“Ürettiği sanat gibi Barok çağın kendisi de değişkendi. Dinamik, canlı, renkli, tutkulu ve teatral, duyarlı ve aşkın, zengin ve müsrif, çok yönlü ve yetenekli, hatta virtüöz”…( Kuruüzümcü, 2000, s. 36).
Avrupa, toplum hayatında burjuva sınıfının zenginleşmesi ve saray hayatının alabildiğine gelişmesiyle daha önceki devirlerden çok farklıdır. Bu dönemde, resim sanatının başlıca konusu saray hayatı olmuştur. Özellikle Fransa’da zevk ve sefa, konakların, sarayların döşenmesinde süse ve şatafata düşkünlük bir yandan Rokoko ve Barok zevkini besliyor, öte yandan sanat kollarının gelişmesini sağlıyordu. Barok her çevrenin benimsediği bir dönem üslubu niteliğindeyken, Rokoko ise Fransa’dan başka ülkelere yayıldığı zaman bile saraydan saraya sıçrayarak bir moda olarak kalmaktaydı (İpşiroğlu, 1977, s. 142).
53
Konak ve sarayların döşenmesindeki bu süs, gösteriş ve ihtişam Barok devrinde kıyafetlere de yansımış dönemin kostümleri parlak, göz alıcı, aşırıya kaçan zengin süslemelerle tasarlanmıştır (Şekil 33-34) (Aktepe, 2012, s. 56).
Dönem kostümleri zengin etekler, geniş kenarlı şapkalar, uzun peruklardan oluşmaktaydı. Saraylarda bulunan görkemli perde tasarımlarından etkilenerek giysilere çift sıra drape, pile ve farbalardaki işlemeli taşlar uyarlanmıştır. Altın varaklar ve gül desenleri şatafatlı kostümleri en iyi anlatan betimleyicilerdir. Teknolojinin gelişmesiyle de daha seri üretilen yün, kadife, atlas, ipek, muar, pamuk, kamlot kumaşların üzerlerine; yaldızlı kumaşlar altın ipeklerle işlenmiş gül motifleri ve brokarlar eklenmiştir. Bu dönemde daha önceden bayan kostümünde kullanılan karkas astarın yerini, zarif ipekli astarlar almıştır (Tizer, 1965, s. 23-38).
Bu yüzyılda orta sınıfın modaya ilgi göstermesiyle birlikte moda hareketleri hız kazanmış, 17. yüzyılda üst sınıf kendini ön plana çıkarabilmek için giyim stillerinde değişiklikler yapmıştır. Orta sınıfın üst sınıfın yaptığı her değişikliği taklit etmesi sonucu üst sınıf sürekli stilde yenilenmeler yapmak zorunda kalmıştır (Ertürk,vd., 2013, s.11).1650 yılından sonra İspanyol etkisinden kurtulan modaya Fransız stili hakim olurken gece- gündüz giyim tarzları benimsenmiş, Kral’ın önderliğinde insan vücut ölçülerinin yarısı
Şekil33. Avusturya Anna, Fransa
Kraliçesi, Portresi.1622-1625 wikipedia (2015ş)
Şekil 34. Peter Paul Rubens, İnfanta Isabella Clara Eugenia (1566-1633)
54
veya ellide bir ölçekli maket manken bebeklere, Paris’te Saint Honore Caddesi’ndeki terziler tarafından dikilerek hazırlanan kostümler diğer ülkelere gönderilerek Fransız stilinin tüm Avrupa’da tanınması sağlanmıştır (Dereboy, 2012, s.114).
17. Yüzyıl ayrıca moda tasarımcıları için önemli bir dönem olarak nitelendirilmektedir. Önceleri kostümler sadece ev hizmetlileri tarafından yapılırken 14. Louis’in de destekleriyle elbise üreticileri bir esnaf birliği oluşturarak tasarımcılar müşterilerini yeni kalıplar, parlak kumaşlar ve aksesuar kullanma konusunda ikna etmişler ve yepyeni stiller yaratma olanağı bulmuşlardır (Dereboy, 2004, s. 72).
17. yüzyıl ortaları törensel kıyafetlerin ve şaşalı saray hayatının yükseldiği yıllardı. Kadınlar bu dönemde saçlarını incili bant topuzları ve mücevher tokalarla süslüyorlardı. Hem elbiselerin kol ağızlarını bağlamak, hem de süslemek için kullanılan fiyonklar, 17. yüzyıl kuyumcularının geliştirdiği yeni bir mücevher modelinin esin kaynaklarıydı. Opak minelerle renklendirilmiş ve pırlantalarla bezenmiş kurdele fiyongu dizisi kolyelerde, orta parça genellikle daha büyük yapılı bir kompozisyon çiçeklerle ve iri bir damla taş sarkaçla tamamlanıyordu. Mineli Barok fiyonklar, uzun ya da kısa küpeler gibi birçok takıda da kullanıldı. Sarayın yarattığı moda dalgaları doğal olarak zengin burjuvazi sınıfı tarafından daha mütevazi takılar ile takip ediliyordu (Türe, 2011, s.5).
55
1640-1650’ler arasında korse, büstiyer ve bol fistanlar (elbiseler) kadın kıyafetlerinin vazgeçilmez bir parçasıydı. Daha sonra korselerin Zararlı olduğu öne sürülerek değişikliğe gidilmiştir (Altınay ve Yüceer, 1992, s.29). Dönem kostümlerinde boyun kısmından başlayarak, ayakkabılara kadar hem kadın kıyafetlerinde, hem de erkek kıyafetlerinde dantel süslemeler çokça kullanılmış, dantel aynı zamanda nakış ve kurdelelerle zenginleştirilmiştir (Kazanç, 2000, s. 45).
Barok dönem de özgün bir görünümü olan giysiler göğüs dekolteleri ile süslenmiştir. Vücudu sıkı şekilde saran korselerin sağlığa zararlı olduğunun öğrenilmesi sonucu bu akım değişmiş ve bel hattında biten kısa ipek ceketler kullanılmaya başlanmıştır. Kadın ve erkek ceketlerinin belden kalçaya kadar olan bölümleri dörtgen biçimli parçalardan oluşmuştur. Yüzyılın ortalarına doğru kadınlar busk adı verilen metal, ahşap ve fildişinden yapılan korseler kullanmışlardır. Giysi kolları kısalmış ve dantellerle süslenmiştir (Ertürk vd., 2013, s. 16).
Bu dönemde elbise kolları iki yıllık bir zaman içinde yedi kez değişikliğe uğramıştır. İlk dönem bileğe kadar düğme kullanılırken bir süre sonra renkli fırfırlar ve daha sonrada kollarda dantel ve şeritler moda olmuştur (Şeki 37) (Ertürk vd., 2013, s.11). 1620’lerde
Şekil 36. 17.Yüzyıl Giyim Altınay ve Yüceer (1992)
Şekil 37. Barok dönemi kadın giysisi (Володин, 2002:152-154)
Moda Tasarım, Anadolu Üniversitesi Yayını No: 3014 Açıköğretim Fakültesi Yayını No:
56
kollar çift katlı ve kabarık olup omuzdan takılıyordu. 1650-1660’larda bu çok kabarık kolların yerini daha az kabarık olan ve omuzun altından takılan kollar almıştır. 1670’lerde ise artık kabarık kollara ilgi azalmış, 1690’da dar kollar kullanılmaya başlanmıştır (Şekil 36) (Altınay ve Yüceer, 1992, s. 29).
Şekil 38. Barok Dönem (Fransa) kadın kostümü
Donemkostumu.blog.com/donemler, (t.y.)
Barok dönemde yüzyılın başında geometrik ve abartılı stiller modaya hakim olurken, ikinci yarısında boyla orantılı olarak uzayan ince, uzun boyun, dar yuvarlak omuz derin dekolte ileri çıkan göğüs hattı ve güçlü kadın imajını vurgulayan beden ve dar bel modaya hakim olmuştur. Kostümlerin üzerine ağır kumaşlardan pelerinler, kürk ve dantelden kısa cape’ler “mantilla şallar” kullanılmıştır (Şekil 38 ) (Dereboy, 2012, s.114-118).
57
Barok dönem kostümlerinde farklı bir özellikte zamanla çok daha geniş eteklere duyulan talep ve ağırlığı hoş görülemez olan çok sayıdaki iç eteklerin ağırlığı, krinolin adı verilen kabarık kafes eteklerin modaya girmesine sebep olmuştur (Şekil 39-40). Krinolinler, iç etekten çok daha hafifti. Korselerle desteklenen ince bel modası da kabarık eteklerle ve geniş kollarla çok daha ince bile görünmüştür. Aşırı genişlikteki etek modası, kabarıklığın arkaya kaydırıldığı, krinolinin yerini tarlatanın aldığı ve kadın giysilerinin fiyonklarla, çiçeklerle, fırfırlarla süslendiği 1870’lerin başına kadar varlığını sürdürmüştür. Dönemin bu stilleri, o zaman ki kadınların konumuna yönelik statüsünü belirtmektedir (Rouse, 1989, s. 115).
Şekil 39. Barok Dönem İtalya
Donemkostumu.blog.com/donemler, (t.y.)
Şekil 40. Krinolin Örnekleri madamemacabre.blogspot (t.y.)
58
Şekil 41. Barok Dönem (Fransa) kadın kostümü
Donemkostumu.blog.com/donemler, (t.y.)
1830’lara kadar özellikle de kadınların giyimi çok fazla abartılı ve hareketi kısıtlayıcı olmuştur (Şekil 41). İnce bel, geniş kollar ve uzun, geniş etekleriyle kadınlar hareketli etkinlikler içinde bulunamazlardı. Giyim anlayışındaki bu durum 1860’lara kadar varlığını sürdürmüştür. Aşırı hareketi engelleyen bu giyim tarzı, giyenin geçimini sağlamasının beklenmediği, çalışmak zorunda olmadığı, kendisinin yerine çalışanlarının olduğunu ve toplumun üst tabakasına ait olduğunu gösterme yeteneğidir. Giysinin pratik olmaması bir aylaklık sembolüydü (Rouse, 1989, s. 115).
59
Şekil. 42 Barok Dönem erkek giyim
Şekil. 42 A Donemkostumu.blog.com/donemler, (t.y.)
Şekil: 42 B 17. Yüzyıl Giyim, Altınay ve Yüceer, (1992).
Şekil. 42C Barok dönemi kadın giysisi (Володин, 2002:152-154) Moda Tasarım, Anadolu Üniversitesi Yayını No: 3014Açıköğretim Fakültesi Yayını No: (1967)
60
Şekil 43. Barok Dönem İtalya Erkek Kostümü
Donemkostumu.blog.com/donemler, (t.y.)
Barok dönemde Erkek giyiminde XIII. Louis döneminde, bol yırtmaçlı diz hizasında, kurdele ve dantellerle süslenen volümlü pantolonlar, kol ağzı fırfırlı beyaz gömlek, kısa bolero stili ceket, dize kadar uzanan, geniş etek turlu, büyük cepli ”Trois guatrs” turvakar kolu, muslin ve dantel volanlı “Engagement” adı verilen kol kapakları süslenen paltolar yer almıştır (Şekil 42-A-B-C, -43). Yüzyılın sonlarına doğru uzun işlemeli pers stili yelek, ceket, dantelli kravat fularlar, yüksek topuklu ayakkabılar, peruklar ve’’tricorne’’şapkalar kullanılmıştır (Dereboy, 2012, s. 118).
Bu dönem boyunca erkekler içlerine keten iç giyimleri ve şortlar giymişlerdir. 1615’ten sonra boynu sımsıkı saran yakaların (Şekil 42C) yerini omuzlara yayılan kolalı yakalar almıştır (Şekil 42A). 1640’larda da omuzlara açılarak düşen gerçek yakalar moda oldu. 1650-1660’larda erkek saçları uzayınca omuzlara yayılan yakalar saçları kapadığı için daraltıldı (Altınay ve Yüceer, 1992, s. 47).
Dönemin zenginlik, gösteriş, abartı merakı kostümlerde de etkisini göstermeye devam etmiş, Bu dönemde Paris moda merkezi olurken, Versailles Saray’ı modanın öncülüğünü yapmıştır.
61