Girişin ardından, Analitik Bütçe Sistemine (ABS) ilişkin ve farklı bütçe gösterimlerine yönelik doğrudan teorik bilgilerin sunulmasına geçilmeden önce, “Bütçe izleme” uygulanması önerilir. Bu uygulama, katılımcıların mevcut bilgi birikimleri ile örnek bütçe gerçekleşme raporlarını incele-melerini sağlar. Böylece bütçe okuma konusunda önceden deneyimi olmayan katılımcılarımızın kendilerine sorulan sorular1 ışığında bütçe kalemlerini incelemeleri sağlanacaktır. Bu uygulama-da önemli olan, sorulara doğru veya yanlış cevap vermek değildir. Bu uygulamanın başlıca he-defi, katılımcıların, slaytlarla yapılacak sunumda açıklanacak farklı bütçe gösterimlerini daha iyi anlamalarını sağlamaktır.
Temel konuların sunumu (20 dk.)
Bu bölümde ABS ve farklı bütçe modelleri slaytlar ile açıklanacaktır. ABS içerisindeki farklı bütçe sınıflandırma/gösterim şekilleri hakkında ayrıntılı bilgiyi bu modülün sonunda dağıtılacak bilgi notları içerisindeki “Farklı Bütçe Modelleri ve Bütçe Okuma”da bulabilirsiniz.
Bunlara rağmen, şu noktayı vurgulamak önemlidir: Türkiye’deki ABS’ye göre, TCDB’ye ilişkin farklı bütçe gösterimleri arasında en etkin model veya sınıflandırma “Fonksiyonel Sınıflandırma”
olarak belirlenmiştir. Fonksiyonel sınıflandırmayı kullanmanın avantajları aşağıdaki şekilde listele-nebilir:
Giderlerin hangi hizmet alanlarına ait olduğunu belirtmek adına, her hizmet alanının toplam bütçe içerisindeki oransal dağılımı, alana ayrılan miktar toplam bütçeye bölünmek suretiyle hesaplanarak, belediyenin en fazla finansal kaynağı ayırdığı hizmet alanını (Genel, Ekonomik, Sağlık, İskan, İnşaat, Çevre, Kamu Düzeni, vb.) belirlemek için fırsat sunar.
Belediye bütçesinin fonksiyonel dağılımını ve hangi hizmetlerin daha ağır bastığını ortaya koyduktan sonra, öne çıkan bu hizmet alanları kapsamında yapılan harcamaların içeriğinin ayrı ayrı sorgulaması yapılabilir.
Gider kalemlerinin kapsamı içinde toplumsal cinsiyet eşitliğinin sağlanmasına yönelik spesifik kalemler olup olmadığı irdelenebilir.
Örneğin Kocaeli BB’ne ait gider bütçesinin fonksiyonel dağılımını gösteren Grafik-1’den takip edilebileceği üzere; inşaat ve altyapı giderlerinin idare edildiği iskan ve toplum refahı hiz-metleri %37’lik bir orana sahipken, sosyal yardım hizhiz-metlerinin %3’lük bir orana sahip olmasının nedeni sorgulanabilir. Burada ele alınması gereken sorunlar bağlamında, bu kaynak dağılımının hangi ihtiyaç ve önceliklerden kaynaklandığı, ne tür bir ihtiyaç analizi yapıldığı ve bu ihtiyaç
ana-Grafik 1. Kocaeli BB 2013 Gider Bütçesi, Fonksiyonel Sınıflandırma
Bu aşamada vurgulanması gereken farklı bir konu da bütçe gider fişleridir. Bu fişler daha ayrıntılı bir bütçe analizi gerçekleştirilmesi gerekiyorsa başvurulabilecek belgelerdir. Yıllık bütçe hazırlanırken, belediye birimleri gider kalemlerinin ayrıntılarını gösterir. Diğer bir deyişle, hangi ödeneğin hangi amaçla ve ne için harcandığı fişlerde gösterilmektedir. Vatandaşlar ve sivil top-lum kuruluşları bilgi edinme hakkı kapsamında belediye birimleri tarafından doldurulan “Bütçe Gider Fişleri”ni talep ederek ayrıntılı bilgi edinebilirler. Böylece bütçe üzerinde kamu denetimi gerçekleştirirler. Örneğin arazi araçlarının satın alınması için ödenek tahsis eden Eskişehir Bele-diyesi, Çevre Koruma ve Kontrolü Daire Başkanlığı tarafından hazırlanan aşağıdaki bütçe fişine
İSKAN VE
Bütçe gider fişi örneği Kurum Adı: Eskişehir BB
Birim Adı: Çevre Koruma ve Kontrolü
Kurumsal Fonksiyonel Finansman Tipi Ekonomik Beyan Bütçe Teklifi
Bütçe
Yılı Takip Eden Yıllar Bütçe
Yılı Takip Eden Yıllar
2. Çöp konteyneri yıkama ve dezenfekte aracı, 1 3. Sokak süpürme ve yıkama aracı, 3
4. Çöp kamyonu, 3
Sonuç (5 dk.)
Oturumun kapanmasından önce, gerekli açıklığa kavuşturmaları yapmak için katılımcılar-dan sorularını sormaları istenebilir. Son olarak eğitici, eğitim hedeflerine de değinerek temel ko-nuları özetler (bkz. 5.5.3) ve oturumu kapatır.
5.5.2.1. Modül akış planının daha uzun süreye göre uyarlanması
Bu modülün süresi uzatılırsa, genel oturumda alıştırmaya yönelik tartışma, soru ve cevaplar için daha fazla zaman ayrılabilir. Buna ek olarak, farklı belediyelerin bütçelerinden alıntıları içeren farklı bütçe çeşitlerine yönelik örnekler slaytlar ile gösterilebilir.
Ayrıca, temel bütçelemenin basitleştirilmesi ve anlaşılması için tasarlanan iki alıştırma2 mo-dülün başlangıcında uygulanabilir (bkz. 5.5.6).
5.5.2.2. Modül akış planının daha kısa süreye göre uyarlanması
Modülün süresinin kısaltılması için, genel oturumda çok kısa bir sunum yapılarak alıştırma-lara geçilebilir (katılımcıların genel oalıştırma-larak belediye bütçe sınıflandırmaları konusuna hakim olma-ları halinde) veya alıştırma atlanarak ABS ve farklı bütçe modelleri konusunda genel bir sunum yapılabilir (katılımcıların genel olarak belediye bütçe sınıflandırmaları konusunda yeterli bilgisi
5.5.3 Modülün temel öğrenim başlıkları
Bu modülü hazırlarken, tüm diğer modüllerde olduğu gibi, modülün hedeflerini ve temel öğrenim başlıklarını gözden geçirmek önemlidir. Aşağıda özetlenen temel öğrenim başlıkları, eğiticinin hazırlanmasına ve oturumu özetlemesine yardımcı olur; aynı zamanda, temel mesajla-rın hatırlatılması amacıyla katılımcılara bilgi notu olarak dağıtılabilir. Temel konular hakkında ilave bilgi edinmek için dağıtılan bilgi notlarına bakınız; daha geniş altyapı bilgisi edinmek için Bölüm 9 Kaynakça’da belirtilen kaynaklara bakınız.
Modül 5: Belediye Bütçelerinin Okunması
Temel mesajlar
ABS ışığında, Türkiye’deki bütçeler kurumsal, fonksiyonel, finansman tipi ve ekonomik olarak dört farklı şekilde gösterilebilir.
Fonksiyonel bütçe sınıflandırması TCDB uygulamalarına ilişkin en kullanışlı sınıflandırmadır.
Bütçeler analiz edilirken giderlerin oransal dağılımını incelemek iyi bir başlangıç noktası olacaktır.
5.5.4 Modül 5’in sunumunda kullanılabilecek slaytlar
Bu bölüm için hazırlanmış olan slaytlar, Eğitici Rehberinin sonunda yer alan CD’de bulunmaktadır.
5.5.5 Modül 5 bilgi notları
Aşağıdaki bilgi notları Modül 5 için bilgi altyapısı oluşturmak üzere hazırlanmıştır. Notlarda Türkiye’deki belediye bütçe süreçleri ile farklı bütçe modelleri ve ABS ışığında bütçe okuma şe-killeri ve örneklerine yer verilmiştir. Bunlar, mevcut bilgi ve ihtiyaç düzeyine göre şekillendirilen eğitim programlarına dahil edilebilir; gereksinimlere göre geliştirilebilir veya gerekli görülmediği takdirde atlanabilir.
Bilgi notları şunlardır:
Bilgi Notu 12: Belediye Bütçeleme Süreci