Anket 1:”İyi insan”ın belirgin karakteristik özelliklerinin tespiti

65 katılımcıyla sınırlanan araştırmada katılımcıların yaş aralıkları 20-72’dir. %55,4’ü üniversite, %20’si yüksek lisans, %18’i doktora, %6,2’si lise mezunudur. Araştırmacıların büyük bir çoğunluğunu akademisyenler ve öğretmenler oluşturmaktadır. Katılımcılar Türkiye’nin farklı bölgelerinden gelmektedir, belirli bir bölgede yoğunluk söz konusu değildir. Katılımcıların %67,7’si bayan, %32,3’ü ise erkektir.

Ankette katılımcılar iyi insanda yer alan özellikleri 117 farklı kelime veya kelime grubuyla ifade etmiştir. Eş anlamlıların aynı gruba dâhil edilmesiyle 70 farklı karakteristik özellik tespit edilmiştir. Bunlardan 2’den fazla tekrarlananların sayısı 24, 2 defa kullanılanların sayısı 19, sadece 1 defa kullanılanların sayısı ise 27’dir.

En çok yinelenen karakter özelliği dürüstlüktür. Katılımcıların %72’si dürüstlük kavram alanından bir söze oluşturmuş olduğu 5 kelimelik zihin haritasında yer vermiştir. 32 kez dürüst kelimesiyle ifade edilen kavram için ayrıca güvenilir, sadık,

sözünü tutan, yalan söylemez, doğru sözlü, dosdoğru kelimeleri de

kullanılmıştır.

En çok yinelenen ikinci özellik ise yardımseverliktir. Katılımcıların %46,1’i yardımseverlik kavram alanından bir söze oluşturmuş olduğu 5 kelimelik zihin haritasında yer vermiştir. 34 kez

yardımseverlik kelimesiyle ifade edilen kavram için 4 kez iyilikseverlik kelimesi de kullanılmıştır. Tablo 1’de katılımcıların

iyi insanın vasıfları için kullandığı ifadeler kavram alanlarına göre sınıflandırılmasına yer verilmiştir:

Vasıf ^Tekrar Sayısı dürüst/yalan söylemez/doğru sözlü/dosdoğru/sadık/sözünü tutan/güvenilir ⁶² yardımsever/iyilik sever 38 saygılı 14 merhametli 14 güler yüzlü 12

/tüm canlıları seven

eli açık/cömert/cimri olmayan 10

vefalı 9 hoşgörülü/anlayışlı 9 çalışkan/yorulmaz 8 paylaşımcı/bencil olmayan 8 samimi/içten 7 alçakgönüllü/mütevazı 7 nazik/efendi/terbiyeli 6 adaletli 6 dedikodu yapmayan 6 empati kuran 6

fedakar/kendinden önce başkalarını düşünen/özverili 5

hayvan sever 5

cana yakın/sıcak 3

dindar/inançlı/Allah korkusu olan 3

iyi niyetli 3

iyimser/olumlu 3

zeki/akıllı 3

kimse hakkında kötü/kırıcı konuşmayan 2

bilge/bilgili 2

dinlemeyi bilen 2

ağır başlı/ sakin 2

ahlaklı 2

doğayı seven/doğaya değer veren 2

dost canlısı 2

duyarlı 2

düşünceli 2

insancıl/insana değer veren 2

mert 2 saygın 2 sözünü tutan 2 şefkatli 2 temiz 2 temiz huylu 2 vicdanlı 2

işini iyi yapan/iş ahlakına sahip 2

babacan 1

çıkarsız 1

çözüm üretebilen 1

doğal 1

erdemli 1

iletişim kurulabilmesi kolay 1

itaatkar 1

kıskanmayan 1 kötü düşünmeyen 1 medeni 1 milletini seven 1 namuslu 1 özgür düşünceye sahip 1 sabırlı 1 sağ duyulu 1 sevdiğini hissettiren 1 seviyeli 1

sohbeti huzur veren 1

suiistimal etmeyen 1

tarafsız 1

temiz kalpli 1

vatanperver 1

şuurlu hareket eden 1

zayıf olanı ezmeyen aksine koruyan 1

karşılıksız iyilik yapan 1

kötü gün dostu 1

Tablo 1: Anket 1’e göre iyi insanın vasıfları

Anket 1’de katılımcıların yetişmiş oldukları bölge ve yaşları ile vermiş oldukları cevaplar arasında anlamlı bir ilişki bulunamamıştır. Cinsiyetleri ve cevapları arasındaki ilişki incelendiğinde sadece erkek katılımcılar tarafından tek “iyi

insan” vasfının işini iyi yapma/iş ahlakına sahip olma olduğu belirlenmiştir. Sadece kadın katılımcıların ise seçtikleri cevaplar ise başta merhametlilik olmak üzere belirli vasıflar üzerinde yoğunlaşmaktadır (bk. Tablo 2): Vasıf ^Tekrar Sayısı merhametli 14 nazik/terbiyeli 6 adaletli 6 hayvansever 5 iyimser/olumlu 3 temiz 2 temiz huylu 2 vicdanlı 2

Tablo 2: Anket 1’de sadece kadın katılımcılar tarafından ifade edilen iyi insan vasıfları 2.2. Anket 2: İyi insan ilk örneğinin tespiti

Anket 1’i yanıtlarken katılımcıların ilk aklına gelen özelliğin ilk örneği temsil etme ihtimalinin yüksek olduğu varsayımından hareketle katılımcıların hangi özelliğe kaçıncı sırada yer verdiği hesaplanmış, katılımcıların %28’inin ilk belirttiği karakter özelliğinin dürüstlük, %28’ünün yardımseverlik olduğu belirlenmiştir (Şekil 2). Katılımcıların bireysel özellikleri ile seçimleri arasında anlamlı bir ilişki bulunamamıştır.

Şekil 2: Anket 1’e göre ilk akla gelen iyi insan vasfı

Anket 2’nin uygulandığı 1. grup rastgele katılımcılardan oluşmuştur. Bu anketi 20-72 yaş aralığında, çoğunluğu üniversite mezunu ve eğitimci olan, Türkiye’nin farklı bölgelerinde yaşayan, yüzde 68’ini kadınların oluşturduğu 154 kişilik bir grup cevaplamıştır. Katılımcıların %76’sı dürüst, %24’ü yardımsever şıkkını işaretlemiştir (Şekil 3). Şıklarla ilgili yapılan az sayıda yorumda katılımcılar tarafından dürüstlüğün yardımı da kapsayan bir yapısı olduğu vurgulanmıştır. Anket uygulayıcısı tarafından yorum yapan katılımcılara “iki özelliğin bir arada olmadığını var sayarsak hangisini tercih edersiniz? Mesela dürüst ama cimri, yardımsever ama yalan söyleyebilen bir kişiden hangisi daha iyi bir insandır?” sorusuna da aynı katılımcılar tarafından “dürüst ama cimri kişinin yardımsever ama dürüst olmayana tercih edileceği” belirtilmiştir. Katılımcıların cinsiyeti ve vermiş olduğu cevaplar arasında anlamlı bir ilişkiye rastlanmamıştır.

2. grup öğrenci sorunlarıyla ilgili bir sosyal medya grubuna üye, yaşları 20-23 arasında değişen, farklı bölgelerden, 25 kız, 25 erkek üniversite öğrencisinden oluşmaktadır. Anket

Dürüstlük 28% Yardımseve rlik 24% Diğer 48%

uygulamasına 120 kişi katılmıştır. Katılımcıların %52’si dürüst, %48’i yardımsever şıkkını işaretlemiştir (Şekil 3). Şıklara yönelik herhangi bir itiraz, teklif ya da yorum yapılmamıştır. Katılımcıların cinsiyeti ve vermiş olduğu cevaplar arasında anlamlı bir ilişkiye rastlanmamıştır.

3. grup arabalarla ilgili bir sosyal medya grubuna üye, yaşları 25-60 arasında değişen, farklı bölgelerde yaşayan, tümüyle erkekler katılımcılardan oluşmuştur. Anket uygulamasına 96 kişi katılmıştır. Katılımcıların %81’i dürüst, %19’u yardımsever şıkkını işaretlemiştir (Şekil 3). Şıklara yönelik 3 yorum yapılmış, üçünde de dürüstlüğün diğer özelliklere göre önemi ve kapsayıcılığı belirtilmiştir.

4. grup bebeklerle ilgili bir sosyal medya grubuna üye, yaşları 25-40 arasında değişen, farklı bölgelerde yaşayan, tümüyle kadın 119 katılımcılardan oluşmuştur. Katılımcıların %82’si dürüst, %17’si yardımsever şıkkını işaretlemiştir (Şekil 3). Bununla birlikte bu grupta şıklar konusunda çok sayıda itiraz yorumu yapılmıştır. Toplumda dürüstlüğün giderek azaldığını bu yüzden dürüstlük mü yardımseverlik mi denildiğinde hemen dürüstlüğün seçildiğini vurgulayan pek çok katılımcı aslında bu iki unsurun bir insanı iyi kılmak için yeterli olmadığını belirtmiştir. Bu noktada bazı katılımcılar bireyin “iyi insan” olarak tanımlanabilmesi için hem yardımsever hem de dürüst olması gerektiğini savunurken bazı katılımcılar ise bu iki unsurun yeterli ya da gerekli olmadığını iyi bir insanda mutlaka merhamet ve vicdan hislerinin bulunması gerektiğini savunmuştur.

Şekil 3: Anket 2’de cevapların gruplara göre dağılımı 3. SONUÇ

Farklı yaş, cinsiyet ve bölgelerin temsilcisi 554 kişiye uygulanan çok ayaklı bu anket çalışmasıyla en çabuk akla gelen ve en sık tekrarlanan iyi insan vasfının dürüstlük olduğu, 21. yüzyıl Türk toplumunun büyük bir bölümünün iyi insan ilk örneğini dürüstlük çatısı altında oluşturduğu tespit edilmiştir.

Çalışma sonuçları bu alanda yapılmış daha önceki çalışmalarla karşılaştırıldığında özellikle Türk-Smith (2006)’in araştırma sonuçları ile belirli ölçüde benzerlik görülmüş fakat bu değerlerin frekans sayılarında farklılıklar gözlemlenmiştir (bk. Tablo 4). Türk-Smith (2006)’in Türk üniversite öğrencilerinin iyi insan tanımları üzerine yapmış olduğu içerik araştırmasında en yüksek frekansı saygılı olma değeri almaktadır. Bunu dürüstlük,

ön yargısız olma, çalışkanlık ve yardımseverlik izlemektedir. Bizim

çalışmamızda çalışkanlık vasfının tekrar sayısı çok daha 0 10 20 30 40 50 60 70 80 90

1. grup 2. grup 3. grup 4. grup

Dürüstlük Yardımseverlik

düşüktür, önyargısız olmak vasfına ise yer verilmezken Türk-Smith (2006)’in araştırmasında merhametli olmak ve güler yüzlü

olmak vasıfları yer almamaktadır. Batı literatüründe “iyi insan”

vasıfları üzerine yapılan benzer çalışmalarda ise Schwartz (1992) saygıya, sadece gelenek boyutu içinde geleneklere saygı olarak yer verirken, Peterson ve Seligman (2004) ‘da saygı vasfı hiç yer almamaktadır (Aktaran Türk-Smith 2006: 5).

Anket 1 ^Türk-Smith