Başkanlık sistemlerinin en büyük sıkıntılarından biri, sert kuvvetler ayrılığının öngördüğü sistemsel tıkanıklıklara açık olmasıdır. Herhangi bir kilitlenme durumunda ne yasama organı ne de yürütme organı birbirlerinin varlıklarına son verebilecek bir mekanizmaya sahip değildir. Bu sorunun aşılması için bazı başkanlık anayasaları başkanlara yasama organını fesih yetkisi tanımıştır. Ancak başkana herhangi bir durumda fesih yetkisi tanıyan anayasa oldukça azdır. Latin Amerika’da Peru Anayasası, Ekvator
Anayasası ve Venezuela Anayasası başkana fesih yetkisi tanıyan anayasalardır463
.
Peru Anayasası 134’üncü maddeye göre, başkan dönemi içerisinde Kongre’nin iki kabine için güvensizlik oyu verdiği ve kabineyi suçlandırdığı durumlarda Kongre’yi fesih yetkisine sahiptir. Başkan Kongre’yi kararname yolu ile feshetmekte ve bu kararname aynı zamanda yeni Kongre için dört ay içerisinde seçime gidileceği hususunu da içermektedir. Eğer Kongre döneminin son yılı içerisinde ise veya o sırada devlet kuşatma altında ise, anayasaca belirtilen şart gerçekleşmiş olsa bile başkanın bu durumda Kongreyi fesih
yetkisini kullanması olanaksız kılınmıştır464
.
Venezuela Anayasası 240’ıncı maddeye göre, başkan, aynı başkanlık döneminde üç başkan yardımcısının Ulusal Meclis tarafından suçlandırılıp görevden alındığı durumlarda Ulusal Meclisi fesih yetkisine sahiptir. Peru’da olduğu gibi başkan Venezuela Anayasasına
461 SARTORI (1997), s. 211 462 MAINWARING (1997), s. 60 463 GÜLENER (2016), s. 57 – 58 464
Peru Anayasası (https://www.constituteproject.org/constitution/Peru_2009.pdf?lang=en ) ; Peru’da başkan Fujimori Kongre’yi feshederek, anayasayı askıya almış siyasi özgürlükleri kısıtlayıp yönetimi milli bir plebisiter sisteme dönüştürmüştür. ASLAN, Canan A. “ Başkanlık Sistemlerinin Latin Amerika Deneyimi: Çok – Parti Sistemlerindeki Çeşitlilikler, Sorunlar ve Fırsatlar” . (Yarı) Başkanlık Sistemi ve Türkiye (der. İhsan Kamalak). İkinci Baskı, İstanbul: Kalkedon Yayınları, 2014
121
göre de Ulusal Meclisi kararname yolu ile feshedebilmekte ve bu kararname aynı zamanda yeni Ulusal Meclis seçimleri için altmış gün içerisinde yeniden seçim yapılacağı hükmünü de içermektedir. Yine aynı şekilde Peru’da olduğu gibi Venezuela’da da Başkan meclisi
döneminin son yılında feshedememektedir.465
Ekvator Anayasası 148’inci maddeye göre; başkan Ulusal Meclis’i anayasal esaslara uygun davranmadığı düşüncesiyle Anayasa Mahkemesinin onayı ile feshedebilmektedir. Bu sebebin yanında, Ulusal Meclisin tekrar eder şekilde herhangi bir gerekçeye tabi olmaksızın Ulusal Kalkınma Planının uygulanmasına engel teşkil ettiği durumlarda veya ülkede şiddetli politik krizlerin ve iç karışıklıkların baş gösterdiği durumlarda başkan Ulusal Meclisi feshestme yetkisine sahip olup, bu yetki yalnızca bir
defaya mahsus olarak ve başkanın döneminin ilk üç yılında kullanılabilmektedir466
.
Görüldüğü gibi başkana yasama organını feshedebilmesi yetkisini veren bu üç anayasa da başkanın bu yetkisini kullanabilmesi çeşitli şartlara tabi tutulmuştur. Peru ve Venezuela Anayasaları ele alındığında başkanın meclisi fesih yetkisi tek bir şarta bağlanmış olup oldukça çok sınırlıdır. Ancak Ekvator Anayasasınca belirlenen şartlar muğlak bırakılmış ve meclisi fesih konusunda başkana yüksek bir takdir yetkisi verilmiştir. Bu da Ekvator’da demokratik açıdan başkanı çok güçlü kılan bir yetki halini almıştır.
Başkanlık sistemlerinde başkanların yasama meclisini fesih yetkisi sistemden bir sapma olarak nitelendirilmektedir ancak sistemi başkanlık sistemi olmaktan çıkarmamaktadır. Shugart ve Carey, başkana fesih yetkisi veren başkanlık sistemlerini
“süper başkanlık” olarak nitelendirmişlerdir467. Gerçekten de, görevinden alınması
mümkün olmayan başkana meclisi fesih yetkisinin tanınması başkanı son derece güçlü
kılmaktadır468
.
465
Venezuela Anayasası ( https://venezuelanalysis.com/constitution/title/5)
466 Ekvator Anayasası (https://www.constituteproject.org/constitution/Ecuador_2008.pdf?lang=en )
467 ULUŞAHİN (1999), s. 196’dan naklen, SHUGART, Matthew S. – CAREY, John M. Presidents And Assemblies: Constitutional Design and Electoral Dynamics. Cambridge: Cambiridge University Press,
1992; Verney’e göre, başkanlık sistemlerinin temel özelliklerinden biri başkanın meclisi feshedemeyecek olmasıdır. Meclis başkanı görevden alamayacağı gibi, başkanda meclisi feshedememektedir. Bu sebeple iki taraf birbiri üzerinde baskı kuramamakta, sistemin kontrol ve dengeler sistemi üzerinde mükemmel şekilde işlemesi bu şekilde sağlanmaktadır. Parlamenter sistemlerdeki alışılmışın aksine, başkanlık sistemleri yasama ve yürütmeye karşılıklı bağımsızlık vermektedir. VERNEY (1992), s. 44
468
122
Başkanlık sistemlerinde sert kuvvetler ayrılığının yaratığı sorunların giderilmesi için anayasalara eklenen başkanın meclisi fesih yetkisinin tıkanıklıkları giderecek bir mekanizma olup olmadığı muallaktır. Başkanın fesih yetkisini kullanmasının ardından yapılacak yeni seçimlerden başkana muhalif bir partinin çıkması halinde, yine aynı başkan hükümetin başı olmaya devam edecektir. Dolayısıyla iki organ arasındaki çatışma durumu
bu şekilde son bulmuş olmayacaktır469. Dahası Kongreye başkanı görevden alma imkanı
tanımaksızın yalnızca başkana Kongreyi fesih yetkisi tanınması durumunda başkan bu yetkisini tehdit unsuru olarak kullanacak ve Kongreyi istediği gibi baskılama şansını elinde bulunduracaktır. Bu durumda da sistem demokratiklikten uzaklaşarak başkanın Kongreyi de istediği gibi yönetebileceği otoriter bir rejime doğru yönelecektir. Başkana tanınan fesih yetkisi çözüm mekanizması olmaktan çıkıp, başkana iktidarı kişiselleştirme olanağı sunacaktır. Bunun önüne geçilebilmek adına Kongreye de başkanı görevden alma hakkının tanınması düşünülebilir. Ancak sert kuvvetler ayrılığı üzerine temellenmiş başkanlık sistemlerinde her iki kuvveti karşılıklı silahlarla donatmak sistemi başkanlık sisteminin esaslarından uzaklaştırıp, parlamenter sisteme dönüşmesine sebep olacaktır.