Bölgedeki Güvenlik ĠĢbirlikleri

Putin, Bölgeyi öncelikli belirlemesi sebebiyle geliĢtirdiği politika ve iliĢkilerinde, güvenliği esas almıĢtır.

2003 yılının sonbaharında Kırgızistan‟da Rus Kant askerî üssü açılmıĢtır. Daha 1941 yılında Kant‟ta bir askerî hava alanı açılmıĢ ve zamanla burada askerî birlik kurularak hava okulu da açılmıĢtır. ABD‟nin

116 Kırgızistan‟da Manas askerî üssünü açmasından sonra (2002) Moskova da Kant‟taki havaalanının Rus üssüne çevrilmesi konusunda Kırgız yetkilileriyle anlaĢmaya varmıĢ ve böylece 1991‟den sonra Rusya ilk yurtdıĢı askerî üssünü açmıĢtır. Bu üssün resmî amacı, bölgede hava sahasını kontrol altında tutmak ve gerektiğinde terör grupları ile mücadele etmektir. 2006 yılında Kant askerî üssü gerek askerî teknoloji, gerek asker sayısı bakımından 2.5 kat geniĢletilmiĢtir. Kant üssünde SU-25 adlı beĢ adet hücum uçağı, dört adet L-29 adlı eğitim uçağı, iki adet MĠ-8 helikopteri bulunmaktadır. 1954‟te kurulan Issık Göl‟deki Askerî Deniz Filosu da hâlen Rus mülkiyetinde sayılmaktadır (1993‟ten beri). Kırgızistan‟da Rusya Federasyonu Savunma Bakanlığı‟na bağlı sismik ve radyosismik laboratuvarlar da mevcuttur. Ekim 2004 yılında Tacikistan‟daki Rus avcı taburuna da askerî üs statüsü verilmiĢtir. Bu tabur (201.) aslında daha 1945 yılında oluĢturulmuĢ, 1980-1989 yılları arasında Afganistan‟da savaĢmıĢtır. Bu üssün içerisinde üç avcı alayı (DuĢanbe, Kulyab ve Kurgan-Tübe), 670. Hava Birliği (Ayni askerî havaalanı), 303.

Helikopter Filosu ve istihbarat birlikleri yer almaktadır. Toplam 7000 kiĢinin görev yaptığı bu üstte çok sayıda füze, 100 tank, 300 zırhlı araç bulunmaktadır. Buradaki askerî üssün görevi, Tacikistan ile Afganistan sınırının korunması, terör ve uyuĢturucu trafiği ile mücadele ve genel olarak bölgede güvenliğin sağlanmasıdır. (Kamalov D.Ġ., 2011)

Bu Ģekilde Rusya 21. yy. ‟dan itibaren bölgede hakimiyetini sağlamlaĢtırmıĢtır, bunun yanında bölgedeki Amerikan üssü de ekonomik açıdan rekabet gücü olması sebebiyle, bölgeden kaldırılacağı gündeme getirilse de kaldırılmamıĢtır. Böylece Türkmenistan hariç Rusya bölgedeki devletlerde askeri güç bulundurmaktadır ve bu güçler çok yetkin bir savaĢ bekleme tavrından ziyade, varlık simgeleyici olarak karĢımıza çıkmaktadır.

KAZAKĠSTAN: Boris sonrası dönemde Putin‟in öncelik tanıyan politikası ile Kazakistan ve Rusya iliĢkileri geliĢmiĢtir. Uzay üssü Baykonur 50 yıllığına Kazakistan‟dan kiralanmıĢtır(KAMALOV, 2004:s.156). Bu iki ülke arasındaki iliĢkiyi perçinleyen üssün yanında Kazakistan coğrafyasında Rusya Savunma Bakanlığı‟na ait askeri mahiyette önemli birimler bulunmaktadır. Baykonur Uluslar arası arenada çok büyük bir önem arz etmektedir. Rusya‟nın askeri güç camiasında yerini kuvvetlendiren bu üs, çok büyük bir önem arz etmekle beraber, ekonomik

117 açıdan da yüksek oranda kalkınma gücü sağlamaktadır. Bu üs yalnızca Rusya için değil Kazakistan için de önemli bir itibar sağlamakta, Rusya‟nın Kazakistan iliĢkisindeki denge rolünü üstlenmekle birlikte, Kazakistan‟ın Uluslar arası arenada yüksek itibar görmesini de peĢi sıra getirmektedir.

ÖZBEKĠSTAN: Özbekistan ABD üssüne izin verip Rus iliĢkilerine sınır çekmiĢ bir ülke olarak, ilerleyen süreçte de Rusya‟nın askeri üssü bölgede bulunmamıĢtır. Amerika ile bozulan iliĢkiler ardından boĢaltılan Amerikan üssü üzerine Rusya üs kurmamıĢ ama iki devlet arasında bir anlaĢma imzalanmıĢtır.

AnlaĢma Ģartlarınca iki ülke askeri üstlerini birlikte kullanabilmektedir.

2.4.2.5.2.2. ġANGAY ĠĢ Birliği

Bölgesel güvenliği sağlamak ve Abd‟nin etkisini asgari düzeye indirmek amacıyla, Türkistan devletlerinin yanı sıra Çin‟i de katarak bir bölgesel güvenlik örgütü olarak ġangay kurulmuĢtur. Örgütte; Çin, Rusya, Tacikistan, Kazakistan, Özbekistan, Kırgızistan asli üyelikle, Moğolistan, Pakistan, Hindistan ve Ġran‟ın gözlemci olarak yer almaktadır. Nato gibi bir askeri birlik olmayan bu örgüt, çok amaçlı bir güvenlik çemberi olarak nitelendirilebilmektedir. ABD‟yi bölgeden uzaklaĢtırmak, bölgede istikrarı yakalamak güvenliği sağlamak, uyuĢturucu trafiğine engel olmak yanında ekonomik bir çerçevede çizmektedir.

2.4.2.5.2.3. Kolektif Güvenlik AnlaĢması

15 Mayıs 1992 tarihinde Rusya, Ermenistan, Kazakistan, Kırgızistan, Tacikistan ve Özbekistan, TaĢkent‟te Kolektif Güvenlik AnlaĢması imzalamıĢlardır. 1993 yılında bu anlaĢmaya Azerbaycan, Gürcistan ve Beyaz Rusya da katılmıĢtır. BeĢ yıllığına imzalanan bu anlaĢmanın 1999 yılında süresi sona erince Azerbaycan, Gürcistan ve Özbekistan anlaĢmanın süresini uzatmaya yanaĢmamıĢlardır. 14 Mayıs 2002 tarihinde ise anlaĢmanın süresinin uzatılmasını öngören yeni bir anlaĢmaya imza atan ülkeler,

118 faaliyetlerini bir örgüt çerçevesinde yürütme kararı almıĢ ve KGAÖ‟nün kurulduğunu ilan etmiĢlerdir. KGAÖ, hükümetler arası askeri bir örgüt olarak kurulmuĢtur. AnlaĢma uyarınca üye ülkeler güvenliklerini kolektif bir Ģekilde sağlamaktadır. Kuzey Atlantik AntlaĢması Örgütü‟nde (NATO – North Atlantic Treaty Organisation) de olduğu gibi, üye ülkelerden biri ya da birkaçının güvenlik, toprak bütünlüğü ve egemenliği bağlamında tehdit altında kalması durumunda örgüt üyesi ülkeler bu tehditleri yok etmek için önlem alabilecektir(Kolektif Güvelik AnlaĢması, 14/10/2019).

Bu anlaĢmanın gözlemcileri Sırbistan ve Afganistan‟dır. Örgüt barıĢı amaçlamakta ve bölgesel güvenliği sağlamanın yanında güçlendirmeyi hedef almaktadır. Bu örgüt Sovyetler birliğinin dağılımı ardından Rusya‟nın bölgesel olarak etkin bir güç olduğunu ispatlayan bir örgüt olarak karĢımıza çıkmaktadır.

2009 yılında örgüte bağlı bir askeri birlik oluĢturulmuĢtur: “Kolektif Operatif Harekat Birliği” Birlik 4bin asker kapasitelidir ve Kırgızistan‟daki Rus Üssünü kullanmaktadır.

Örgüt daha sonra gerek Kırgızistan-Özbekistan arası krizde, gerek Kırgızistan‟ın iç sıkıntılarında etkisiz olması sebebiyle sorgulansa da, bölge siyasetindeki yeri önemini korumuĢtur.