BÖLÜM

MARMARA BÖLGESİ’NDE FAALİYET GÖSTEREN

RUM VE ERMENİ ÇETELERİ

A. Rum ve Ermeni Çetelerinin Örgütlenmesinde Rol Oynayan Devlet ve Kuruluşlar

Mondros Mütarekesi’nin imza edilmesiyle birlikte Yunanistan, “Megali

İdea”yı gerçekleştirmek gayesiyle harekete geçmişti. Esasında Yunanistan

bağımsızlığını kazandığından bu yana “Megali İdea” olarak adlandırılan ve “Büyük

Ülkü” manasına gelen İstanbul merkezli bir Bizans-Yunan İmparatorluğu’nun

oluşturulması adına politika güdüyor ve bunun hayalini kuruyordu134. Yunan devlet adamı ve aynı zamanda tarihçi olan Panoyatis Pipinellis “Megali İdea” fikrini şöyle tanımlamaktadır: “…Yunan varlığının anlamı, Yunanistan’ı, tüm Yunan ırkını bir

sınır içinde toplayacak, birleşik, ulusal bir devletin çekirdeği haline gelmeye zorluyordu. Herkes kendisini Bizans İmparatorluğu’nu yeniden canlandırma hayaline kaptırmıştı”135. Mütareke’nin imzası ve işgallerin Osmanlı topraklarında uygulamaya konulması, Yunanistan cephesinde, bu “Büyük Hayal”in yani “Megali

İdea” fikrinin hayata geçirilmesi adına büyük bir fırsat olarak telâkki edilmiştir.

Mütareke hükümlerine göre Boğazların İtilaf Devletleri’nin kontrolüne bırakılması136

134 _{Adnan Sofuoğlu, “Anadolu Üzerindeki Yunan Hedefleri ve Mütareke Dönemi Fener Rum}

Patrikhanesinin Faaliyetleri”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, Cilt: X, sayı 28, Mart–1994, s.

211.

135 _{Sonyel, Kurtuluş Savaşı ve Dış Politika, Cilt: 1, s. 30.}

dolayısıyla 13 Kasım 1918’de İtilaf donanmalarının İstanbul’a gelişi, bu donanmanın içerisinde bir Yunan zırhlısının da bulunuşu, 18 Kasım günü Yunan Amirali Kakolidis’in Beyoğlu Yunan Kulübü’nde Rumları heyecanlandırıcı ve tahrik edici bir konuşma yapması İstanbul ve çevresinde Rumların taşkınlıklarda bulunmasına neden olmuştur137. Rumlardaki bu heyecan “Megali İdea” fikrine ulaşma noktasında bir adım olarak görülmüştür. Yunanistan’ın bu hayaline Yunan basını da destek vermiş propaganda çalışmaları yürütmüştür. 13 Kasım 1918 tarihli Nea Ellas Gazetesi’nin sayfalarındaki, İstanbul’un verasetine, Yunan Devleti’nden başka hiçbir devletin hak iddiasında bulunacak cürete sahip olamayacağı, Yunanistan’ın İstanbul’a kadar uzanması gerektiği ve “İstanbul Yunanın idi ve bir gün gene

Yunanın olacaktır” yollu haberler bu propagandanın aşikâr delilidir138. Rum

Patrikhanesi’ni destekleyen Eklisiastiki Gazetesi’nde yer alan bir makalede de, Rum milletinin birçok zulümlere maruz kaldığından bahsedilmekte ve Wilson Prensipleri’nden hareket ederek 1453’te yapılan haksızlığın giderilmesi ve İstanbul’un tekrar Rumlara iade edilmesi istenmektedir139.

Yunan Başbakanı Venizelos, “Megali İdea” fikrinin başarıya ulaşması için Osmanlı topraklarında bir dizi teşebbüslerde bulundu. Öncelikle Fener Rum Patrikhanesinin ve patriklerin Yunanistan “Megali İdea”sı etrafında birleştirilmesi gerekiyordu. Kendisi daha 1910 yılında Girit Adası’nda, Patrikhane’nin Yunan emrine girmesi gerektiğini ve birleşmiş bir Patrikhane’nin Yunan davasında daha büyük yararlılıklar sağlayacağını belirtir bir konuşma yapmıştır140. Mütareke’nin imzasıyla birlikte Fener Rum Patrikhanesi ile temaslarını daha da artıran Yunan Başbakanı Venizelos, çabaları sonucunda Patrikhane’yi adeta kendisine bağlı bir kuruluş haline getirmeyi başarmıştır. Patrikhane, taşradaki metropolitler ve ruhani

137 _{Yunan Amirali Kakolidi Rumlara hitaben şöyle diyordu: “Türkiye’deki Yunanlılığa, anavatanın}

selamı ile Parthemon’dan bir zeytin dalı getirmek şerefine kavuştuklarından dolayı, emrindeki subaylar ve erler iftihar duymaktadırlar. Bunca zahmetten sonra Yunan Hükümeti size, teselliye medar olmak üzere, Yunan bayrağını getirmeye muvaffak olmuştur”. Bkz, Mondros Mütarekesi ve Tatbikatı, s. 182; Sofuoğlu, Kocaeli, s. 23; Temel, İşgal Yıllarında, s. 7–8.

138 _{Sonyel, Kurtuluş Savaşı ve Dış Politika, Cilt: 1, s. 31.} 139 _{Yenigün, 27 Teşrin-i Sani (Kasım) 1334/1918, Nr: 84, s. 2.}

140 _{Hakan Alkan, Tarihsel Süreç İçerisinde Fener Rum Patrikhanesi ve Türkiye, Yayınlanmamış}

Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara–1996, s. 44; Hülya Toker,

Mütareke Dönemi’nde İstanbul Rumları, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Hacettepe Üniversitesi,

reisleri kendi etrafında toplamayı başarmıştır141. Patrikhane’nin Yunan Başbakanı Venizelos tarafından idare edildiğine bir örnek olması bakımından İstanbul’da belediye seçimlerine katılma noktasındaki davranışları göz önüne alındığında, Patrikhane, seçimlere katılma hususunda Yunan Başbakanı Venizelos’tan izin talep etmiş, “Yunanlıların seçimlere katılması imkânsızdır” yönünde bir cevap alınınca da Rumların seçimleri boykot etmesi gerektiğini bildiren bir beyanname yayınlamıştır142. Patrikhane, Yunan Başbakanı Venizelos ve İtilaf Devletleri’nden aldığı cesaretle Osmanlı Devleti’nin otoritesini her daim sorgulamış ve nihayetinde de resmî gayri resmî bütün ilişkilerini kesmiştir. Ayrıca Osmanlı Devleti yetkililerinin söz ve beyanlarını, aldıkları güvenlik önlemlerini önemsememiş, Devlet’in verdiği ve vereceği vaatlerin Rum milleti açısından bir şey ifade etmeyeceğini belirtmiştir143. Patrik Vekili Dorotheos, Türk Milleti’ne karşı düşmanca bir tutum içerisine girmiş, Osmanlı topraklarının parçalanması adına açık açık çalışmalar yürütmüştür. 10 Kasım 1918’de Tatavla’da Ayadimitri Kilisesi’nde ayin sonrası yaptığı konuşmada “ırkımın henüz kurtarılmamış sevgili evlatları, her şeyin

tamam olduğunu, gül ve defne yaprakları üzerinde rahat ve huzura kavuştuğumuzu zannetmeyiniz. Henüz hiçbir şey tamam değil. Son ve kesin söz söylenmemiştir. Çok dikkatli davranınız. Kurnaz ve sabırlı olunuz”144 demiştir. Nitekim Yunan Başbakanı Venizelos’un teşvik ve yönlendirmeleriyle Patrikhane, 9 Mayıs 1919’da yayınladığı

141 _{BOA, DH-KMS, 49–2/57, Lef: 10, 11.}

142 _{BOA, DH-KMS, 49–2/60; Ayrıca bir örnek daha vermek gerekirse Patrikhane Yunan}

Sefarethanesi’nin görüş ve talimatları doğrultusunda İstanbul Mebusları adında kendi vekillerini seçmiştir. Mustafa Kemal Paşa’nın Harbiye Nazırı Cemal Paşa’ya gönderdiği telgrafta şu bilgiler vardır: “Geçen ay kiliseden idare heyeti seçimi yapılmış ve birçok Yunanlı idare heyeti azalığına

seçilmiştir. Rum Patrikhanesi Yunan Sefareti’nden aldığı emir üzerine kilise mütevellilerinden başka, kırk kişilik bir heyet seçtirmiş ve bunlara, İstanbul meselesi barış konferansında gündeme gelirse; Yunanistan, Fransa, İngiltere ve İsviçre nezdinde girişimlerde bulunarak, bütün Rumlar namına İstanbul’un ilhakını talep ve hiç olmazsa beynelmilel bir idareye kavuşturmak hakkında girişimlerde bulunmak ve çeşitli yerlerden Osmanlı ülkesine sevk olunması kararlaştırılan çetelerin icap eden yerlere ulaştırılmasını sağlamak görevini vermiştir”. Bkz, H.T.V.D, Yıl: 4, Sayı: 11,

Vesika No: 256.

143 _{Patrik Vekili Dorotheos Efendi ile Ahmet Fevzi Paşa ve Polis Genel Müdürü Mehmet Ali Bey}

Patrikhane de görüşmüşlerdir. Bu sözler burada sarf edilmiştir. Bkz, Yenigün, 15 Teşrin-i Sani (Kasım) 1334/1918, Nr: 72, s. 2; Dorotheos, Osmanlı Devleti ile bağlarını kesmek için Rumların kendi cemaatlerine ait olan Muhtar ile İhtiyar Meclisi seçimi usulünü getirmiştir. Bkz, Dursun Gök, “Türk-Yunan İlişkileri ve Megali İdea”, Selçuk Üniversitesi Ata Dergisi, Sayı: 8, Konya–1998, s. 159.

144 _{Bülent Atalay, Fener Rum Ortodoks Patrikhanesi’nin Siyasî Faaliyetleri 1908–1923,}

Yayınlanmış Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi, Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, İstanbul–2001, s. 80–81.

bir bildiri de, “Osmanlı tebaası olan Rumların Osmanlı Devleti’ne karşı hiçbir

bağları ve vecibeleri kalmamıştır. Osmanlı Devleti’nin Patrikhane’ye ve Cemaat’e tanığını imtiyazlara da ihtiyaç kalmamıştır”145 _{diyerek Osmanlı Devleti ile tüm}

bağlarını kopardığını ilan etmiştir. Temmuz 1919’da ise Fener Rum Patrikhanesi’nin kapısına çift kartallı Bizans ve Yunan bayrakları çekilmiş ve Rum okullarında okutulan Türkçe dersleri kaldırılmıştır146. Bütün bunlar Patrikhane’nin bu dönemde başına buyruk hareket ettiğinin göstergesidir. Patrikhane, Osmanlı Hükümeti’ni tanımadığı gibi bununla da kalmayarak Osmanlı tebaasından olan Rumların, Yunan ordularına yazılmalarını ve Yunanlılar için sadece yardım değil ayrıca vergi vermelerini emretmiştir147. Bundan sonraki dönemde Patrikhane, Rumları kışkırtmaya çalışmış, Türk halkının millî ve dinî hassasiyetlerini rencide edecek faaliyetleri içerisine girişmiş ve neticede Rumlar tarafından Osmanlı Devleti’ni protesto mitingleri düzenlenmiş, piyesler sunulmuş ve Türk milletine hakarete varan davranışlar sergilenmiştir148. Patrikhane yayınladığı broşürlerde de Avrupa kamuoyunu yanıltmaya çalışmış ve Türkler aleyhine harekete geçmeye çağıran ifadeler kullanmıştır149. Patrikhane, kültürel etkinlikler düzenlenmesi, gösteri ve toplantıların yapılması gibi hususlarda bütün Rumları kontrol altında tutmuş ve

145 _{Alkan, Fener Rum Patrikhanesi ve Türkiye, s. 45; Patrik Paris dönüşü Atina’da karşılama}

esnasındaki konuşmasında da “Patrikhane yalnız emellerini muhafaza ile yetinmedi, fakat milletle

birleşerek bu hedefe varılması için el altından tahrik etti ve her zaman zalim Türk’ten ilk darbeyi o yedi. Kuduran Türkler ilk darbelerini hep Patrikhane’ye indirdiler. Rum milletinin bağırsaklarını söktüler. Cellâtların darbeleri altında can vermiş din adamlarımızı şehit olarak gösteriyorum. Fakat şimdi muzaffer İtilaf orduları ile Yunanlılar bu eski dünyayı yıkıyorlar” demiş ve Türk

Milleti’ne olan düşmanlığını açıkça ifade etmiştir. Bkz, Tansel, Mondros’tan Mudanya’ya Kadar, Cilt: 1, s. 89.

146 _{Sofuoğlu, “Fener Rum Patrikhanesi”, s. 229.}

147 _{Ayrıca, Osmanlı geleneğinde olan bayramlarda karşılıklı tebrik ziyaretleri merasimlerine de}

katılmamıştır. Nitekim Mütareke Dönemi’nde bir bayramda patrikhaneye ziyaretler yapıldı fakat Patrik Meletyos, Padişaha iade-i ziyarette bulunma ve tebriklerini belirtme tenezzülünde bile bulunmadı. Bkz, Şevket Rado, “Birinci Umumî Harpte ve Mütareke Günlerinde İstanbul”, Hayat Tarih Mecmuası, Yıl: 7, Cilt: 1, Sayı: 2, 1 Mart 1971, s. 12; Fener Rum Patrikhanesi hakkında tafsilat için bkz, Güler, Yunan Gizli Teşkilatları, s. 13–25; İtilaf kuvvetlerinden özellikle de Yunanlılar ve İngilizlerden cesaret alan gayrimüslimler, Türk ahaliye pazarda, vapurda ve her yerde kötü muamelelerde bulunmaya başlamışlardır. Hatta Yunanlılar ve İngilizlerden yüz bulan bazı Rumlar Osmanlı Hükümeti’ne vergi vermemek için ayak diremiş ve kendilerini Yunan tebaası olarak görmüşlerdir. Bkz, Rado, “Mütareke Günlerinde İstanbul”, s. 12.

148 _{BOA, DH. EUM. AYŞ, 51/43.}

149 _{“Hunhar ve zalim Kemalistlerin zulümlerinden biz Hıristiyanları kurtarmağa gelin, yüz binlerce}

Hıristiyan’ın hayatını kurtarın” şeklindeki ifadeler broşürlerde yer almıştır. Bkz, Toker, İstanbul Rumları, s. 268.

Rumları “Megali İdea” hedefine yönlendirmeyi başarmış bir kuruluştur150. Rum halkının bu fikirlere bakışına baktığımızda açıkça görülmektedir ki Rumlar, Yunan- Patrikhane ikilisinin kendilerine sunduğu fikirlerin hayata geçmesi adına ellerinden geleni yapmışlardır.

Fener Rum Patrikhanesi ile Ermeni Patrikhanesi, “ortak düşman” olarak telâkki ettikleri Osmanlı Devleti’ne karşı birlikte hareket etmişler ve her hususta birbirlerini desteklemişlerdir. Ermeni Patriği Zaven Efendi151, Rum Patrikhanesi’nin toplantılarına katılarak onlarla işbirliği içerisinde olduğunu göstermekten çekinmiyordu152. Mütareke’den sonra Osmanlı Meclis-i Mebusan’ında Rum ve Ermeni milletvekilleri tehcirden geri dönüşler hususunda ortak teklifler hazırlamışlardı. Meclis’in dağılmasından sonra da bu siyasî birliktelik patriklik düzeyinde devam etmiştir153. Hem Rum hem de Ermeni basını da birbirlerinin toprak taleplerini haklı bulmakta ve desteklemektedirler154. Ayrıca gösterilerde ve açılışlarda da birlikte hareket ettikleri görülmektedir. Şubat 1919’da Kumkapı’daki Rum okulunun yeniden açılışı dolayısıyla Rum ve Ermeniler ortak bir şenlik düzenlemişler ve birbirlerini övücü nutuk irat etmişlerdir. Ermeni marşı alkışlanmış, Fransız subay ve askerlerinin katılımıyla büyük bir alay düzenlenmiştir155.

Dorotheos ile Ermeni Patriği 3 Temmuz 1919’da Türkiye’nin içerisinde bulunduğu asayişsizlikten Türklerin sorumlu olduğunu belirtmişlerdir. Ayrıca Babıâli’nin millî savunma bahanesi ile Hıristiyan ahaliye saldırmak için çeteler vücuda getirdiğini ve Hıristiyanların koruyucusu ve mazlum milletlerin kurtarıcısı olan İtilaf Devletleri’nin münasip görecekleri tedbirleri almasını istedikleri bir

150 _{Mehmet Okur, “Millî Mücadele Dönemi’nde Fener Rum Patrikhanesinin ve Metropolitlerin}

Pontus Rum Devleti Kurulmasına Yönelik Girişimleri”, Atatürk Yolu Dergisi, Sayı: 29–30,

Mayıs-Kasım 2002, s. 103.

151 _{Atatürk, Nutuk, s. 2; M. Kemal Atatürk, Nutuk-Vesikalar-, Cilt: 3, On dördüncü Basım, Millî}

Eğitim Basımevi, İstanbul–1973, s. 899–900 (Vesika–1).

152 _{Sofuoğlu, Kocaeli, s. 23.}

153 _{Rahmi Çiçek, “Millî Mücadele’de Ermeni-Rum-Yunan İttifakı’nın Anadolu Basınındaki}

Yankıları”, Atatürk Yolu Dergisi, Yıl: 3, Cilt: 2, Sayı: 6, Kasım 1990, s. 296.

154 _{Aralarındaki tek anlaşmazlık konusu Trabzon vilayetinin paylaşılması meselesiydi. Bunu da kendi}

aralarında çözebilirlerdi. Bkz, Çiçek, “Ermeni-Rum-Yunan İttifakı”, s. 295.

155 _{Neşe Erdöl, Mondros’tan Samsun’a İstanbul’un Ekonomik, Sosyal, Kültürel Durumu ve}

Mustafa Kemal Paşa (30 Ekim 1918–19 Mayıs 1919), Yayınlanmamış Doktora Tezi, İstanbul

dilekçeyi de İngiliz Yüksek Komiserliği’ne vermişlerdir156. Oysa Mütareke’den sonra sürgünden geri dönen Ermeniler, tehcir hadisesi esnasında geride bıraktıkları mallarını misliyle geriye istemişler, çetecilik yapmak suretiyle de Türk ahaliye zor kullanıp, ahalinin mallarını gasp etmişlerdir157. Dolayısıyla asayişsizliğin ana kaynağını Rum ve Ermeni çetelerinin Türk halkına yapmış oldukları zulümler oluşturmaktadır. Bölgedeki Rum ve Ermeni işbirliği Millî Mücadele’nin sonuçlanmasına kadar devam etmiştir. Çünkü Ermeniler, Doğu Anadolu’da bir Ermenistan’ın kurulabilmesi için Anadolu’da Yunanistan’ın kesin başarıyı sağlaması gerektiğini düşünmüşlerdir158.

Fener Rum Patrikhanesi “Megali İdea”ya ulaşabilmek amacıyla İstanbul merkezli olmak üzere bir teşkilatlanmanın içerisine girdi ve ortak hedef için çalışacak birçok cemiyetin teşekkülünü sağladı. Patrikhane tarafından Yunanlılar ve İngilizlerin desteğiyle oluşturulan cemiyetlerden birisi olan Mavri Mira Cemiyeti, “Megali İdea” çerçevesinde çeteler oluşturmuş159, bölgede karışıklıklar çıkartmak suretiyle Türk halkını göçe zorlamak ve göç ile boşalan yerlere getirdikleri göçmenleri yerleştirmek amacı doğrultusunda faaliyet göstermiştir160. Mavri Mira Cemiyeti vasıtasıyla Balkan Harbi sonunda mübadele edilen Rumlar ile askerlikten kaçan Rumlar, kendilerine arazi ve çiftlik verilecek vaadiyle Anadolu’ya getirilip Türklerin boşalttığı mülklere yerleştirilmiştir161. Patrikhane’nin kontrolündeki Mavri Mira Cemiyeti’nin faaliyetleri Yunan Kızılhaç’ı tarafından da desteklenmiştir. Yunan Kızılhaç’ı, sıhhî ve tıbbî araç gereç adı altında Anadolu’ya silah ve cephane sevkiyatı

156 _{Jaeshke, İngiliz Belgeleri, s. 51.} 157 _{Çam, İzmit Sancağı, s. 54.}

158 _{Bülent Çukurova, Kurtuluş Savaşı’nda Haberalma ve Yeraltı Çalışmaları, Ardıç Yayınları,}

Ankara–1994, s. 150.

159 _{Atatürk, Nutuk, s. 1; Atatürk, Nutuk-Vesikalar-, s. 899–900 (Vesika–1); “Mavri Mira’nın,}

Megali İdea’ya ulaşmak için belirlediği yöntemlerden bazıları şunlardır: Osmanlı topraklarında gizli cemiyetler kurmak ve bu cemiyetler vasıtasıyla isyanlar çıkarmak, Ermeni komiteleriyle işbirliği içinde olup onların Rum emelleri için çalışmalarını sağlamak, Osmanlı Rumlarını eğitip savaş alanlarına sevk etmek, Yabancılara, Megali İdeali sınırları içerisinde olan Osmanlı topraklarında Rum nüfusun daha fazla olduğu yönünde propagandalar yapmak ve silahlı çeteler oluşturmak suretiyle tedhiş hareketlerinde bulunmak”. Bkz, Ertuğrul Zekai Ökte, “Yunanistan’ın İstanbul’da Kurduğu Gizli İhtilal Cemiyeti: Kordus”, Belgelerle Türk Tarihi Dergisi, Sayı: 40,

Ocak–1971, s. 20–23.

160 _{Sofuoğlu, Kocaeli, s. 24.}

sağlamıştır162. Bu nevi çalışmaları boyunca, İngilizler tarafından da destek görmüşlerdir. Nitekim Cemiyetin kuruluş aşamasında İngilizlerin Hindistan’dan getirdiği Papaz Frew’in çalışmaları Mavri Mira’nın teşkilatlanabilmesi açısından çok önemlidir163. Cemiyet doğrudan doğruya Yunan Başbakanı Venizelos’un talimatlarıyla hareket etmekte ve Yunan Hükümetinden de ciddî manada maddî yardım görmekteydi164. Mavri Mira Cemiyeti’nin başkanlığını da Fener Rum Patrik Vekili Dorotheos yürütmekteydi165.

Mütareke Dönemi’nde bölgede faaliyet gösteren cemiyetlerden bir diğeri de Etnik-i Eterya Cemiyeti’dir. İstanbul merkezli bu cemiyet İstanbul ve civarında büyük bir isyan çıkarma gayretleri içerisinde olmuştur. Rumların hayat sürdüğü pek çok yerde şubelerini açmışlar ve çeteler oluşturmak suretiyle Türk halkına eziyet etmişlerdir. Açıksöz gazetesi, Etnik-i Eterya Cemiyeti hakkında şu bilgileri vermektedir: “Etnik-i Eterya cemiyeti merkez-i umumisi Patrikhane’nin himayesinde

bulunmak ve beraberce çalışmak üzere İstanbul’a nakledilmiştir. İngilizlerin yardımlarıyla İstanbul ve civarında büyük bir isyan çıkarmak üzere teşebbüsata başlamıştır. Bunlar İstanbul’un her tarafında bilhassa Rumların kitle halinde bulundukları yerlerde şubeler açarak esliha deposu ittihaz ve buradan Anadolu’ya gönderilen çeteleri teslih etmektedir”166.

Patrikhane tarafından yönlendirilen Mavri Mira ve Etnik-i Eterya Cemiyeti’nin şubesi olan Kordus Komitesi (Rum Muhacirleri Merkez Komisyonu), bölgede çeteler oluşturmak suretiyle Türk ahaliye eziyet etmekteydi167. Cemiyetin başkanı Manuel

162 _{“Mavri Mira adını taşıyan bu cemiyete Yunan Salib-i Ahmer’i de bağlanmıştı. Salib-i Ahmer’in}

buna bağlanışının sebebi: tıbbî malzeme, ilaç, sıhhî levazım ithal ve sevki, muhacirlere bakılmak maskesi altında memleket içine silah, harp malzemesi sokmak, Osmanlı vilayetleri dâhilinde iftirakçı ve yıkıcı propaganda ve mitingler yapmak, çeteler teşkil etmek, ihtilal ve isyanlar çıkartmaktı”. Bkz, Mazhar Müfit Kansu, Erzurum’dan Ölümüne Kadar Atatürk’le Beraber,

Cilt: 1, İkinci Basım, TTK, Ankara–1986, s. 29; Atatürk, Nutuk-Vesikalar-, s. 899–900 (Vesika– 1); Mavri Mira hakkında detaylı bilgi için bkz, Güler, Yunan Gizli Teşkilatları, s. 37–39.

163 _{Gök, “Türk-Yunan İlişkileri”, s. 161.}

164 _{Tansel, Mondros’tan Mudanya’ya Kadar, Cilt: 1, s. 86.} 165 _{Toker, İstanbul Rumları, s. 169.}

166 _{Çiçek, “Ermeni-Rum-Yunan İttifakı”, s. 301.}

167 _{Sofuoğlu, Kuzeybatı Anadolu, s. 37; İstanbul’da faaliyet gösteren Rum cemiyetleri içerisinde en}

faal olanlardan biriydi. Merkezi İstanbul olmakla birlikte Trakya, Marmara Sahilleri, Canik ve İzmir gibi yerlerde de faaliyet gösteriyordu. Diğer komiteler gibi Kordus Komitesi de, Türkiye’de isyanlar çıkarmak, göçmen kılığındaki Rum ihtilalcilerini Karadeniz’e sevk etmek, silah ve cephane tedarik ederek Rum çetelerinin mücadelelerini kuvvetlendirmek ve Rum halkını eğitmek gibi faaliyetlerden

Suzukas adlı bir Yunanlı idi168. Cemiyet, Trakya, Marmara sahilleri, Karadeniz ve İzmir’de faaliyet göstermekteydi169_{. Mavri Mira Cemiyeti ile de yakın ilişkiler}

içerisinde olan Kordus Komitesi, Yunanistan’dan ve Adalardan göçmen kılığında gelen örgüt üyelerini ve daha önce Anadolu’dan kaçan Rumları tekrar Türkiye’ye sokup Anadolu’nun çeşitli yörelerine gönderiyorlar, gittikleri yerlerde silahlandırılan Osmanlı Rumları ile birlikte Yunan ideali etrafında çalışmalar yürütmelerini sağlıyorlardı170. Osmanlı Arşivi’ne bakıldığında da bu yönde faaliyet gösterdiklerine yönelik belgeler vardır. Mesela, Polis Müdür-i Umumiliği’nin 16 Haziran 1919 tarihli bir raporunda; Yunan Hükümeti’nin İstanbul’daki temsilcileri, Patrikhane ve Kordus Komitesi’nin de desteğiyle Anadolu’daki yerli Rumları teşkilatlandırıp çeteler teşkil etmek, bu çeteler vasıtasıyla da Anadolu’da asayişin bozulmasını sağlamak amacıyla muhacirler kayıt etmekte ve Anadolu’ya sevk etmekteydiler171. Ayrıca Dâhiliye Nazırı Ali Kemal Bey tarafından Sadaret’e bildirilen bir yazıda Kordus Komitesi’nin Osmanlı Rumlarını silahlanmaya davet ettiği belirtilmiş ve merkezi İstanbul’da bulunan bu komitede bir arama yapıldığı takdirde bu hususlarda pek çok vesikanın ele geçirileceği bildirilmektedir172. Kordus Komitesi’nin amacı Yunanistan’ın nüfuz alanını genişletmekten ve ilhaka zemin hazırlamaktan başka bir şey değildir. Bu cümleye ilave olarak Patrikhane ve Yunanlılar, Avrupa’da Türkler aleyhine propagandalar yapmışlar, Marmara ve çevresinde Hıristiyan ahalinin bilinçli olarak katledildiklerini söylemişler, Rum nüfusu hakkında da abartılı istatistikler vermek suretiyle bu amaçlarını gerçekleştirme adına gayret sarf etmişlerdir173.

Trakya’daki Rumlar ise, Kordus ve Mavri Mira cemiyetleri gibi merkezi İstanbul’da bulunan Yardım Komitesi ve Trakya Komitesi öncülüğünde

sorumluydu. Yunanlılar tarafından destek gören ve Patrikhane tarafından idare edilen bu cemiyet 1922 yılına kadar faaliyetlerine devam etmiştir. Bkz, Ökte, “Gizli İhtilal Cemiyeti: Kordus”, s. 22.

168 _{Atalay, Rum Ortodoks Patrikhanesi, s. 88.} 169 _{Toker, İstanbul Rumları, s. 182.}

170 _{BOA, BEO, Umumî No: 343454; BOA, BEO, Umumî No: 345376.}

171 _{BOA, DH-KMS. 47–2/42; Venizelos partisine mensup bir Yunan zabitinin İstanbul’da çeteci kayıt}

ettiğine dair bilgi için, bkz, BOA, DH-KMS. 60–2/40.

172 _{BOA, BEO, Umumî No: 343454.}

173 _{Mucize, Ünlü, “Mütareke Yıllarında İstanbul Merkezli Pontusçu Faaliyetler”, Abant İzzet}

Baysal Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Cilt: 2004–2, Sayı: 9, s. 156–157; Hatta Fener Rum Patrikhanesi Rumların meselelerini Avrupa devletleri hükümetlerine, kamuoylarına ve Türkiye’deki temsilcilerine iletmek üzere bir komisyon dahi teşkil etmişti. Bkz, Okur, “Fener Rum

Patrikhanesinin”, s. 103; Ayrıca Kordus Komitesi hakkında bkz, Güler, Yunan Gizli Teşkilatları,

teşkilatlanıyorlardı. Yardım Komitesi, göç ettikleri yerlerden tekrar eski yerlerine dönen göçmenlere yardımlarda bulunuyor, evlerini tamir, ziraat aletleri almak gibi