Mekân fiziki ve biyolojik ortam içinde yer alan kültürel, sosyal, coğrafi özelliklerden etkilenen geniş oluşumdur. Mekân bu oluşum sürecinde şekillenir. Sosyal mekân ve fiziksel mekân içinde insan yaşam alanını oluşturan her şey sürekli iletişim halinde birbirlerini etkilemektedirler. İnsan ve mekân birbirinden ayrı düşünülemez. ( Göka, 2001)
3.4.1. Karadeniz Bölgesi
Doğu Karadeniz dağınık yapıda olup yeryüzü şekilleri dağılımında dağlar ve akarsuların, yağmurun bol olduğu yerleşimde geniş düzlükler görülmemektedir. Trabzon, Artvin, Ordu, Giresun, Rize’nin büyük kısmı dağlarla kaplıdır. Doğu Karadeniz’in kuzeye bakan yamaçları sarp ve birbirine paralel çok miktarda dere ve nehir bulunmaktadır. Engebeli arazi nedeniyle ulaşımda zorluk çıkmaktadır. Vadi yamaçlarında birbirinden uzak yapıda mekânlar yerleşmiştir (Pekhamarat, 2008).
Diğer bölgelerde olduğu gibi coğrafi şartlar, evlerinin konumunu etkilediği gibi yapı malzemesini de etkiler. İç ve dış yapısında ahşap görülmektedir. Doğu Karadeniz’de iç mekânda mutfak genelde ana mekânı oluşturur. Çünkü mutfak normalde sadece yemek pişirilen yer değildir. Aynı zamanda oturulan, zamanın büyük kısmını geçirilen ve birçok işlevi olan mekânı temsil etmektedir. Evlerin yanında çay bahçeleri, mısır tarlası, fındık bahçeleri görülmektedir. Bunun yanında en önemli coğrafi ve ekonomik zenginliği olan denizini unutmamak gerekir. Bölgenin en önemli geçim kaynaklarından birini de balıkçılık oluşturmaktadır. Teknolojinin getirisiyle evrensel kültürden etkilenmeler görülmektedir. Bölge insanı büyük baş hayvancılık, kışlık ot ihtiyacını karşılamak ve yaz mevsimi sıcağından kurtulmak için ilkbaharda mezralara; yazın ise yaylalara göç eder ve yayla evlerinde kalırlar. Yöresel horonlarda hem bölgenin hem de yayla şenliklerinin vazgeçilmezi olarak bölgede görülür. Eskiden yöresel kıyafetler olup şimdide horon ekiplerinde görülen kıyafetlerin özellikleri genel olarak değinirsek erkekler siyah renkte kadınlar ise başta başörtüsü, çember, keşan vb. detaylar görülmektedir (Öztürk, 2005).
3.4.2. İç Anadolu Bölgesi
Doğu Anadolu’dan sonra 2. büyük bölgemizdir. Anadolu Yarımadasının ortasında yer alır. Güneydoğu Anadolu Bölgesi hariç her bölgeyle komşudur. Bölgenin birçok önemli ili bulunmaktadır. Konya ve Aksaray da bu şehirlerindendir. Genel olarak bölgenin coğrafi özelliklerine baktığımızda yer şekilleri sadedir. Engebeli arazi fazla olmadığı için arazi ulaşıma uygundur. Platolar, geniş düzlükler bölgede büyük alanları oluşturur.(Pekhamarat, 2008)
Yer şekillerinin sade ve engebesiz yapısından dolayı tarım arazileri fazla, ulaşım kolaydır. Yağış çok azdır. Bu yüzden ormanlar çok görülmez, genelde seyrek yapıda ağaçlara rastlanır. Bozkırların geniş yer tutması beraberinde küçükbaş hayvancılığı getirmektedir. Tarıma dayalı ekonomi görülmektedir. Halıcılıktan inşaat sektörüne kadar geniş bir endüstriye ve sanayiye sahiptir. Tahıl üretimi yer alır. Bölgenin geçim kaynaklarındandır. Şehirleşme fazladır. Toplu yerleşim tipi, geniş düzlükler, meydanlar görülmektedir. En yaygın kullanılan malzeme kerpiçtir. Evlerde coğrafi özelliğe de bağlı kerpiç-tuğla tercih edilmektedir. Kırsal alanda iki katlı tek talkı tercihler olduğu gibi çok eski yapıda olan evler, toprak yapıda olanları
da görülmektedir. Avlulu evler tarihi kültürel yapı içinde tarihi dokuda mekânlar, coğrafyanın akıl almaz güzellikte ki oluşumları da bölge turizminde etkilidir. (tr.wikipedia.org/wiki/İç_Anadolu_Bölgesi, 2009)
3.4.3. Güney Doğu Anadolu Bölgesi
Mardin hem mimari hem tarihi sanatsal yapısıyla Güneydoğu’nun önemli kentlerinden biridir. Kızıltepe ise Mardin’in ilçelerinden biridir. Dağları kurak yapıdadır. Kalkerli yapısından ötürü çatlaklar görülmektedir. Killi, kireçli coğrafi yapı nedeniyle Mardin’de aşınma sonucu platolar oluşmaktadır. İklimi Akdeniz ve karasal özellikleri taşır. Farklı dini inanışları içinde barındıran Mardin; camii, kilise, manastır, dini eserlerin harmanlanmış zenginliğine sahiptir. Endüstride dokumacılık önemli bir yere sahiptir. Bakır madenleri de görülmektedir. Sınır ticareti de yapılmaktadır. Hayvancılık evlerin ihtiyacını karşılayacak kadarıyla yapılmaktadır. Tarımla, ekimle uğraşılmaktadır. Geleneksel giysiler modernleşme olsa da hala görülmektedir. Yöresel yemekler her evin bahçesinde, tandır görülmektedir.
(tr.wikipedia.org/wiki/Kızıltepe,_Mardin, 2009; http://www.mardin.gov.tr/ , 2009). Mardin’in en büyük özelliklerinden biride coğrafi yapı ve özelliğini içinde barından mekân tipleri ve evleridir. Mardin evleri tarihten günümüze yapısını mimarisini taşıyan özellikte kayalık bir tepenin güney kısmına birbiri üzerinde yükselen şekilde kurulmuştur. Mezopotamya ovasının görsel zenginliğini oluşturan mekânlar, evler iki katlıdır. Mekânda yer alan daracık sokaklarda iklime göre şekillenmiştir. Gene coğrafi özelliğe dayanan bölge mimarisinde kullanılan taşlar; yazları mekânları serin, kışları ise sıcak tutar. Geneli iki katlı olan evlerin alt katı ahır, at barınağı, girişe avludan geçilir. Üst kısma kesme taştan yapılan avludan geçilir. (http://www.evkur.org/mardin-evleri.html, 2009)
Evlerde yer minderleri, sedirler görmek mümkündür. Bütün odalar kullanıma açıktır. Mardin’de evlerin yapımında kalkerli taşın özelliği kolay işlenebilmesidir. Bu özelliği de bölgedeki yapılarda birçok süsleme ve motifi beraberinde getirir. Ayrıca iklim şartlarına dayanıklı açık renkli sarımsı yapıdadır. Genelde sıva yapılmaz. Ahşabın kullanılmama sebebi bölgenin hem coğrafyasından hem de taş yapıya olan bağlılıktan ileri gelmektedir. Taşların işlenişinde geometrik
süslemeler görülmektedir. Oymalı sütunlar görülmektedir. İşlenen motifler lale, üzüm, karanfildir. Kapı, pencere üzerlerinde de dış cephede bu işlemeleri görmekteyiz. Kapı ve pencerelerde aynı şekilde işlenmiştir. Kapıların üst kısımlarında kemer görülebilir. Geometrik süslemeler zıtlıklarla oluşturulmuş bir uyum, ayrıca tavan yüksekliğinden itibaren cephede hareketlilik oluşturan süslemelerde görülmektedir. Mekânın insanla olan uyumunu, tarihi mistik dokusunu hiç kaybetmeden korumuştur. (http://tr.wikipedia.org/wiki/Mardin_il, 2009; www.mardinkulturturizm.org, 2009).
3.4.4. Marmara Bölgesi
Gönen, Marmara bölgesinde yer alan Balıkesir iline bağlı ilçesidir. Etrafı dağlarla ve vadilerle çevrili olan şehir düz ova üzerine kuruludur. Kayın ve meşe ormanlarının görüldüğü bölge kaplıcalar değişik türdeki şifalı bitkilerden oluşmaktadır. Dört iklimin görüldüğü bölge insanların sakin tarzda tercih ettikleri yerleşim modelini oluşturmaktadır. Ayrıca hava, kara, deniz, demir yolu ulaşımının olduğu bölgede bulunmaktadır. Güneyde, Akdeniz ve Karadeniz ikliminin etkisini görmek mümkündür. Kuzeyinde ise Marmara ikliminin etkisi, yükseklerde ise karasal iklim görülmektedir. İkliminde ki çeşitlilikle dört mevsimi bir arada yaşamaktadır. Verimli toprakları olan Gönen’de tarım modern tekniklerle yapılmakta her türlü sebze, meyve, endüstriyel bitkiler yetiştirilmektedir. Buna bağlı olarak yörede sebze bahçeleri sebzecilik gelişmiştir. Hayvancılık da Gönen ekonomisinde önemi bir yere sahiptir. Tavukçuk, arıcılık çok yaygındır. İnsanların önemli geçim kaynağını teşkil eder. Ayrıca büyük baş hayvancılık, madencilik de bölge ekonomisinde yer almaktadır. Son dönemlerde kurulan fabrikalar süt, çelik, lokomotif, gıda vb. alanda sanayinin burada gelişmesine yardımcı olmuştur.(tr.wikipedia.org/wiki/Gönen,_Balıkesir, 2009).
Yapı malzemesi olarak geçmişte ağaçlar ahşap kullanılmakta iken şehirleşmenin de getirdiği gereksinimle betonarme yapılar artmıştır. Eski evler tek katlı olup avlu, ahır (dam) ve samanlıktan oluşur. Konutların ana girişleri geniş avluya açılan geniş bir kapı ile olup eskiden sığırların at arabalarının bulunduğu alanda artık traktörler yer alır (tr.wikipedia.org/wiki/Gönen,_Balıkesir,2009). Köyleriyle birlikte birçok kültürü geleneği içinde barındıran bölge kültürel ve yöresel
zenginliği gerek kıyafetleri gerek mutfak kültürü gerekse halk oyunların da sürmektedir. www.gonengontam.gen.tr/koylerimizi-taniyalim.htm, 2009)
Bölgeleri bir bütün olarak değerlendirdiğimizde gelenekler, çevresel koşullar, bölgesel özellikler yerleşimlerin oluşumunda etkilidir. Konut yerleşimleri mekânsal örgütlenmeler bölgelerde birbirlerine benzer özellikler oluşturur. Bölgesel özellikler yerleşmenin dağınık toplu olmasında da etkilidir. Dış mekânda evler bazen bir çeşme, dere etrafında bazen dinsel mekânlar etrafında sokaklar mahalleler, bazı mekânlarda dar sokaklarda yan yana bitişik mekânlar, bazı yerleşim alanlarında dağınık yapıda tarla bahçe kenarında ya da geniş düzlükler ve ovalarda ekonomik kaynaklara göre yerleşmiş olan yapılar görülmektedir. Ahşap yapıda, taş yapıda ya da kerpiç yapıda oluşan mekânlarda bütün bu farklı özellikte yapıda oluşmasında hem coğrafi hem ekonomik hem de sosyal yapı etkilidir. İç mekânda ise avlu bahçe ya da avluyu çevreleyen mekânlardan oluşur. İç mekân yaşama biçimi günlük işlere göre düzenlenmektedir. Pratiklik, kullanışlılık, çevre koşulları da iç mekân şekillenmesinde etkilidir. Genel olarak bölgelere baktığımızda Güneydoğu Anadolu'nun taş yapılar, Doğu Anadolu'nun ahşap yapılı taş mimarisi, Doğu Karadeniz Bölgesi'nin ahşap yapılı ev yapısı, Marmara Bölgesi'nin ahşap konutlar, Ege ve Akdeniz Bölgesi'nin kübik düz damlı, taş yapılar, Orta Anadolu'nun özellikle Kapadokya yöresine has taş ve kerpiç yapılar görülmektedir (Küçükerman, 1988).
BÖLÜM IV ARAŞTIRMANIN YÖNTEMİ
Araştırmanın temelini nitel araştırma yöntemi oluşturmaktadır. Bu doğrultuda çocukların resimleri sanatsal gelişim evrelerine göre şema, renk, uzam altında betimsel analiz yapılmıştır. “Betimsel analizde elde edilen veriler, daha önceden belirlenen temalara göre özetlenir ve yorumlanır. Veriler araştırma sorularının ortaya koyduğu temalara göre düzenlenebilir… Betimsel analizde amaç elde edilen bulguları düzenlenmiş ve yorumlanmış bir biçimde okuyucuya sunmaktır. Bu amaçla elde edilen veriler sistematik ve açık bir şekil de betimlenir. Daha sonra yapılan bu betimlemeler açıklanır, yorumlanır ve sonuca ulaşılır” (Yıldırım ve Şimşek, 2006:224). “Betimsel araştırmanın amacı verilere dayanarak açıklayıcı bir kuram oluşturmaktır. Betimleme bir durumun, olayın, kişinin neye benzediğinin resmini çizmektir” (Punch, 2005: 15).
Betimsel analiz sonucu elde edilen çıkarımdan sonra daha nicel bir analize varmak için resimler, hazırlanan değerlendirme formunun uygulanmasıyla elde edilen puanlamalar Anovo testine göre değerlendirilerek bölgeler ve çocukların yaşlarına göre; aritmetik ortalama, standart sapma, frekans ve gruplar arası farklılaşması hesaplanmıştır. İstatistiksel veriler elde edilerek ortaya çıkan sonuçlar yorumlanmıştır.