Bölgesel Kalkınmanın Sürükleyici Unsuru Olarak Yenilik

Günümüzün bilgiye dayalı ekonomisinde bölgesel kalkınmanın temelini yenilikler oluşturmaktadır. Yeniliğin bölgesel kalkınmanın sürekliyici unsuru olarak ele alınması, bölgesel kalkınma konusundaki teorik çıkarımların yanı sıra yeniliğe dayalı gelişme gösteren çeşitli başarı örneklerine de dayanmaktadır. İtalya’da Emilia- Romagna, Almanya’da Baden-Württemberg, Amerika Birleşik Devletleri’nde Slikon

34 Vadisi ve Route 128, İngiltere’de Cambridge, Fransa’da ise Sophia Antipolis gibi bölgeler, yeniliğe dayalı kalkınmaya ilişkin başarı örneklerini oluşturmaktadır.

Bu başarı örneklerinde yenilik sürecinin mekânsal boyutuna ilişkin olarak şu ortak noktaların üzerinde durulmaktadır. İlk olarak bölge, yeniliğin gerçekleştiği bir alanı betimlemektedir. Bu betimleme, yeniliğin temel olarak coğrafi bir alanda gerçekleştiği önermesine dayanmaktadır. Bu bağlamda bölgeler, yenilikçi firmaların coğrafi yakınlığını sağlayan en uygun ölçek olarak ele alınmaktadır. Bilgiyi paylaşan aktörler arasındaki mesafenin azalması, etkileşim düzeyini artırdığı için en etkin işbirliği bölgesel düzeyde gözlenmektedir. Bölgelerin yenilik için en uygun coğrafi ölçek olması, bölgeye özgü kaynakların ve bölgedeki sosyo-kurumsal yapının yenilik sürecindeki önemini gündeme getirmektedir. İkinci olarak, yeniliğin sosyal ilişkilere dayalı bir yapı sergilediği düşünülmektedir. Bu sosyal ilişkiler, zaman süreci içinde kültürel öğelere bağlı olarak gelişmektedir. Bu süreçte bölge; kuralları, ortak standartları ve normları belirlemektedir. Maddi olmayan bu varlıklar, bölgenin yenilik potansiyelini ve öğrenme kapasitesini etkilemektedir. Üçüncü olarak ise yenilik, ekonomik faaliyetlerin yoğunlaştığı bölgelerde daha kolay ortaya çıkmaktadır. Başka bir ifadeyle, ekonomik faaliyetlerin belli bölgelerde yoğunlaşması durumunda aktörler arası ilişkilere bağlı olarak yenilik gündeme gelmektedir. İlgili bölgelerde bir firmanın yeni teknolojileri ya üreten ya da daha önce uygulamaya başlayan firmaları bulma olasılığı yüksektir. Ayrıca bu bölgelerde, endüstriyel yapı ile ilgili enformasyon ve bilgi akışı da çok hızlıdır. Bu açıdan ekonomik faaliyetlerin bir arada bulunması, firmalara dinamizm ve esneklik kazandırarak, bölgedeki yenilik ve öğrenme sürecine zemin hazırlamaktadır (Doloreux ve Parto, 2004:10-12).

Yeniliğin yerelleşmiş bir süreçte ele alınması, bölgesel ölçeğin önemini gündeme getirmektedir. Yenilik sürecinde bölgesel ölçeğin öneminin artmasıyla birlikte bir bölgedeki refah artışı, bölgenin yenilik kapasitesine bağlanmaktadır. Bölgenin yenilik kapasitesi ise kolektif ve bütünsel bir yapıya dayanmaktadır. Bu bütünsel yapının birçok bileşeni bulunmaktadır. Bu bileşenler, Şekil 2’de gösterilmiştir.

35 Bir bölgenin yenilik kapasitesi, o bölgenin bilgi üretim düzeyinden soyutlanamaz. Bölgedeki bilgi üretimi, ekonomik faaliyet alanlarında yapısal dönüşümü sağlayan temel dinamik olarak ele alınmaktadır. Bilgiye atfedilen bu rol, sanayi toplumunun ana değişkenleri olan ‘emek’ ve ‘sermaye’nin yerini alan bir değer olarak görülmesinden kaynaklanmaktadır. Emek ve sermayeninin aksine, bilginin artan oranda üretimde kullanılması marjinal verimliliği artırmaktadır. Çünkü bilgiye yapılan yatırımlar bilgi birikiminin yanı sıra diğer üretim faktörlerinin de verimliliğini yükseltmektedir (Altay, 200525). Bu açıdan bir üretim girdisi olarak ele alınan bilgi üretimi, bölgenin yenilik kapasitesinin temel göstergelerinden birisini oluşturmakta ve bölgedeki toplam faktör verimliliğine önemli katkı sağlamaktadır (Bretschger, 1999:251).

Bölgenin yenilik kapasitesi, bilgi üretiminin yanı sıra söz konusu bilginin içselleştirilmesine de bağlıdır. İçselleştirme kapasitesi, yeni bilgilerin kullanılması ve bu bilgilerin yeni teknolojilere dönüştürülmesini ifade etmektedir. Bölgedeki nüfusun eğitim düzeyi, hayat boyu öğrenme (life-long learning)∗ faaliyetleri ve e-toplumun (e-society) yaygınlaşma düzeyi, içselleştirme kapasitesinin temel göstergeleri arasında yer almaktadır (Muller ve vd., 2008:656).

∗ _{Hayat boyu öğrenme, bilgilerin, becerilerin ve yetkinliklerin geliştirilmesi amacıyla hayat boyunca} gerçekleştirilen tüm öğrenme faaliyetleri olarak tanımlanmaktadır.

Kaynak: Muller, E., Doloreux, D., Heraud, J. A., Jappe, A. ve Zenker, A. (2008). Regional Innovation Capacities in New Member States: A Typology. Journal of European Integration. 30:656.

Şekil 2: Bölgesel Yenilik Kapasitesinin Bileşenleri

Bilgi Üretimi Yönetişim Kapasitesi Yayılma Kapasitesi

İçselleştirme Kapasitesi

36 İçselleştirme kapasitesinin artması için bilginin yayılması gereklidir. Farklı kaynaklardan elde edilen bilginin değişim ve paylaşım sürecini ifade edilen bilginin yayılması, yenilik sürecindeki aktörler arasındaki işbirliğinin varlığına bağlıdır. Bölgesel düzeyde bilginin yayılması, teknoloji transferine olanak sağlayan altyapı, istihdam yapısı, ileri teknoloji (high-tech) hizmetleri ve firmalar tarafından internet kullanımının yaygınlığı gibi bazı göstergelerle ölçülebilmektedir.

Bilginin içselleştirilerek yayılması için bölgede yeniliğe yönelik talebin ortaya çıkması gerekmektedir. Bölgedeki yenilik talebi, ekonomik faaliyetlere dinamizm kazandırmakta olup, firmaların yenilik faaliyetleri için önemli bir teşvik niteliğindedir. İhtiyaçları genişleyen tüketicilerin varlığı, hem firmaların yenilik tercihlerini etkilemekte hem de yeni ürünlerin, süreçlerin ve hizmetlerin tüm ekonomiye yayılmasına olanak sağlamaktadır. Yeniliğe yönelik talep, kişi başına gelir düzeyi, işsizlik oranı ve nüfus yoğunluğu gibi sosyo-ekonomik göstergelerle ölçülebilmektedir (Muller ve vd., 2008:657).

Bölgenin yenilik kapasitesi son olarak yönetişim kapasitesine bağlıdır. Bölgesel yönetişim, kamu kurumları ile yerel yarı-kamu ve sivil toplum örgütleri arasındaki yeni bir ilişki düzenini tanımlamaktadır. Bölgenin yönetişim kapasitesi, yenilik süreci ile ilgili önemli kararların bölgedeki aktörlerin siyasal sorumluluğunda alınmasını sağlamaktadır.

Bölgenin yenilik kapasitesini oluşturan bu bileşenler, bölgenin yenilik çevresine bağlı bir yapı sergilemektedir. Her bölge farklı bir yenilik çevresine sahiptir. Bölgenin yenilik çevresinin girdileri; varlıklardan, ağlardan ve bölgedeki sosyo-kültürel yapıdan oluşmaktadır. Şekil 3’de gösterildiği üzere, bölgenin yenilik çevresini oluşturan her bir girdi, bölgenin yenilik kapasitesini etkileyerek verimliliği ve refahı etkilemektedir (Council on Competitiveness, 2005:14-17).

37 Bölgenin yenilik çevresini oluşturan girdilerin başında varlıklar gelmektedir. Bölgenin varlık tabanı, yenilik kapasitesini etkileyen çeşitli değişkenlere bağlıdır. Bu değişkenler; beşeri sermaye, Ar-Ge kurumları, finansal sermaye, bölgenin sanayi tabanı ve fiziksel altyapıdan oluşmaktadır (Council on Competitiveness, 2005:14- 17).

Bölgenin yenilik çevresinin bir diğer girdisi ise ağlardır. En genel tanımla ağ (network), karşılıklı bağımlılık sistemine katılan kaynaklar arası ilişkilerdir. Ağ kaynakları çeşitli olup, düzenlenmiş somut biçimi olan telefon vb. ağlar yanında, beceriler, deneyimler, tecrübeler gibi soyut kaynaklara dayalı ağlar da bulunmaktadır (Altay, 2007a:230). Özellikle soyut kaynaklara dayalı ağlar, bölgedeki yenilik sürecinin temelini oluşturmaktadır. Bu açıdan bölgesel yenilik, ağ yapıya bağımlı bir nitelik sergilemektedir. Yenilikçi ağların varlığı halinde ekonomik aktörlerle (birey ve firmalar) diğer aktörler (yerel yönetim, sivil toplum kuruluşları, üniversiteler, Ar- Ge kurumları, finans kurumları) piyasa içi ve piyasa dışı yoğun ilişkilerle birbirini etkilemekte ve bölgede bilgi paylaşımına dayalı öğrenme süreci ortaya çıkmaktadır.

Bölgedeki aktörler arasındaki sistematik ilişkiler bütününü ifade eden ağlar, bilgi paylaşımının en temel yolu olduğundan, yenilik sürecinde büyük önem

Kaynak: Council on Competitiveness, (2005). Measuring Regional Innovation: A Guidebook for

Conducting Regional Innovation Assessments. U.S. Department of Commerce Economic

Development Administration. Washington, s. 14.

Şekil 3: Bölgesel Yenilik Çevresinin Girdileri ve Çıktıları

Yenilik Verimlilik Refah

Çıktılar Girdiler Varlıklar Ağ Yapılar Kültür Bölgesel Yenilik Çevresi

38 taşımaktadır. Firma dışsal bilgiyi alıp üretim sürecinde kullanabilme yetisine sahip olduğu sürece ağların öğrenme etkisinden yararlanabilmekte ve içsel bilgi ve kaynak eksikliği bir noktaya kadar kapatılabilmektedir (Köroğlu, 2006:400).

Bölgesel yenilik çevresinin bir diğer girdisi ise bölgedeki kültürel yapıdır. Bölgenin kültürel yapısı, yenilikçi aktörler arasındaki ağı harekete geçirerek, işbirliğine dayalı yenilikçi ortama zemin hazırlamaktadır. Bu açıdan bölgedeki kültürel yapı, yenilik çevresinin önemli bir bileşeni niteliğindedir.