Bahçesaray (Orta Yolak) ağzı: (1) aġlama kelín aġlama

bugún toy Ќız evlene Ќızlar keldí evine Ќına Ќoya eline aġlama kelín aġlama sızlama kelín sızlama davul zurna saz ile Ќalem Ќaşlı yaş kele çıЌ Ќarşına naz ile aġlama kelín aġlama sızlama kelín sızlama aЌ fırlanta başında on sekíz de yaşında kiyev tura Ќarşında aġlama kelín aġlama sızlama kelín sızlama ananıŋ ḳózú yaşlı kete evden sırdaşı

nasıl olur yoldaşı aġlama kelín aġlama sızlama kelín sızlama çala davul kemane Ќavuşırsıŋ sen yâre ómúr şaydır ne çâre aġlama kelín aġlama sızlama kelín sızlama (2) aЌЌan suwlar

yeller estí baar keldí

ḳúzde ketken Ќuşlar Ќayttı yüregimníŋ ateşínden Ќarlar iríp suwlar aЌtı aЌЌan suwlar kerí Ќaytmaz yaşlıЌ óter kerí Ќaytmaz ómúr bírdír äkí olmaz ilk baarím tekrarlanmaz sénsíz nice taŋlar attı ḳózleríme kímler baЌtı ah, neyleyim aşЌım méním gençligimní béter yaЌtıŋ aЌЌan suwlar kerí Ќaytmaz yaşlıЌ óter kerí Ќaytmaz ómúr bírdír äkí olmaz ilk baarím tekrarlanmaz yüregíŋde kim olsa da ḳózleríŋe kim baЌsa da beklemekten iç te bezmem

umutímden mén vazgeçmem aЌЌan suwlar kerí Ќaytmaz yaşlıЌ óter kerí Ќaytmaz ómúr bírdír äkí olmaz ilk baarím tekrarlanmaz (3) baar kelse

unutmasaŋ gúzelim sén iç unutmam mén séní aramızġa derya kírse eşitírím sesiŋní baar kelse açsa gúller Ќırmızısın ЌoЌlarım esse serín salЌın yéller saŋa selâm yollarım gúl baġçalar içersínde búlbúllerníŋ hoş sesí

toЌtap, diŋlep derím ki mén elbet canım bu sensíŋ

(4) baġçalarda kestané baġçalarda kestané baġçalarda kestané tóḳúlür dané dané tóḳúlür dané dané

amanım civanım kel yanıma inciler taЌayım boynuŋa baġçalarda kezersiŋ baġçalarda kezersiŋ

ménim canım ezersiŋ ménim canım ezersiŋ amanım, civanım kel yanıma ipek poşu sarayım boynuŋa baġçalarda meyvalıЌ baġçalarda meyvalıЌ bu ne Ќadar sevdalıЌ bu ne Ќadar sevdalıЌ amanım civanım kel yanıma Ќızıl gúller saçayım yoluŋa (5) tawġa bardım

tawġa bardım taw kesmege taldı méním bílegim oynamasam ḳúlmesem yanar méním yüregim mén bír ava sımarladım aЌmescit ustasına méní doḫtur yapsınlar yaş Ќızlar ḫastasına

Ќaradan beyaz olmay déyler Ќaradan beyaz ola eken dosttan duşman olmay déyler dosttan duşman ola eken elimdeki maЌasım ay píçerím ay píçerím

uzaЌlarda yârem Ќaldı asretligin çekerím (6) degirmenci

yaş Ќadın

aman aman degirmenci canım-ḳózúm, degirmenci sırma da saçlar seníŋ de olsun al çek boġdaynı

degirmenci

olmaz canım olmaz uluЌlar suya tolmaz, nevbetçiler razı da olmaz al Ќayt boġdaynı

yaş Ќadın

aman aman degirmenci canım ḳózúm degirmenci al yanaЌlar seníŋ de olsun al çek boġdaynı

degirmenci

olmaz, canım olmaz uluЌlar suya tolmaz nevbetçiler razı da olmaz al Ќayt boġdaynı

yaş Ќadın

aman aman degirmenci canım ḳózúm degirmenci Ќara ḳózler seníŋ olsun

al çek boġdaynı degirmenci

olmaz canım olmaz uluЌlar suya tolmaz nevbetçiler Ќayıl da olmaz al Ќayt boġdaynı

yaş Ќadın

aman aman degirmenci canım ḳózúm degirmenci Ќalem Ќaşlar seníŋ olsun al çek boġdaynı

degirmenci

olmaz canım olmaz uluЌlar suya tolmaz nevbetçiler Ќayıl da olmaz al Ќayt boġdaynı

yaş Ќadın

aman aman degirmenci canım ḳózúm degirmenci ince béller seníŋ olsun al çek boġdaynı degirmenci olur canım olur uluЌlar suya tolur nevbetçiler razı da olur al kel boġdaynı

nevbetçiler razı da oldı boġday un oldı

(7) ey gúzel

yar sırımda baġ olmaz siya yüzüm yaġ olmaz yar sırımda baġ olmaz siya yüzüm yaġ olmaz Ќomşu ḳóyden Ќız olsa ey gúzel ey gúzel yüregimde yar olmaz yâr yâr yâr aman Ќomşu ḳóyden Ќız olsa ey gúzel ey gúzel yüregimde yâr olmaz yâr yâr yâr aman baġçasaray şeerdír suvu çürük neerdír baġçasaray şeerdír suvu çürük neerdír nişanlısın Ќaçırġan ey gúzel ey gúzel béŋzer asıl mercana yâr yâr yâr aman nişanlısın Ќaçırġan ey gúzel ey gúzel ne anaydır ne erdír yâr yâr yâr aman

al yanaġıŋda beníŋ ey gúzel ey gúzel béŋzer asıl mercana yâr yâr yâr aman (8) oġlan

oġlan eliŋi sallama

nafɨle mením içün aġlama mení saŋa bérmezler nafɨle elçi yollama mení saŋa bérmezler nafɨle elçi yollama yâr yâr yâr aman nafɨle elçi yollama oġlan maŋa darılma kelip te maŋa sarılma mení saŋa bérmezler nafɨle elçi yollama mení saŋa bérmezler nafɨle elçi yollama yâr yâr yâr aman nafɨle yanıp Ќavrulma (9) altın yüzúḳ

altın da yüzúḳ kesilméz derdím de artar eksilméz ḳúnde biŋ danesín ḳórsem birisi saŋa beŋzeméz

altın da yüzúgím taşı yandı da yüregím başı yaЌtı da mení, yandırdı şu maalleníŋ bír yaşı yipek yavluЌ boyanma yârġa barsam uyanmaz yarem éller Ќuçaġında buŋa canlar dayanmaz almıdır seníŋ yavluġıŋ mormıdır seníŋ yavluġıŋ oynamaysıŋ iç ḳúlmeysíŋ yoЌmıdır seníŋ savluġıŋ (10) alime

sıra sıra cezveler Ќaynar da Ќaynarlar alimeniŋ Ќaşları oynar da oynarlar of yandım aman yandım aman sevdím alimege maşalla

alimeniŋ elleri çeberdír çeberdír alimeniŋ tíşleri bembeyaz mermerdír of yandım aman yandım aman sevdím alimege maşalla

alimeniŋ saçları ЌuvurçıЌ zümbülday alimeniŋ er sözü sanki bir bülbülday of yandım aman yandım aman yandım alimege maşalla

olmadı olmadı derdime bir çare toldır filcanı içeyim bir Ќave of yandım aman yandım aman

yandım alimege maşalla

cezvesine Ќavesine em alimege maşala (11) totayḳóy horanı

totayḳóyníŋ çeşmesi salЌın suwın içmesi oЌuması pek gúzel vay asretlik çekmesí mektep olsun baġçamız kitap olsun aЌçamız biz bu yerden çıЌЌan soŋ bilgi tolsun boġçamız biz oynayıЌ ḳúleyíḳ yolda doğru yüreyíḳ osallıЌlar kerekmey tek yaḫşılıЌ bileyik soЌaЌlarda yürgende Ќaytıp evge kelgende oh balam dep suЌlansın anay babay ḳórgende İNCELEME

Kırım Tatar Türkçesi, Türk dilinin Kıpçak (Kuzey) şiveleri grubundandır ve coğrafi olarak da Karadeniz-Hazar bölgesinde yer alır. Yukarıdaki türkü(yır) örnekleri göstermektedir ki, türküler bazı hususiyetler bakımından birbirlerine yaklaşmakta veya yine ses ve ekleşme olarak bazı özellikleriyle bu Türk şivesinin farklı ana ağız bölgelerinin içerisine dâhil olmaktadır. Buna göre, Kırım Tatar Türkçesinin ana ağızları ve ses bilgisi

özellikleri6 arasındaki belli başlı farklar şöyle sıralanabilir:

Yalı boyu (güney) ağzı: Kırım’ın güneyinde Karadeniz kıyısında

yaşayanların ağzıdır.

Çöl (kuzey, Nogay) ağzı: Tamamen Kıpçak özellikleri taşır.

Karaçay-Malkar, Nogay ve Kumuk Türkçelerine yakındır. Bu ağzı Kırım Nogayları ve Romanya, Bulgaristan ve Türkiye’deki Kırım Tatarları konuşur.

Bahçesaray (orta yolak) ağzı: Kırım’ın, Anadolu Türkçesi etkisi

görülmekle beraber, Kıpçak etkisi ağırlıklı en yaygın ağzıdır. Hem Kıpçak, hem Oğuz özelliklerini taşıyan bu ağız, çağdaş Kırım-Tatar edebî dilinin temelidir.

Oğuzlaşmasına rağmen Orta Yolak ağzı XIV. yüzyılda Kırım’da konuşulan Kıpçak Türkçesinin devamıdır.

Ağız bölgelerini birbirinden ayıran temel ses farkları şunlardır: 1. Güney ağzıyla söylenen türkülerde “ḳ” ünsüzü bakımından şu durum söz konusudur:

#ḳ>#ḫ (sızıcılaşma) ḳ#>ḫ# (sızıcılaşma)

6 bk. Aydın, Ayşe; Reshide Adzhumerova, “Kırım Halk Yırlarında Belli Başlı Ses Özellikleri”, TÜRÜK Uluslararası Dil, Edebiyat ve Halkbilimi Araştırmaları Dergisi, 2014 Yıl:2, Sayı:4, Sayfa:197-218. Yukarıda adı geçen makalede faydalandığımız bu yır metinleri başlangıçta ilgili makalenin sonuna eklenmiş, ancak makalenin sayfa sayısının dergi yayın kurulunca belirlenen sayfa sınırlamasını aşması ve Kırım Tatar Türkçesiyle çeviri yazısı yapılmış malzeme sayısının azlığı nedeniyle değerli görülen yırlarımız makale sonundan çıkarılmış, ayrı bir makale olarak yayınlanması teklif edilmiş ve bu şekilde değerlendirilmiştir.

VḳV>VḫV (sızıcılaşma)

Ancak Orta Yolak ve Kuzey Çöl ağzında art damak “ḳ” sesi kelime başında, ortada ve sonda aşırı patlayıcı (Ќ) olarak telaffuz edilir.

2. Oğuz Türkçesi etkisiyle ötümlüleşme temayülü Güney bölge