Bankacılığın Tarihsel ve Fonksiyonel GeliĢimi

İtalyanca masa, tezgâh, sıra anlamına gelen “Banco” kelimesinden üretildiği tahmin edilen banka sözcüğü, hemen hemen tüm dünya ülkelerinde benzer ifadelerle adlandırılmaktadır. Pazarlara koydukları masalarda ilk bankacılık hizmetlerini gerçekleştiren Lombardiya’lı Yahudiler, iflas edip bazı taahhütlerini yerine getiremediğinde, halk bu bankerlerin bankosunu kırarak alacaklarını tahsil etmeye çalışmışlardır. Bu nedenle batı dillerinde iflas eden kişilere, banco kelimesinden türetilen “bankrupt” denilmiştir.48

İlk uygulamaları din adamlarının çiftçilere harman zamanı ödenmesi kaidesiyle teçhizat ve hammadde (tohum) vermesi ile başlayan bankacılık faaliyetlerinin, tarih öncesi dönemlere kadar uzandığı düşünülmektedir. Yapılan arkeolojik araştırmalar, MÖ. 3400-3200’lü yıllarda Mezopotamya’nın Uruk kenti yakınlarında bulunan “Kızıl Tapınak” binasının, bilinen en eski banka yapısı olduğunu ortaya koymuştur.49

Bankacılık faaliyetleri ile ilgili ilk düzenlemeler Sümer-Babil uygarlıklarında yapılmıştır. Babil Kralı Hammurabi ile anılan Hammurabi yasalarında, “market” adı

46

N.Gregory Mankiw, Principles of Macroeconomics, 6th Edition, Natorp Boulevard Mason: South- Western Cengage Learning, 2008. s.262-263.

47 _{Paul Krugman and Robin Wells, Macroeconomics, 4th Edition, Worth Publishers, New York,}

2015, s.426.

48

İlker Parasız, Para Banka ve Finansal Piyasalar, Baskı. 7, Ezgi Kitapevi Yayınları, Bursa, 1991, s.107.

İlker Parasız, Para politikası Türkiye Uygulaması, Baskı.5, Ezgi Kitapevi, Bursa, 1991, s.107.

49 _{Mehmet Takan ve Melek Acar Boyacioğlu, Bankacılık, Uygulama ve Yönetim, Baskı.7, Nobel}

verilen bankaların kredi verme, mevduat toplama, komisyona dayalı sözleşme esasları gibi bankacılık işlemlerini sistemli bir şekilde düzenlendiği görülmektedir. Bunun yanı sıra yine aynı bölgede, kredi taleplerine dair kil tabletlere ve arazi ipotekleri ile kefalet karşılığı kredi işlemlerini düzenleyen kalıntılara rastlanılmıştır. Diğer yandan, M.Ö. 2000 yılında Eshunanca Krallığı’nda, borç alan kişinin borcunun vadesi ne olursa olsun, %20 oranında faizli ödeme yapmasını ön gören düzenlemeler olduğu bilinmektedir.50

Eski Mısır’da bileşik faiz uygulaması ve bankacılık hizmetleri, sosyo-ekonomik gerekçeler nedeniyle yasaklamıştır.51

Büyük İskender’in MÖ 356-323 arasında Mısır’ı işgal etmesiyle, Mısır’daki bankacılık hizmetlerinin tekrar serbestleştiği görülmektedir. Batlamyus döneminde ise Mısır’daki bankacılık, tamamen devletin tekeli altına girmiştir.52 Fakat Eski Yunan ve Roma’da, faiz haddini sınırlayan bir oranın bulunmaması ve ticâret sebebiyle zenginleşen bir halkın var olması, bankacılık hizmetlerinin gelişmesinin yanı sıra “trapezitai” adı verilen özel bankerlerin ortaya çıkmasını sağlamıştır. Eski Yunan’da ticâretin yoğun olarak yapıldığı şehirlerde devlet bankalarının da kurulduğu bilinmektedir.53

Orta Çağ’ın başlarında Avrupa’da yaşanan istilalar, doğu ve batı arasında gerçekleşen ticâreti olumsuz etkilemiş ve Arapların Roma’nın ekonomik egemenliğine son vermesine sebep olmuştur. Bu durum, bankacılık için bir resesyon döneminin başlamasını sağlamıştır. İçe kapanık hale gelen Avrupa’da deniz ticâretinin zayıflaması ve kilisenin faizi yasaklamasıyla birlikte bankacılık nerdeyse bitme noktasına gelmiştir.54

1453 yılında İstanbul’un fethedilmesi, Avrupalıların İtalya’ya doğru göç etmesine neden olmuştur. Bu göç büyük bir birikime sahip olan Yunan arşivlerinin, batı dünyasına aktırılmasını sağlamıştır. Rönesans ve Reform hareketleriyle sanat,

50 _{K. Batu Tunay, Finansal Sistem: Yapısı, ĠĢleyiĢi, Yönetimi ve Ekonomisi, Birsen Yayınevi,}

İstanbul, 2005, s.192.

İlker Parasız, Modern Bankacılık: Teori ve Uygulama, Banksis Yayınları, İstanbul, 2000. s.5-6

51 _{İlker Parasız, Para Banka ve Finansal Piyasalar, Baskı. 7, Ezgi Kitapevi Yayınları, Bursa, 1991,}

s.107.

52

Takan ve Boyacioğlu, a.g.e., 2015, s.3.

53 _{İlker Parasız, Para Banka ve Finansal Piyasalar, Baskı. 7, Ezgi Kitapevi Yayınları, Bursa, 1991,}

s.107.

İlker Parasız, Para politikası Türkiye Uygulaması, Baskı.5, Ezgi Kitapevi, Bursa, 1991, s.107.

düşünce ve dinsel alanda yaşanan yenilikler, kilisenin gücünü kaybetmesine ve skolastik düşüncenin yerini Roma Hukuku’na bırakmasını sağlamıştır.55

Bu gelişmelerin yanı sıra; Akdeniz ticâretinin yeniden canlanması, Bartolemeo Diaz’ın 1487’de Ümit Burnu’nu aşması ve akabinde Vasco de Gama’nın Avrupa’dan Hindistan’a alternatif bir ticâret yolu keşfetmesi ve haçlı seferlerinin uluslararası ilişkileri geliştirmesi,56

bankacılığın yeniden canlanmasına sebep olmuştur.

15. yy. ’d2 yaşanan gelişmeler, 16. ve 17. yy. ’de Avrupa’ya doğru büyük bir kıymetli maden akışını beraberinde getirmiştir. Merkantilizm çağı olarak bilinen bu dönemde ülkeler, altın ve gümüş ihracatını yasaklamıştır. Bu durum paranın değerinin düşmesini sağlarken bankaların işlerini arttırmıştır.57

Aynı dönemde Güney Amerika’dan getirilen altınlar ile özellikle İspanyolların tağşiş edilmiş çeşitli sikkeleri piyasaya sürmesi, paraların değerlerinin saptanmasında büyük sorunların yaşanmasına neden olmuştur. Bu sorunların ortadan kaldırılması için 1609 yılında, çeşitli sikkeler karşılığı, florinini olarak adlandırılan banknotları veren Amsterdam Bankası kurulmuştur. Benzer bir şekilde Hamburg Bankası da banka markını yaratmıştır. Yine aynı dönemlerde Venedik Bankası kurularak banknot ve çek kullanımını sağlayan “Contadi di Banka Sistemi” faaliyete geçmiştir. Dönemin İngiltere kralının 1640 yılında tüccarlara ait olan ve Londra kulesinde saklanan altınlara el koyması, tüccarların devlete olan güvenini sarsmış ve tüccarların ellerindeki altınları şahadetname karşılığında “goldsimith”lere bırakmasına neden olmuştur. Bir süre sonra goldsmitsler, ellerindeki altın rezervlerine karşılık “goldsmith notes” denilen banknotlar dağıtmaya başlamıştır. Fransa ile yapılan savaş nedeni ile ekonomik sıkıntılar çeken İngiltere, goldsmithlerin çıkardığı paradan esinlenmiş ve 1844 yılında hazine yararına ilk banknotların basılmasına onay vermiştir. Böylece ilk merkez bankası olan İngiltere Bankası kurulmuştur. Bu süreci 1848 yılında Fransız Emisyon Bankası’nın kurulması takip etmiştir.58

55 _{Öçal ve Çolak, Para-Banka, İmge Kitapevi, Ankara, 1988, s.13.} 56

Tunay, a.g.e., 2005, s.193.

57 _{Öçal, Para Teorisi, Gazi Üniversitesi, Ankara, 1990, s.16.} 58 _{İlker Parasız, a.g.e., 1991, S. 108.}

Berna Kocaman, Finansal Piyasalar: Kurumlar, Teknikler ve Araçlar. Baskı:1. Ankara: Siyasal Kitapevi. 2004.