Bakım Türleri

Ġsveç yaĢlı bakım politikasının temel hedefi yaĢlıların mümkün olduğunca uzun süre kendi aile ortamlarında ve evlerinde toplum içinde yaĢamalarını sağlamaktır. Sunulan tüm hizmetler bu yönde Ģekillenmektedir. YaĢlıların sağlıklı ve aktif bir yaĢlılık dönemi

91

geçirebilmeleri için izlenen bu politikalar yaĢlının kendi bağımsız yaĢamını sürdürebilmesini sağlamaktadır. Bunula birlikte yaĢlılar ihtiyaç duydukları tüm bakım hizmetlerinden kademeli olarak yararlanmaktadır. Bu bakımdan kendi yaĢamını bağımsız olarak sürdürebilmekle birlikte bir takım yardım ve destek hizmetlerine ihtiyaç duyan yaĢlılar için evde bakım hizmetleri verilmektedir. YaĢlıların yatılı bakım kurumlarına alınmaları tüm seçeneklerin tükenmesiyle en son aĢamada ortaya çıkan bir durumdur.

Ġsveç yaĢlı bakımı 1950‘li yıllara kadar ―kurum bakımı‖ olarak anlaĢılmıĢ ve uygulamaya da bu Ģekilde yansımıĢtır. Bu dönemde 65 yaĢ ve üstü yaĢlıların yaklaĢık % 6‘sı ve 80 yaĢ ve üstü yaĢlıların yaklaĢık % 20‘si kurumsal bakım hizmetlerinden yararlanmıĢlar ve ülke GSMH‘sinin yaklaĢık % 5‘i yaĢlılara yönelik hizmetler için harcanmıĢtır. Ancak kurum bakımının bireylerin ihtiyaçlarını yeterince karĢılayamaması ve kurumlarda yaĢanan bir takım skandallarla ―evde bakım‖ hizmetleri devreye girmiĢtir ancak yinede ―kurum bakımı‖ da giderek yaygınlaĢmıĢtır (TaĢçı, 2010: 187).

Bugün evde bakım hizmetleri ve kurum bakımı seçeneklerinden hangisine ihtiyaç duyulduğuna göre bakım hizmeti sunulmaktadır. Bu aĢamada yaĢlının yapmıĢ olduğu baĢvuruya ve yaĢlının ihtiyacına göre ne tür bir hizmete ya da konuta ihtiyacı olduğuna ―Yardım Tespit Memuru‖ karar vermektedir. Yardım Tespit Memuru yaptığı inceleme sonucunda yaĢlının ne tür yardım alabileceğine karar verip bunu yaĢlıya bildirmektedir (Stockholmsstad, 2009: 7).

Buna göre yaĢlı için yardım kararı temelde evde bakım hizmeti ya da kurum bakımı olarak ayrılmaktadır. Ancak her iki tür bakım da kendi içinde farklı seçenekleri barındırmaktadır. Bununla beraber tüm bakım seçenekleri içinde evde bakım hizmetlerinin daha yaygın olduğu görülmektedir.

1.2.8.3.1. Evde Bakım

YaĢlılar günlük iĢlerini yapamaz hale geldiklerinde evde bakım hizmetlerinden yararlanma talebinde bulunabilmektedir. Evde bakım (Hemtjänst) hizmetinden yararlanmak isteyen yaĢlının kendisi, bir yakını ya da baĢka bir kiĢinin Belediye Semt

Yönetimi‘ne yapmıĢ olduğu baĢvuru sonucu hangi tür ve nasıl bir yardım ve bakım

92

hizmeti belediyenin mi yoksa özel bakım sağlayıcılarının mı sunacağına karar vermektedir. Aynı Ģekilde hizmeti alan kiĢi hizmet verecek olan kiĢiyi de seçme hakkına sahiptir.

YaĢlı bakım hizmetleri içinde evde bakım hizmetleri en önemli paya sahiptir. Zira evde bakım hizmetleri tüm bakım hizmetlerinin üçte ikisini oluĢturmaktadır. Bu anlamda evde yardım ve bakım hizmetleri gündüz aktiviteleri, geçici süreyle bakım, refakatçi

hizmetleri ve kısa süreli bakım hizmetlerini kapsamaktadır. Ayrıca bazı belediyelerde

yaĢlıların yurtdıĢı seyahatlerinde de kısa süreli bakım hizmeti verilmektedir (Stockholmsstad, 2010: 3).

Evde bakım hizmetlerinden birisi olan Geçici Süreyle Bakım (Avlösning), yakınlarına bakan kiĢilerin yüklerinin azaltılması amacıyla ayda belirli bir saat ücretsiz bakım hizmeti verilmesidir. Geçici süreyle bakım aynı zamanda kısa süreli bakım olarak da verilebilmektedir. Yine benzer Ģekilde yaĢlısına evde bakanların yükünün hafifletilmesi amacıyla yaĢlılara Kısa Süreli Bakım (Korttidsvård) hizmeti verilmektedir. Bu kapsamda yaĢlı geçici süreliğine evinden alınarak bir kuruma yerleĢtirilmektedir. Burada amaç yaĢlısına bakanların dinlenmesini sağlamaktır. Ayrıca evde bakım hizmeti alanlara devlet yardımı da yapılmaktadır. Evde Bakım Yardımı (Hemvårdsbidrag) denilen bu yardım bir yakını tarafından evinde bakılan yaĢlıya yapılan nakit yardımıdır. YaĢlı kendisine verilen bu parayı bakımını sağlayan kiĢiye kendisi vermektedir. Ayrıca yaĢlılara çeĢitli alanlarda gündüz aktiviteleri (dagverksamhet) yapma imkânı da sağlanmaktadır (Stockholmsstad, 2009; Stockholmsstad, 2010).

1.2.8.3.1.1. Refakat Hizmetleri

Ġki tür refakatçi hizmeti verilmektedir. Bunlardan birincisi çeĢitli fonksiyon kayıpları nedeniyle hastaneye, alıĢveriĢe gidemeyen yaĢlılara verilen refakatçi (följeslagare) hizmetidir. Bu tür refakat hizmetleri evde bakım hizmetleri çerçevesinde sunulmaktadır. Ġkincisi ise boĢ zaman etkinliklerine ve gönüllü faaliyetlere katılmak isteyip de bunu tek baĢına yapamayacak olanlara verilen refakatçi (ledsagning) hizmetidir. Bu tür refakat hizmetinden yararlanmak için Şehir Semt Kurulu‘na baĢvuruda bulunmak gerekmektedir (Stockholmsstad, 2009: 22).

93

Evde bakım hizmetleri kapsamındaki hizmetlerin çoğu ücrete tabidir. Ancak yaĢlının yararlandığı evde bakım hizmetleri için ödeyeceği miktar hizmetin belediye ya da özel sektör tarafından sağlanmasına göre ve belediyelere göre de değiĢmemektedir.

1.2.8.3.2. Kurum Bakımı

Stockholm nüfusunun % 23‘ünü 65 yaĢ ve üzeri nüfus oluĢturmaktadır. Bu yaĢlı nüfus içinden yaklaĢık 18. 000 yaĢlı yemek, temizlik gibi evde bakım hizmetlerinden yararlanırken, 9.000 yaĢlı da kurum bakımı almaktadır (Stockholmsstad, 2013).

Kurum bakımı evde bakım hizmetleri ile günlük yaĢamın sürdüremeyecek olanlar için uygulanmaktadır. Ancak yine de kurum bakımı seçenekleri de kendi içinde dereceli bir yapıya sahiptir. Bu bakımdan Ġsveç yaĢlı bakım hizmetlerinin evde bakım ve kurum bakımı olarak kesin çizgilerle birbirinden ayrılması çok kolay değildir. Bu anlamda ciddi derecede bakım ihtiyacı olmayan yaĢlılar için tasarlanmıĢ olan Yaşlı Konutları

(Seniorboende) ve Güvenli Konut (Trygghetsboende) seçenekleri bulunmaktadır. Bu

konut türleri bir anlamda yarı kurumsal yapılar olarak değerlendirilebilir. Zira buralarda yaĢayan yaĢlıların tam bir bakım ihtiyacı olmadığı gibi buralarda kalmak için destek kararına da gerek yoktur.

1.2.8.3.2.1. YaĢlı Konutları (Seniorboende)

Daha çok 65 yaĢ ve üzerindekilerin birlikte ortak aktiviteler yapabilecekleri toplu konutlardır. Bu konutlar Şehir Konut Bulma Kurumu ya da özel Ģirketler aracılığıyla kiralanabilmekte ya da satın alınabilmektedir. Bu konutlardan yararlanmak için sadece boĢ bir konut bulmak yeterli olmaktadır. Ancak bu konutlara olan yoğun talep nedeniyle, bu konutlarda ikamet etmek isteyen yaĢlılar sıraya konulmaktadır. Bununla beraber sağlık ve sosyal sorunları olanlar bu konutlara Konut Bulma Kurumu aracılığıyla öncelikli olarak baĢvuruda bulunabilmektedirler (Stockholmsstad, 2009: 14).

1.2.8.3.2.2. Güvenli konutlar (Trygghetsboende)

Bu konutlarda güvenlik alarmları, görevli personel, ortak aktivite alanı, sosyal alanlar ve ortak bir yemek alanı bulunmaktadır. Bu konutlardan yararlanabilmek için 75 yaĢ ve

94

üzeri yaĢta olmak gerekmektedir (Stockholmsstad, 2010: 11). Güvenli konutlarda yaĢlıların çok talep ettiği konutlardandır.

1.2.8.3.2.3. Hizmet Evleri (Servicehus)

Hizmet Evleri ise daha yüksek seviyede güvenlik ve hizmet ihtiyacı olanlar için

tasarlanmıĢtır. Bu kurumlarda 24 saat bakım personeli bulunmaktadır. Her yaĢlı için ortalama 30-35 m² büyüklüğünde kendi ihtiyacına göre düzenlenmiĢ bir oda bulunmakta, yemek ve diğer sosyal aktiviteler için ortak eriĢimin bulunduğu mekânlar ise paylaĢılmaktadır. Hizmet Evleri‘ne haftanın belirli günlerinde doktor gelmektedir. Farklılık göstermekle birlikte bazı kurumlarda kuaför, restoran, spor salonu, fizik tedavi üniteleri yer alabilmektedir. Hizmet Evleri (Servicehus) bir çeĢit huzurevidir ve yaĢamını yarı bağımsız bir biçimde sürdürebilen yaĢlılar için düzenlenmiĢtir (Stockholmsstad, 2010: 11).

1.2.8.3.2.4. Bakım Evi (Sjukhem)

Bakım Evi, ciddi derecede hasta olup uzun süreli hasta bakımına ihtiyaç duyanlar için düzenlenmiĢ hastane benzeri kurumlardır. 24 saat hasta bakıcıhizmetine eriĢiminin sağlandığı bu kurumlarda sürekli bakım veren personel bulunmaktadır. Bu kurumlarda hasta yaĢlılar genellikle tek kiĢilik ve hastalık durumlarına göre tasarlanmıĢ ve donatılmıĢ odalarda kalmaktadırlar (Stockholmsstad, 2010: 5).

Kurum bakımı alanında değerlendirilen ikamet türlerinden Yaşlı Konutları

(Seniorboende) ve Güvenli Konutlar (Trygghetsboende) gerek yaĢlılar için tasarlanmıĢ

olmaları ve gerekse yaĢlılarla birlikte yaĢama imkânı sunmaları bakımından yaĢamını bağımsız olarak sürdürebilen yaĢlılar tarafından tercih edilmektedir. Bu nedenle bu kurum özelliği taĢıyan konutlarda kalmak için herhangi bir destek kararına ihtiyaç yoktur. Bu konutlarda yaĢayan yaĢlılar sadece evlerini bu konutlara taĢımıĢ olarak değerlendirilebilir.

Sonuç olarak Ġsveç yaĢlı bakım sistemi içinde kurum bakımı olarak ele alınan 4 tür ikamet türünden YaĢlı Konutları ve Güvenli Konutlar yaĢamını bağımsız olarak sürdürebilen yaĢlılar için tasarlanmıĢ iken; Hizmet Evleri yaĢamını bağımsız olarak sürdüremeyecek olan yaĢlılar içindir. Bakım Evleri ise daha çok ileri derecede hastalık nedeniyle baĢka bir kurumda yaĢaması mümkün olmayan ve bir bakıma Yatılı YaĢlı

95

Hastanesi olarak değerlendirilebilecek bir kurumdur. Burada kalan yaĢlılar için alternatif bir bakım kurumu bulunmamaktadır.

Bakım kurumları her aĢamada denetlenmektedir. Bu denetimi YaĢlı Hizmetleri Denetmeni gerçekleĢtirmektedir. YaĢlı Hizmetleri Denetmeni valilik bünyesinde görevli tüm bakım ve yardım hizmetleri ile ilgili denetim görevi üstlenen yetkilidir. Bakım ve yardım hizmetlerinin geliĢtirilmesi ve eksiklerin tespit edilmesi amacıyla talep doğrultusunda ya da belirli aralıklarla 24 saat esasına göre denetim yapabilen görevlilerdir. Özellikle yaĢlıların hizmet aldıkları özel ya da kamu kurumunun hizmet standardı ya da personelinden memnun olmamaları durumunda YaĢlı Denetmenine baĢvuruda bulunulabilmektedir (Stockholmsstad, 2009: 30; Stockholmsstad, 2010: 11).