Bankacılığın Tanımı

Bankacılık kavramının tanımlanması, ülkeden ülkeye değişen yasal düzenlemeler ve zaman içerisinde bankacılığın geçirdiği evrim nedeniyle oldukça zordur. Bu bakımdan günümüz bankacılık sistemini; birey ve kurumların nakdi ve gayri nakdi her türlü finansman ihtiyacını karşılayabilen, kambiyo ve ıskonto işlemleri yapan, saklama hizmeti sunan, kredi kartı, banka kartları ve seyahat çekleri gibi ödeme faaliyetleri yürütebilen, ticâret ve ekonomi alanında çeşitli etkinliklerde bulunan kurumlar olarak tanımlamak mümkündür.38

Türk bankacılık sistemi ise 19.10.2005 tarihinde kabul edilen 5411 Sayılı Bankacılık Kanunu tarafından şekillenmiştir. Bu kanunun üçüncü maddesine göre bankalar;

kendi nam ve hesabına mevduat kabul etmek ve kredi kullandırmak esas olmak üzere faaliyet gösteren kuruluşlar ile yurt dışında kurulu bu nitelikteki kuruluşlar39

olarak tanımlanmıştır.

38 _{TBB, 5411 Sayılı Bankacılık Kanunu, Yayın No: 273, İstanbul, Nisan 2011.} 39 _{(Resmî Gazete, 2005).}

Yine aynı kanunun 4. maddesinde mevduat bankalarının faaliyet konuları şu şekilde sıralanmıştır:40

a) Mevduat kabulü, b) Katılım fonu kabulü,

c) Nakdi-gayri nakdi her cins ve suretten kredi verme işlemleri,

d) Nakdî ve kaydî ödeme ve fon transferi işlemleri, muhabir bankacılık veya çek hesaplarının kullanılması dâhil her türlü ödeme ve tahsilat işlemleri,

e) Çek ve diğer kambiyo senetlerinin iştirası işlemleri, f) Saklama hizmetleri,

g) Kredi kartları, banka kartları ve seyahat çekleri gibi ödeme vasıtalarının ihracı ve bunlarla ilgili faaliyetlerin yürütülmesi işlemleri,

h) Efektif dâhil kambiyo işlemleri; para piyasası araçlarının alım ve satımı; kıymetli maden ve taşların alımı, satımı veya bunların emanete alınması işlemleri,

i) Ekonomik ve finansal göstergelere, sermaye piyasası araçlarına, mala, kıymetli madenlere ve dövize dayalı; vadeli işlem sözleşmelerinin, opsiyon sözleşmelerinin, birden fazla türev aracı içeren basit veya karmaşık yapıdaki finansal araçların alımı, satımı ve aracılık işlemleri,

j) Sermaye piyasası araçlarının alım ve satımı ile geri alım veya tekrar satım taahhüdü işlemleri,

k) Sermaye piyasası araçlarının ihraç veya halka arz yoluyla satışına aracılık işlemleri,

l) Daha önce ihraç edilmiş olan sermaye piyasası araçlarının aracılık maksadıyla alım satımının yürütülmesi işlemleri,

m) Başkaları lehine teminat, garanti ve sair yükümlülüklerin üstlenilmesi işlemleri gibi garanti işleri,

n) Yatırım danışmanlığı işlemleri, o) Portföy işletmeciliği ve yönetimi,

p) Hazine Müsteşarlığı ve/veya Merkez Bankası ve kuruluş birlikleri nezdinde oluşturulan bir sözleşme kapsamında üstlenilen yükümlülükler çerçevesinde

alım satım işlemlerine ilişkin piyasa yapıcılığı, faktöring ve forfaiting işlemleri,

q) Bankalararası piyasada para alım satımı işlemlerine aracılık, r) Finansal kiralama işlemleri,

s) Sigorta acenteliği ve bireysel emeklilik aracılık hizmetleri,

t) Kurulca belirlenecek diğer faaliyetler.

5411 Sayılı Kanun’un 4. Maddesi’nin sonunda, “b” ve “t” bentlerinin mevduat bankaları, “a” bendinin katılım bankaları, “a” ve “b” bentlerinin ise kalkınma ve yatırım bankaları tarafından gerçekleştirilemeyeceği belirtilmiştir.41

Bunun nedeni, Türk Bankacılık Kanunu’nun bankaların faaliyet, amaç ve yöntem olarak ayrı statülerde değerlendirmesidir. Yine 5411 Sayılı Kanun kapsamında Türkiye’de faaliyet gösteren bankaların sınıflandırılması şu şekilde yapılmıştır:

a) Mevduat bankaları: Kendi nam ve hesabına mevduat kabul etmek ve kredi kullandırmak esas olmak üzere faaliyet gösteren kuruluşlar,

b) Katılım bankaları: Özel cari ve katılma hesapları yoluyla fon toplamak ve kredi kullandırmak esas olmak üzere faaliyet gösteren kuruluşlar,

c) Kalkınma ve yatırım bankaları: Mevduat veya katılım fonu kabul etme dışında; kredi kullandırmak esas olmak üzere faaliyet gösteren ve/veya özel kanunlarla kendilerine verilen görevleri yerine getiren kuruluşlardır.

Günümüzde işletmelerin ve piyasa araçlarının karmaşıklığı ve çeşitliliği, modern bankacılık hizmetlerinin oldukça etkin ve seçkin olmasını sağlamıştır. Bu bakımdan, bankaların diğer işletmelerden42

ayıran dört farklı faaliyeti bulunmaktadır. Bunlar:43 1- Sermaye koyma, organize olma, hizmet verecek birimlerin tamamlanması ve

kamuya duyurma,

2- Mevduat toplayabilme ve kaynak oluşturma, 3- Kredi verme, finansman sağlama,

4- Bankacılık faaliyetlerinin denetimidir.

41 _{(Resmî Gazete, 2005).}

42 _{Tedarik, satış, kontrol, mal ve hizmet üretimi gerçekleştiren işletmeler.}

43 _{Mikail Altan, Fonksiyonlar ve ĠĢlemler Açısından Bankacılık, Beta Yayınları, İstanbul, 2001,}

Yukarıda açıklandığı üzere, bu faaliyetlerin hepsi tüm bankalar için geçerli değildir. Örneğin, mevduat toplama yetkisi sadece ticari ve katılım bankalarının yürütebileceği bir faaliyettir.

Bir bankanın temel olarak mevcut operasyonu, topladıkları mevduatlardan ve aldıkları borçlardan diğer yükümlülükleri çıkardıktan sonra geriye kalan fonlar ile ekonomik birimlere finansman sağlamaktır. Fakat bankalar elindeki tüm fonları sadece finansman sağlamak için kullanmazlar. Risk yönetimi ve menkul kıymet gibi varlıkları satın almak için de kullanırlar. Bu işlemleri yaparken sahip oldukları menkul kıymetlerin ve borçların maliyetlerini karşılamak adına verdikleri kredilerden faiz talep ederler. Böylece, gelirlerinin giderlerinden daha fazla olmasını ve tatmin olacakları bir kâr sağlamayı amaçlarlar.44

Genel olarak bankalar sadece finansal aracılar olarak bilinir. Bu bilgi doğru fakat eksiktir. Özellikle günümüz modern ekonomileri içinde bankaların birçok fonksiyonu bulunmakta ve her geçen gün bu fonksiyonlara yenileri eklenmektedir. Bu nedenle bankacılığın fonksiyonel ayrımını yapmak oldukça zordur. Buna rağmen literatürde bu konu üzerine bazı ayrımlar bulunmaktadır. Freixas and Rochet’ e göre;45

çağdaş bankacılık teorisi dört ana kategoride sınıflandırılmıştır. Bunlar;

 Bir ödeme sistemine erişim imkânı sunmaları,

 Varlıkları dönüştürebilmeleri,

 Risk yönetimi,

 Bilgilerin işlenmesi ve borç alanlarının incelenmesidir.

Buna göre bankaların finansal aracılar olmasının yanı sıra oldukça farklı fonksiyonları da bulunmaktadır. Özellikle, bankaların ekonomik birimlerin mevduatlarına karşı çek yazmaları ve bu mevduatlara banka kartlarıyla erişmelerini sağlayıp mal ve hizmet alımlarını kolaylaştırmaları oldukça önemlidir. Çünkü bankalar bu fonksiyonu ile ekonomik bireylerin değişim aracı olarak kullanabilecekleri özel bir varlık yaratır ve bir bankanın bu rolü onu diğer birçok

44 _{Frederic S. Mishkin, The Economics of Money, Banking, Financial Market, 7th Edition. Pearson}

Addison Wesley, Boston etc., 2004, s.201.

45 _{Xaiver Freixas ve Jean-Charles Rochet, Micro Ekonomics Of Banking. Baskı. 4, Massachusetts}

finansal kurumdan ayırır.46

Ayrıca bankalar, borç alanların likit olmayan yatırımlarını finanse etmek için likit varlıkları kullanan (mevduatlar) finansal bir aracıdır. Bu özelliği nedeniyle bankalar likidite yaratabilir. Çünkü bankaya yatırılan tüm fonların, yüksek likit varlık olarak tutulması zorunluluğu buunmamaktadır. Ayrıca mevduat sahiplerinin tümü aynı anda paralarını çekmek istemeyeceklerdir. Bu yüzden bankalar, sadece faaliyetlerini aksatmadan yürütecekleri kadar likit varlıkları ellerinde tutup, arta kalan likit varlıkları, kredi ve menkul kıymetlerde değerlenrip gelir elde etme arzusu içindedirler. Fakat bankalar ellerinde bulunan tüm fonları menkul kıymetlere ve mevduat sahiplerinde ödünç olarak vermekte istemezler. Çünkü fonlarını çekmek isteyen müşterileri tatmin etmek zorundadırlar.47