Turizm olayına hizmet veren işletmeleri oluşturan oldukça çeşitli işletmeler bulunmaktadır. Bunları şu şekilde gruplandırmak mümkündür: (Ürger, 1993: 231)
a) Konaklama işletmeleri: Turizm alanında geceleme hizmeti veren konaklama işletmesi çeşidi oldukça fazladır. Bu işletmelerden bazıları şunlardır:
Otel: Minimum 20 odası bulunan modern konaklama tesisleridir.
Kapasitelerine ve sundukları hizmetlere göre 3,4,5 ve 7 yıldızlı olarak ayrılmaktadırlar.
Motel: Yerleşim merkezi dışında kara yolu güzergâhı, mola yerleri vb inşa
edilen 10 odalı konaklama merkezleridir.
Tatil Köyü: Doğal güzellikler içerisinde olan ve dağınık yerleşim düzenine
sahip minimum 60 odalı konaklama tesisleridir. Kapasitelerine ve sundukları hizmetlere göre sınıflandırmaları yapılmaktadır.
Pansiyon: Yönetimi basit, minimum 5 odalı ve yemekleri müşterilerin
hazırlayabildiği konaklama tesisleridir.
Kamping: Karavan ve çadır ile oluşturulan minimum 20 üniteli konaklama
tesisleridir.
Apart Oteller: Otel ya da tatil köylerinde bulunan yeme-içmenin müşteri
tarafından yapılabilmesi için gerekli teçhizatların bulunduğu konaklama tesisleridir.
Gezer Otel: Karayollarında konaklamaya yardımcı minimum 2 yatak
kapasiteli araçlardan oluşan gezici konaklama tesisleridir.
Hostel: Kültürel ve sportif amaçlı seyahat eden kimselere hizmet veren
basit yapılardır.
Kaplıca ve sağlık merkezi: Termal kaynaklar yakınlarında bulunan,
genellikle sağlık turizmi için kurulmuş olan konaklama tesisleridir.
Günübirlik tesisler: Günübirlik kalınan konaklama tesisleridir.
b) Yiyecek-içecek işletmeleri: Lokanta ve benzeri işletmelerdir. Seyahat eden kimselerin yeme ve içme ihtiyaçlarını karşılayan tesislerdir. Bu işletmeler geleneksel ve Amerikan tipi lokantalar olmak üzere 2 çeşittir. Geleneksel lokantalarda uzun süre oturarak yeme söz konusu iken, Amerikan tipi lokantalarda kısa süreli ayaküstü yeme söz konusudur. Günümüzde bu iki tip lokantanın yanı sıra gelen turistlerin milliyetlerinin giderek çeşitlenmesinden dolayı dünya mutfağından çeşitli örneklerini sunan işletmelerde ortaya çıkmıştır.
c) Seyahat işletmeleri: Seyahat acenteleri, tur operatörleridir.
Tur operatörleri: farklı turizm işletmeleri tarafından üretilen hizmetleri
paket tur adı altında bir araya getirerek yeni bir ürün oluşturan ve bu ürünü kendi bürolarında ve seyahat acentaları aracılığıyla turiste sunan işletmelerdir.
Seyahat acenteleri: Kar amacıyla turistlere turizm ile ilgili tüm hizmetleri
sunan ve turizm ekonomisine ve genellikle ödemeler dengesine katkıda bulunan işletmelerdir. Seyahat acenteleri tur operatörlerinin meydana getirdiği paket turları belli bir komisyon karşılığında satan, bunun yanında kendiside paket tur meydana getiren ve bunları satın alan turistlere gittikleri yer hakkında bilgi veren aracı kuruluşlardır.
Türkiye’deki seyahat işletmeleri ile ilgili mevcut düzenlemelerde sadece seyahat acenteleri ele alınmıştır. Bu bağlamda 1618 sayılı Seyahat Acenteleri ve Seyahat Acenteleri Birliği Kanunu’na göre seyahat acentesi, kâr amacı ile turistlere turizm ile ilgili bilgiler veren, paket turları oluşturan, turizm amaçlı konaklama, ulaştırma, gezi, spor ve eğlence hizmetlerini görmeye yetkili olan, ürettiği hizmeti bizzat kendisi veya diğer seyahat acenteleri vasıtası ile pazarlayabilen ticarî kuruluşlardır (Alaeddinoğlu ve Can, 2007: 54).
Seyahat acentelerinin üstlenmiş oldukları görevler kısaca şunlardır (Ulucak ve Yazgı, 2004: 162; Bayer, 1992: 143; Kalkan, 1995: 22; İçöz, 1998: 63; Demirkol ve Zengin, 2004: 51):
- Müşteriler adına her türlü rezervasyonu yapmak - Belirli süreklerde tur düzenleyerek satmak - Döviz ve seyahat çeki bozmak
- Turistlere gittikleri bölge hakkında bilgi vermek (Enformasyon) - Araba kiralama ve yat kiralama faaliyetlerinde bulunmak - Müşterilere ilgili sigorta işlemlerini yapmak
- Gümrük, pasaport ve danışma hizmetlerini sunmak - Hatıra eşya ve tanıtıcı yayın satışı yapmak
Seyahat acenteleri, yaptıkları hizmetler bakımından A Grubu, B Grubu ve C Grubu seyahat acentesi olmak üzere 3 gruba ayrılmaktadır.
(A) Grubu seyahat acenteleri; tüm seyahat acenteciliği hizmetlerini
görürler. Ayrıntılı olarak 1618 sayılı yasanın 1. maddesinde düzenlenmiş olan bu hizmetler şunlardır (Ulucak ve Yazgı, 2004: 161):
- Pasaport ve vize işlemleri yapmak,
- Banka ve kredi işlemlerine yardımcı olmak, kambiyo işlemleri yapmak, - Ulaşımı organize etmek ve ulaşım şirketlerinin biletlerini satmak, - Tur operatörleri tarafından düzenlenen paket turları pazarlamak, - Yurt içi ve yurt dışına tur düzenlemek,
- Konaklama hizmetlerini organize etmek, - Eğlence ve gezi imkânları sunmak.
Bu gruptaki acenteler bütün acentecilik faaliyetlerini yerine getirme hakkına sahip olan ve en geniş kapsamlı faaliyet gösterebilen acentelerdir. Genel nitelikleri ve şartları aşağıdaki gibidir (İçöz, 1998: 64):
- Yasada ve yönetmelikte belirtilen ve seyahat acentesi tanımında yer alan bütün seyahat acenteciliği hizmetlerini yerine getirebilirler.
- Bu acenteler, bir önceki yıl yurt dışından ülkemize düzenlemiş oldukları tur ve gezilerden elde ettikleri döviz miktarının %25’ini geçmemek şartıyla yurt dışına tur düzenleyebilirler.
- Turizm Bakanlığından geçici işletme belgesi (Ag) aldıktan sonra faaliyete geçerler. Bu belgenin süresi iki yıldır.
- İki yıl içerisinde 80.000 dolar döviz kazancı elde eden A Grubu acentelerin geçici işletme belgeleri (A) Grubu Acente İşletme Belgesine çevrilir. İki yıl içinde belirlenen miktarda döviz kazancı elde edemeyen acentelerin belgeleri Turizm Bakanlığı tarafından geri alınır. - A Grubu acenteler her iki yılda bir yukarıdaki belirtilen miktarda döviz
getirdiğini belgelemek zorundadır.
- Acenteler sorumlu müdürleri en az lise mezunu olması ve en az bir yabancı dil bilmesi gereklidir.
- Acentelerin merkezlerinde ve diğer şubelerinde devamlı olarak en az iki enformasyon memuru, düzenlenen yurt içi ve yurt dışı turlarda da bir tercüman rehber (Kokartlı rehber / Profesyonel turist rehberi) bulundurmak zorundadırlar.
- Bu acenteler Turizm Bakanlığına miktarı bakanlıkça belirlenen teminat yatırmaları zorunludur.
- A Grubu acenteler yurt dışına düzenledikleri turların programlarının bir örneğini Turizm Bakanlığına göndermeleri gereklidir.
- A Grubu acentelerin Türkiye Seyahat Acenteleri Birliği’ne (TÜRSAB) üye olup giriş ve üyelik aidatı ödemeleri gerekmektedir.
(B) Grubu seyahat acenteleri; Bu acenteler A Grubu seyahat acenteleri gibi
kurulurlar. Yalnızca işletme belgesi başvurunun ardından direk verilir A Grubu acenteler gibi geçici işletme belgesi almak zorunda olmazlar. Bu grupta yer alan acentelerin görevleri sınırlandırılmış olup genel nitelikleri şu şekildedir (İçöz, 1998: 64):
- Uluslararası kara, hava ve deniz ulaştırma araçlarına ilişkin rezervasyon ve bilet satışı işlemleri ile A Grubu acentelerin düzenleyecekleri turların biletlerini satarlar.
- İşletme belgesi almaları için döviz transferi şartı aranmaz.
- Sorumlu müdürlerinin en az lise mezunu olması ve bir yabancı dili bilmesi zorunludur.
- Acentelerin merkezinde ve bağlı şubelerinde en az bir yabancı dili bilen iki enformasyon memuru ve düzenleyecekleri yurtiçi turlarda bir tercüman rehber bulundurmaları gereklidir.
(C) Grubu seyahat acenteleri; Bu grupta yer alan acenteler yalnızca ülke
içinde faaliyet gösterebilirler. Bu nedenle faaliyet alanları diğer iki gruba oranla sınırlıdır. Genel nitelikleri ise şu şekildedir (İçöz, 1998: 65):
- Yalnızca TC vatandaşları için yurtiçi turlar düzenlerler.
- Gerekli yasal koşulları yerine getirdikten sonra işletme belgesi alarak faaliyete geçerler.
- Yurt dışı bağlantılarının olmaması nedeniyle döviz getirme zorunlulukları yoktur.
- Acentelerin merkezinde ve bağlı şubelerde en az bir enformasyon memuru bulunmalıdır.
- A Grubu acentelerin verecekleri hizmetleri yerine getirir ve bu acentelerin ürünlerini pazarlarlar.
- Bakanlığa kuruluş teminatı yatırmaları gerekmektedir.
- TÜRSAB’a A ve B Grubu acentelerde belirtilen miktarlarda giriş ve üyelik aidatlarını ödemeleri gereklidir.
d) Rekreasyon işletmeleri: Rekreasyon dinlendirmek, eğlendirmek, canlandırmak anlamındadır. Bu işletmeler ise çeşitli faaliyetler ile turistleri sportif, kültürel ve eğlenceli faaliyetlerde bulundururlar.
e) Diğer turizm işletmeleri: Turizm ile ilgili ürünleri satanlar, turizme bağımlı ticarî işletmeler ve turizm ile ilgili özel hizmetleri üreten işletmeler olarak ayrılmaktadırlar. (Maviş vd, 2002: 91–92)