Bu bilgi notu TCDB’nin bütçe süreci ile nasıl ilişkilendirileceğine ilişkin basit bir çerçeve su-nar. Basitleştirilmiş şekliyle, bütçe döngüsü dört aşamadan oluşur (bkz. Şekil 1):
1. Bütçe Oluşturma 2. Bütçenin Kabulü 3. Bütçenin Uygulanması
4. Bütçe kontrolü: Denetim ve Değerlendirme Şekil 1: Bütçe sürecinin aşamaları
Kaynak: Sharp (2003), 70.
TCDB’nin sürdürülebilir bir strateji haline getirilmesi için önemli bir yaklaşım, toplumsal cinsiyet eşitliğinin bütçe döngüsünün bir veya daha fazla aşamasına dahil edilmesidir. Böylece, bütçe
bağla-Bütçe Oluşturma Planlama
Denetim & Değerlendirme
Yürütme/Uygulama Gerçekleşme
Kabul
1. TCDB’nin bütçe oluşturma aşamasında dahil edilmesi
Bütçe oluşturma aşamasında, bütçenin hazırlanmasını planlamak üzere farklı faaliyetler gerçekleştirilir. Bu aşamada toplumsal cinsiyet konularının bütçe sürecine sistematik olarak dahil edilmesi için önemli olanaklar oluşmaktadır. Bütçe sürecinin bu aşamasında genellikle yürütülen temel faaliyetlerin arasında aşağıdakiler yer alır:
> Yıllık performans programı ve stratejik plan ışığında bütçe hazırlıkları yapılır
> Belediye başkanı bütçe çağrısı yapar
> En üst düzey hedefler belirlenir
> Temel ilkeler ve politikalar belirlenir
> Bütçe çağrısı hazırlanır ve dağıtılır
> Belediye birimleri gider bütçesi hazırlar
> Mali hizmetler birimi sunumları birleştirir ve bütçe tasarısını hazırlar
> Bütçe tasarısı belediye başkanı tarafından onaylanır
> Bütçe tasarısı İçişleri Bakanlığı’na gönderilir
Yukarıda belirtilen tüm bu faaliyetler TCDB’nin dahil edilmesi için fırsatlar sunar. Bu aşama-daki muhtemel giriş noktaları şunlardır:
Bütçe çağrısı/metni belediye birimlerinden toplumsal cinsiyete duyarlı bütçe hazırlıkları talep edilmesini içerir
Toplumsal cinsiyet eşitliği hedeflerini içeren öncelikler/hedefler
Bütçe ile birlikte sunulan programlar/bütçenin toplumsal cinsiyet etkisi hakkında bilgi Belediye bütçe materyali içerisinde toplumsal cinsiyete duyarlı bütçe beyanı hazırlanması Her ne kadar bütçe hazırlıkları belediyenin içerisinde belediye başkanı ve belediye birimle-rinin kilit aktörler olduğu bir süreçte gerçekleşse de, bu aşamada akademisyenler ve sivil toplum temsilcileri tarafından TCDB bağlamında çeşitli faaliyetler gerçekleştirilmesi için çeşitli fırsatlar bulunmaktadır. Araştırmacılar toplumsal cinsiyete duyarlı araştırmaları yüksek seviyede hedef-ler ve öncelikhedef-ler belirlemek üzere zemin olarak kullanabilirhedef-ler. Bütçe hazırlıkları aşaması lobi ve savunuculuk çalışmaları için önemli bir fırsat oluşturur. Aynı zamanda farklı belediye birimlerinin bütçeleme (ve aynı zamanda stratejik planlama) sırasında toplumsal cinsiyet perspektifine yöne-lik önceyöne-likleri dahil etmelerine izin verir.
2. TCDB’nin bütçe kabulü aşamasında dahil edilmesi
Bütçe onayı belediye meclisinde gerçekleşir. Bütçe sürecinin bu aşamasına çoğu zaman medya tarafından ilgi gösterilir. Dolayısıyla kamunun dikkatinin bütçe konularına ve TCDB’ye yö-nelik konulara çekilmesi için bir fırsat oluşturur. Genel anlamda bütçe sürecinin bu aşamasında yürütülen faaliyetler şunlardır:
> Bütçe tasarısı, belediye encümeni tarafından incelenir ve belediye meclisine rapor sunulur
> Belediye meclisinde görüşülür
> Bütçe komisyonunda görüşülür
> Bütçe kabul edilir
Aynı şekilde, bu aşamadaki faaliyetler TCDB’nin sürece dahil edilmesi için potansiyel giriş noktaları sağlar. Bu aşamadaki muhtemel giriş noktalarından bazıları şunlardır:
Belediye meclisine sunulan materyal içerisinde toplumsal cinsiyet konularına yönelik bilgiler bulunur
Toplumsal cinsiyete duyarlı bütçe beyanı kabul edilir
Bütçe görüşmeleri sırasında bütçelerin toplumsal cinsiyet eşitliğine olan etkisi hakkında oturumlar
Meclis üyelerinin STK’lar ile toplumsal cinsiyet eşitliği öncelikleri hakkında temasları STK’lar veya araştırmacılar bütçelerin toplumsal cinsiyet eşitliğine etkileri hakkında ve
bütçe tartışmalarına ilişkin diğer konularda kısa bilgilendirme sağlayabilir.
Sivil toplum temsilcileri ve/veya araştırmacılar toplumsal cinsiyete duyarlı alternatif bütçe sunabilir.
Halkla ilişkiler çalışmalarına odaklanarak sivil toplumu bütçelerin kadınlar ve erkekler üzerindeki etkileri ile TCDB’nin önemi hakkında bilgilendirme.
Bütçede toplumsal cinsiyet eşitliği üzerinde sivil toplum denetimi ve tartışmaları.
Medya ve diğer bilgi kaynakları ile işbirliği yaparak ilgili bilgileri sağlama ve bütçenin toplumsal cinsiyete yönelik hususları hakkında haberciliği geliştirme.
Bu aşamadaki kilit aktörler meclis üyeleridir. Ancak aynı zamanda sivil toplum temsilcileri-nin, medyanın ve araştırmacıların bu aşamada aktif rol almaları için yeterli hareket alanı da
bu-3. TCDB’nin bütçe uygulama aşamasında dahil edilmesi
Bütçenin uygulanması aşaması politikaların ve bütçenin bütçe yılı içerisinde önceden onaylandığı şekilde uygulanmasını içerir. Buna rağmen, TCDB uygulamaları için hâlâ geniş bir alan vardır, çünkü bu aşamada önemli olan bütçe ve politikaların uygulanma biçimidir; örneğin hizmetler nasıl sunulmaktadır ve yatırımlar gerçekte nasıl yapılmaktadır. Bütçe sürecinin bu aşa-masında yürütülen temel faaliyetler şunlardır:
> Politikalar/programlar uygulanır
> Hizmetler sunulur, yatırımlar yapılır
> Giderler izlenir
> Performans ölçülür
> Hesap verebilirlik belgelenir
Yine, bütçenin bu aşaması da, politikaların uygulanması da TCDB’nin dahil edilmesi için potansiyel fırsatlar sunar. Bu aşamadaki muhtemel giriş noktaları şunlardır:
Politikaların, programların ve bütçelerin toplumsal cinsiyete duyarlı biçimde uygulamaya konulması
Toplumsal cinsiyete duyarlı performans hedefleri/göstergeleri Cinsiyete göre ayrıştırılmış verilerin toplanması
Politikaların uygulanmasına zemin oluşturacak toplumsal cinsiyet analizi
Raporlama, toplumsal cinsiyet göstergelerini ve toplumsal cinsiyet eşitliği politikaları/
programlarının etkisine yönelik bilgi içerir
Hizmet sunumu kalitesinin geliştirilmesi için yararlanıcıların dahil olması
Bütçe ve politika uygulaması aşamasında yer alan kilit aktörler belediye birimleri ve hiz-metleri sunan diğer kurumlardır. Bu kurumlarda görevli devlet memurları farklı hizhiz-metlerin ve belediyeye ait görevlerin yerine getirilmesinden sorumlu olduklarından, önemli rol oynarlar. Özel sektör de ihale edilen belirli işlerin yerine getirilmesinde rol oynayabilir. Mali hizmetler birimi, para kaynaklarının sağlanmasında önemli rol oynar. Bu aşamada, sivil toplumun dahil edilmesi hizmet sunumu bağlamında gerçekleşebilir. Sivil toplum temsilcileri aynı zamanda hesap verebi-lirlik ve hizmet sunumunun izlenmesi konularında aktif rol alabilir. TCDB’nin tam anlamıyla uygu-lanabilmesi için devlet tarafından sağlanan hizmetlerin muhtemel ve fiili kullanıcılarına yönelik bakış açısının getirilmesi de önem taşımaktadır.
4. TCDB’nin bütçe denetim ve değerlendirme aşamasında dahil edilmesi
Bütçenin denetlenmesi ve değerlendirilmesi, bütçe sürecinin sonunda gerçekleştirilecek-tir. Bütçe sürecinin bu aşamasında tipik olarak yürütülen temel faaliyetler şunlardır:
> Mali performans değerlendirilir
> Resmi denetim yapılır ve belediye meclisine raporlanır
> Sonuçlar (hedeflere ulaşma) değerlendirilir
> Performans raporlanır (faaliyet raporu belediye meclisine sunulur)
TCDB uygulamalarının bu aşamada dahil edilip edilemeyeceği sık sık sorulmaktadır. Bunun nedeni denetim ve değerlendirmenin ne tür sonuçlar oluşturduğuna ilişkin kısıtlı bilgi olması ve bu aşamanın yanlış biçimde sadece mali denetime indirgenmesidir. Bu aşamadaki faaliyetlerin mali denetimin ötesine geçmesi nedeniyle, bu aşamada da TCDB’nin dahil edilmesi için potansi-yel vardır. Muhtemel giriş noktaları şunladır:
Toplumsal cinsiyete duyarlı değerlendirme kriterleri
Faaliyet raporu, toplumsal cinsiyet eşitliği performansı hakkında bilgi içerir
Faaliyet raporu mecliste görüşülürken toplumsal cinsiyet eşitliği alanında başarılanlara ilişkin görüş belirtilmesi.
Denetim ve değerlendirme aşamasındaki kilit aktörler denetim ve değerlendirmeleri ger-çekleştiren ve faaliyet raporunu bir araya getiren birimlerdir. Ancak aynı zamanda faaliyet raporu ve diğer raporları teslim alan ve bunlar hakkında görüşmeler gerçekleştiren belediye meclisi de kilit role sahiptir. Bu aşamada sivil toplum temsilcileri de izleme rolü üstlenerek ve izlenebilirlik talep ederek aktif rol üstlenebilir.
5.6.6 Modül 6 alıştırmaları
Bu oturuma dahil edilecek alıştırma, TCDB uygulamalarının belediye düzeyindeki bütçe döngüsüne dahil edilmesi için giriş noktalarının belirlenmesine yönelik grup çalışmasını içerir.
Alıştırma: Belediye düzeyinde bütçe döngüsünün farklı aşamalarında TCDB için giriş noktalarının belirlenmesi