Ġsveç YaĢlı Bakım Sisteminin Yasal Dayanağı ve Uygulamalar

Ġsveç‘te yaĢlı bakım ve hizmetleri 3 temel yasa çerçevesinde Ģekillenmektedir. Bunlar (Stockholmsstad, 2009: 5):

1- ―Sosyal Hizmetler Yasası‖ (socialtjänstlagen, SoL, the Social Services Act); 2- ―Hasta Hizmetleri Temel Yasası‖ (hälso- och sjukvårdslagen, HSL, the Health

and Medical Service Act) ve

3- ―Fonksiyon Engellilere Yardım ve Hizmet Hakkında Kanun‖ (LSS, the Act concerning Support and Service for Persons with Certain Functional Disabilities)‘dur.

Diğer tüm alanlarda olduğu gibi yaĢlı bakımı alanında da tek yetkili olarak belediyeler yaĢlıların ihtiyaç duyduğu tüm bakım hizmetini sunmakla sorumludur. Belediyelere bu yetki 1993 yılında çıkarılan ―Yerel Yönetimler Yasası‖ çerçevesinde verilmiĢtir. Bu çerçevede belediyeler ilgili yasalarla düzenlenen haliyle yaĢlıların beklenti, talep ve ihtiyaçlarına uygun yardım ve bakım modeli sunmak için kademeli bir bakım ve destek hizmetleri sistemi geliĢtirmiĢtir. Bu anlamda Ġsveç yaĢlı bakım sistemi yaĢlıların mümkün olduğunca bağımsız bir yaĢam sürmelerini temin etme anlayıĢı üzerine kurulmuĢtur. Bu anlamda yaĢlıların mümkün olan en uzun süre evlerinde kalmaları sağlanmaya çalıĢılmaktadır.

Stockholm‘deki 65 yaĢ ve üzeri nüfusun yaklaĢık beĢte biri bakım hizmetlerinden yararlanmaktadır. Bakım alanların üçte ikisi evde bakım hizmetleri ya da gündüz bakım hizmetlerinden yararlanırken kurum bakımı alanların sayısı yaklaĢık 8.500 kiĢidir. Bunlardan 6.000 yaĢlı gözetim ve bakımevlerinde kalırken, hizmet evlerinde (servicehus) kalanların sayısı 2.500‘dür (Stockholmsstad, 2010: 3).

YaĢlı bakımını 1990 yılından 2001 yılına kadar sadece belediyeler yürütmekteyken, 2001 yılı itibariyle belediyelere gelen yeni düzenlemeyle birlikte ihale yoluyla özel sektörde yaĢlı bakım hizmeti verebilmektedir. 2007 yılında ise ―bakımda seçme

özgürlüğü‖ yasası getirilmiĢtir. Bu yasa kapsamında belediyelerin öngördüğü hizmet

10

YaĢlı Bakımı, Evde Bakım ve Kurum Bakımı ile ilgili bilgilere alanda çalıĢan uzmanlar ve yetkililer yanında Stockholmsstad bilgilendirme rehberleri ve bakım klavuzlarından eriĢilmiĢtir. Bakınız: www.stockholm.se.

88

yeterlilik ve hizmet kalitesi Ģartlarını yerine getiren kuruluĢlara bu hizmeti yapmaları için yetki belgesi verilmektedir (Utkutuğ, 2011: 33).

Bu çerçevede 2002 yılından beri evde bakım hizmetleri, refakat hizmetleri ve geçici

süreyle bakım hizmetleri hem belediye hem de özel sektörün bakım hizmeti sağlayıcıları

tarafından sunulmaktadır. Hizmet almak isteyen yaĢlılar belediye ya da özel sektörün hizmet sağlayıcılarından birisini kendisi tercih etmektedir. Bu anlamda hizmet sağlayıcısını seçme hakkı Hasta ve yaşlı bakım evleri için 1 Temmuz 2008 yılından beri, gündüz bakımevleri içinse 2009 yılından beri geçerlidir (Stockholmsstad, 2010: 3).

Uygulama bakımından Ġsveç yaĢlı bakım sistemi iki aĢamada sunulmaktadır. Bunlardan birincisi ve ilk aĢama evde destek ve bakım hizmetleri ikincisi ise kurum bakımıdır. YaĢlı bakım hizmetleri yaĢlıların mümkün olduğunca uzun süre kendi evinde ve bağımsız yaĢamasını amaçladığından ihtiyaç duyulan bakım hizmeti öncelikle yaĢlının evinde sunulmakta evde bakımın mümkün olmadığı durumlarda ise kurum bakımı kararı verilmektedir.

YaĢlıların hangi tür bakıma ihtiyacı olduğuna karar verilmesi için öncelikle yaĢlının durumunun tespit edilmesi gerekmektedir. Bu aĢamada yaĢlıların kendisinin ya da bir yakının tüm belediyelerin Sosyal Hizmet Dairelerinde görevli ―YaĢlı Temsilcisi‖ ile iletiĢim kurmaları yeterli olmaktadır (Stockholmsstad, 2009: 6).

Belediyede bağımsız bir pozisyonda görev alan yaĢlılar temsilcisi yaĢlıların sorunlarıyla ilgili ya da merak ettikleriyle ilgili ilk temas kurdukları görevlidir. YaĢlılar yaĢlı bakımı ve sosyal hizmetlerle ilgili her türlü bilgiye Yaşlı Temsilcisi aracılığıyla eriĢebilmektedir. Ayrıca yaĢlılar kendi görüĢlerini ve beklentilerini de YaĢlılar Temsilcisi aracılığıyla yetkililere aktarabilmekte ve bu sayede yaĢlıların bakım konusunda alınacak kararlarda katılımcılığının sağlanmıĢ olması hedeflenmektedir. Böylelikle yaĢlılar temsilciliği aracılığıyla hem yaĢlılar istedikleri bilgiye rahatça ulaĢabilmekte ve sürece katkı sağlayabilmekte hem ihtiyaç duydukları birime yönlendirilmektedirler (Stockholmsstad, 2007).

89

Bunun dıĢında yaĢlılara acil durumlar için 7 gün 24 saat eriĢebildikleri ―Acil Yardım

Merkezi‖ bulunmaktadır. Ġhtiyaç duyduklarında yaĢlılar sabit kodlu telefondan bu

merkezi arayarak sağlık hizmetine eriĢebilmektedir. Ayrıca yaĢlıların kendilerini daha güvende hissetmelerini sağlamak ve Acil Yardım Merkezi ile daha hızlı temas kurmalarını sağlamak amacıyla ―Güvenlik Alarmı‖ hizmeti verilmektedir. Bu hizmetlerin verilmesi için belediyeye baĢvuruda bulunmak yeterlidir (Stockholmsstad, 2009).

1.2.8.2.1.Yardımcı Ekipman Hizmetleri

YaĢlıların çeĢitli fonksiyon kayıplarına ya da evde ihtiyaç duydukları yardımcı ekipman hizmetleri sağlık hizmetleri kapsamında karĢılanmaktadır. Buna göre görme, yürüme ve iĢitme kayıplarıyla ilgili ihtiyaç duyulan ekipman hizmeti sunulmaktadır. Ayrıca görme engelliler için sesli gazete ve kitap hizmetleri de sunulmaktadır. Bu hizmetler Bakım Evi ve Hizmet Evinde kalan yaĢlılar için belediye tarafından karĢılanırken diğer durumlarda Ġl Genel Meclisi ve Sağlık KuruluĢlarınca karĢılanmaktadır (Stockholmsstad, 2009: 24).

Ġsveç‘te Avrupa Birliğinin 2012 yılını ―Aktif Yaşlanma ve Kuşaklar Arası Dayanışma

Avrupa Yılı‖ (The European Year for Active Ageing and Solidarity between

Generations 2012) ilan etmesiyle birlikte aile iliĢkilerinin güçlendirilmesi ve yaĢlıların

aktifliğinin artırılması yönünde önemli kararlar alınmıĢtır. Bu çerçevede yaĢlıların kültürel ve sosyal alana katılımını sağlamak için yeni çalıĢmalar yapılmıĢtır. Bu hedef çerçevesinde insanların toplum içinde ve aktif kalarak yaĢlanmalarının teĢvik edilmesi amaçlanmaktadır. ĠĢ yerinde, evde ya da sosyal alanlarda yaĢlıların varlıklarını ve aktifliklerini sürdürebilmeleri için sosyal yaĢam alanlarına katılımları desteklenmektedir. Özellikle engelli ve yaĢlıların topluma eĢit katılımının sağlanması noktasında eriĢilebilirliğin sağlanması için gösterilen çabalar da bu çerçevede değerlendirilmektedir.

Bununla beraber Ġsveç‘te belediyeler ve ilgili kurumlar engelli ve yaĢlıların topluma eriĢimini sağlamak adına baĢta konut ve ulaĢım olmak üzere çeĢitli alanlarda düzenlemeler yapmaktadır.

90 1.2.8.2.2.Konut Düzenleme Hizmetleri

Engelli yaĢlılar isterlerse evlerini değiĢtirmek için ―Konut Düzenleme Dairesi‖ (Bostads-anpassningsgruppen)‘ne baĢvuruda bulunabilmekte vekonutlarını uygun hale getirmek için uygun asansör hizmeti, kapıların geniĢletilmesi, otomatik kapılar, otomatik aydınlatma hizmetleri gibi çeĢitli hizmetlerden yararlanabilmektedir. Ayrıca toplu taĢıma araçlarından yararlanamayan yaĢlılar için taksi hizmetleri veya özel tasarlanmıĢ araçlarla ücretsiz ulaĢım hizmeti sunulmaktadır. Ayrıca engelli yaĢlılar için araçlarının kullanıma uygun olarak dizayn edilmesi hizmeti de belediyeler tarafından sağlanmaktadır (Stockholmsstad, 2009: 13).

1.2.8.2.3. UlaĢım Hizmetleri

Herhangi bir fonksiyon engeli bulunan yaĢlılar için temel ulaĢım araçlarını tamamlayıcı nitelikte sunulan bir ulaĢım hizmetidir. Bu hizmet yaĢlıların toplu taĢıma araçlarını kullanmalarını engelleyen bir fonksiyon kaybının bulunması durumunda belediyeden özel ulaĢım hizmeti almaları anlamına gelmektedir. Toplu taĢıma araçlarını kullanamayan ve çeĢitli bölgelerdeki buluşma noktalarına, sosyal faaliyetlere, gönüllü aktivitelere katılmak isteyen veya gezmek isteyen yaĢlılara sunulan bu hizmetten yararlanabilmek için Şehir Semt Kurulu (Stadsdelsnämd)‘na baĢvuruda bulunmak gerekmektedir. Bu çerçevede Şehir Semt Kurulu yaĢlının ihtiyacına göre bir ulaĢım hizmeti kararı vermektedir. YaĢlıların ihtiyacına göre taksi hizmeti ya da özel donanımlı araçlarla ulaĢım hizmeti verilebilmektedir (Stockholmsstad, 2009: 23).

1.2.8.2.4. BuluĢma Noktaları

YaĢlılar için çeĢitli boĢ zaman etkinlikleri ve gönüllü faaliyetlerin yürütüldüğü ve yaĢlıların birlikte vakit geçirebildikleri sosyal merkezlerdir. YaĢlıların bu merkezlerden yararlanmaları için herhangi bir karara gerek olmadığı için tüm yaĢlılar istedikleri bölgede herhangi bir buluĢma noktasındaki etkinliklere katılabilmektedirler.