dönüĢüm çalıĢmalarında Barselona‟nın tarihi kent yapısı yeniden yorumlanmıĢ ve tekil mimariden daha çok kentsel projeler ön plana çıkmıĢtır (Erkal, 2006). Hem tarihi hem de çağdaĢ mimarinin birlikte yer aldığı kent merkezi dikkat çeken bir nokta olmuĢtur.
Barselona‟da kentsel projeler, 1999 yılında RIBA (Royal Institute of British Architects) tarafından altın ödüle layık görülmüĢtür. Bu baĢarısındaki en önemli sebep ise mimarlıkla kentsel tasarımı bütünleĢtirerek uluslararası bir referans oluĢturmasıdır (Erkal, 2006). Ayrıca eriĢebilir kamusal mekanlar tasarlaması da bir diğer önemli özelliğidir.
4.4.2 2004 Evrensel Kültür Forumu
2004 yılında Kültürlerin Evrensel Forumu çerçevesinde kentin kuzey doğu çeper kıyısındaki fuar alanı da oldukça önemlidir. Forum için 300 dönümlük bir alan üzerine yepyeni dev binalar inĢa edilmiĢtir. 20 dev sergi, 1500 sahne eseri, 180 konser, tiyatro, dans, sokak gösterisi ve deniz festivali, panelleri içeren forum, 9 Mayıs-26 Eylül 2004 tarihleri arasında yapılmıĢtır (Livaneli, 2004).
Forum 2004 projesi kapsamında, atıksu arıtma tesisi, katı atık sınıflandırma/geridönüĢüm fabrikası, termal güç istasyonu gibi önemli altyapı sistemlerinin de renovasyonu söz konusu olmuĢtur (Karadağ, 2008).
4.4.3 Poblenou 22 @ Projesi
Eski üretim alanlarının bulunduğu ve günümüzde giderek yeni bilim ve teknolojilerinin ve bunlarla bağlantılı Ģirketlerin merkezine dönüĢen Poblenou bölgesinde yapılan proje 22@, kent için önemli projelerden bir tanesidir. Kentin kuzeydoğu çeper kıyısını da içine alan Diagonal Mar‟la baĢlayıp Forum alanıyla biten 200 hektarlık bir alandır (DemirtaĢ ve Esgin, 2006).
Planın temel ilkeleri merkezilik, aktivite odakları, esneklik, eğitim ve yenilik merkezi, geliĢmiĢ altyapı sunumu, yeni konut sunumu ve çekim noktaları yaratılmasıdır (DemirtaĢ ve Esgin, 2006).
Proje alanındaki yeni faaliyetlerin düzenlenmesi için bir bilirkiĢi heyeti kurulmuĢ; bu heyet kullanımları listeleyip değerlendirmiĢtir. Bölgede sağlıklaĢtırma ve mevcut sanayi yapılarının konuta dönüĢtürülmesi için özel plan ve projeler yapılmıĢtır. 45 ana projeden 33‟ü özel sektör desteğiyle üretilmiĢ ve %88‟i biliĢim sektörü olmak üzere yüzden fazla firma için tasarlanacak ofis binalar buradan yer seçmiĢtir (DemirtaĢ ve Esgin, 2006).
Bölgenin %46‟sını kapsayan ve mali açıdan kamu tarafından desteklenen altı adet dönüĢüm odağı belirlenmiĢtir. Bu odaklar, sektörün yeni dinamikleri için birer simge olarak görülmüĢ; buralarda yaratılan hareketlenme ile alanın tamamının dönüĢmesi hedeflenmiĢtir (DemirtaĢ ve Esgin, 2006).
22 @ GeliĢme Projesi, kentin ekonomik coğrafyada “bilgi toplumu” olabilmesi açısından önemlidir. Projeyi baĢarılı kılan ise sanayi alanlarının yapısal planlarla bütüncül olarak ele alınması ve kentin diğer alanlarıyla iliĢkilendirilmesidir (DemirtaĢ ve Esgin, 2006).
4.4.4 Barselona Örneğinin Tez Kapsamında Değerlendirilmesi
BaĢkent olmadığı için kamusal yatırım konusunda dönem dönem sıkıntılar yaĢayan Barcelona için, uluslararası organizasyonlar Ģehrin, kent dokusunun dönüĢümünde önemli bir tarihi rol oynamıĢtır. 1888 ve 1929 Uluslararası Sergileri, 1952 Eucharistic Kongresi, 1992 Olimpiyat Oyunları ve son olarak da 2004 Universal Forum, kentin yenilenmesinde önemli çıkıĢ noktaları olmuĢtur (Karadağ, 2008)
Barselona, hem kentler arası rekabete katılmıĢ, hem de yerel dinamikleri, kültürü, kimliği, eserleri ve geçmiĢiyle sentezleyerek oluĢturduğu projelerde kentlinin ihtiyaç ve yararını gözeten bir tutum sergilemiĢtir.