1980 ve 1990'lı yıllarda dünya siyasetinde etkili olmuş ve birçok ülkeyi etkisi altına almış Sovyetler Birliği ve Yugoslavya dağıldıktan sonra meydana gelen siyasi boşlukta Avrupa Birliği yapmış olduğu etkili çalışmalarla siyasi ve ekonomik nüfuz alanını genişletmiştir. Özellikle kendisini yeniden yapılandıran Avrupa Birliği serbest ticareti ve etki alanını genişletmek için Doğu Avrupa ve Güney Avrupa'nın
64
bütünleşmesi için yoğun çalışmalar yapmıştır. Bu amaçla taşıma altyapı yatırımları yaparak bu oluşuma büyük destek vermiştir (Akkaymak, 2009).
Avrupa'daki ekonomik alanın geliştirilmesi ve uluslararası mobilitenin oluşması, Avrupa Birliği'nde tek pazarın meydana gelmesi, Avrupa'nın merkeziyle doğusunda yer alan ülkelerin yapısındaki meydana gelen değişiklikler, Dünya ticaretinde sürekli artan karşılıklı bağımlılıklar, Avrupa Birliği'nin Ortak Ulaştırma Politikası yaklaşımı’nın daha da ilerleyerek gelişmesine yol açmıştır. Oluşan bu yaklaşımla birlikte Orta Avrupa ve Doğu Avrupa ülkeleri ile yapılan anlaşmalar içerisinde ulaştırma ile ilgili yapılmış olan anlaşmalar en önemli anlaşmalar olmuştur. Avrupa Parlamentosu ve Komisyonu 1991 yılının Ekim ayında bir araya gelerek düzenlemiş olduğu Pan - Avrupa Ulaştırma Konferansı'nda sektör bazında çalışma grupları oluşturmuştur (Karayolları Genel Müdürlüğü, 2018).
Orta ve Doğu Avrupa Ülkeleri ile çevre ülkelerin ilişkilerinin birleşik bir Avrupa ulaştırma politikası için geliştirilmesi fikri, Pan-Avrupa kavramını geliştirmiştir. Daha sonra da Avrupa ulaştırma ağının sınırları, Avrupa’nın ekonomik alanı içinde düşünülen Güneydoğu Avrupa, Karadeniz, Akdeniz ülkelerini de kapsayacak şekilde geliştirilmiştir. Mart 1994 yılında Girit’te yapılan, II. Pan-Avrupa Konferansında, Orta ve Doğu Avrupa ve Orta Asya ülkelerine uzanacak ulaştırma koridorlarına temel oluşturacak dokuz öncelikli “çok türlü ulaştırma koridoru” belirlenmiştir (Kuşçu, 2011).
1997 yılının Haziran ayında Helsinki şehrinde gerçekleştirilen 3. Pan-Avrupa Ulaştırma Konferansında yapılan görüşmeler neticesinde mevcut koridor sayısının 10’a çıkartılması kararı alınmış ve çalışmaların dört ana ulaştırma alanı içinde yürütülmesi kararlaştırılmıştır. Belirlenen koridorlar;
1. Koridor: Talin-Riga-Varşova
2. Koridor: Berlin-Varşova- Minsk-Moskova 3. Koridor: Berlin/Dresten-Wroclaw-Lvov-Kiev
4. Koridor: Berlin/Nuremberg-Prag-B.peşte-Köstence/Selanik/İstanbul 5. Koridor: Trieste-Ljubijana-Budapeşte-Bratislava-Uzgorod-Lvov 6. Koridor: Gdansk-Warþova-Zilina
65
7. Koridor: Danube
8. Koridor: Durres-Tirana-Üsküp-Sofya-Varna
9. Koridor: Helsinki-Kiev/Moskova-Odesa/Kishinev/Bükreş-Filibe
10.Koridor: Ana Koridor: Salzburg- Ljubljana- Zagrep- Belgrad- Nis- Skopje-Veles-Thessaloniki (Karayolları Genel Müdürlüğü, 2018).
Avrupa Birliği taşıma koridorları ile ilgili 1994 yılında Girit'te ikincisi ve 1997 yılında Helsinki'de üçüncüsü yapılan Pan-Avrupa taşıma konferansları olarak isimlendirilen toplantı ve konferanslarda Pan-Avrupa taşıma koridorlarının temelleri atılmıştır. Yapılan bu konferanslarda Pan-Avrupa taşıma koridorlarının tarafı olan ülkeler arasında bilgi alışverişinin sağlanması, gelecek zamanlar için yol haritasının çıkarılması, yapılacak olan taşıma işlemleri için güvenliğin sağlanması ve hepsinden önemlisi bölge ülkeleri ve Avrupa Birliği aday ülkeleri ile ilişkilerin geleceği ele alınmıştır. Pan Avrupa taşıma konferanslarında ele alınan taşıma koridorları 10 Adet olarak belirlenmiş ve bu taşıma koridorlarının altyapılarının geliştirilmesi ve iyileştirilmesi planları yapılmıştır. Aşağıdaki şekilde pan-avrupa taşıma koridorlarının geçtiği güzergahlar ve ülkeler şekil 4.6’de gösterilmektedir (Kuşçu, 2012).
66
Şekil: 4.6, Pan-Avrupa Ulaştırma Koridorları (Kaynak :European Comission, 2018 )
Pan Avrupa Taşıma Koridorları – I ; 1630 kilometre uzunluğunda
karayolu bulunmaktadır. 1655 kilometre uzunluğunda ise demiryoluna sahiptir. Birbirine bağladığı şehirler ve ülkeler; Tallinn (Estonya), Riga (Letonya), Kaunas- Klaipeda (Litvanya), Varşova - Gdansk (Polonya), Kaliningrad (Rusya) (K.G.M., 2018).
Pan Avrupa Taşıma Koridorları – II ;Sahip olduğu ve geçtiği
67
toplam uzunluğu ise 4513 kilometredir. Karayolu uzunluğu 2200 km, demiryolu uzunluğu ise 2313 km’dir. Birbirine bağladığı ülke ve şehirler ise; Berlin (Almanya), Ponzan - Varşova (Polonya), Brest- Minsk (Belarus), Smolensk - Moskova-Nizhni Novgorod (Rusya) (Uyarlar, 2018).
Pan Avrupa Taşıma Koridorları – III; Koridora dahil edilen kara ve
Demiryolları çoğu yerde birbirine paralel olarak geçmektedir. Bu koridorun toplam uzunluğu 3350 kilometredir. Karayolu uzunluğu 1700 km, demiryolu uzunluğu 1650 km’dir. Yolların geçtiği güzergahlar ise şöyledir; Berlin- Dresden (Almanya), Wroclaw- Katovice- Krakow (Polonya), Lviv- Kiev (Ukrayna) (K.G.M., 2018).
Pan Avrupa Taşıma Koridorları – IV; Pan Avrupa koridorlarından olan bu
koridor Avrupa ile Güneydoğu Avrupa arasındaki bağlantıyı sağlamaktadır. Bu koridor için hazırlanmış olan sözleşme tüm üye ülkeler tarafından kabul edilmiş ve imzalanmıştır. Avrupa Birliği de bu oluşumun taraflarından biridir. Bu kapsamda, Türkiye Boğaz Tüp Tünel Geçiş Projesi nedeniyle koridora taraf olan ülkeler tarafından ilgiyle izlenmektedir. Ülkemiz, bu projenin hayata geçirilmesiyle birlikte Karadeniz Sahil Yolu üzerinden TRACECA (Avrupa-Kafkasya-Asya Ulaştırma koridoru) koridoruna en kısa şekilde bağlanmış olacaktır. Bu koridorun toplam uzunluğu 7980 kilometredir. Bu uzunluğun 3640 km’si karayolu, 4340 km’si demiryoludur. IV numaralı koridor üzerinde bulunan ülkeler ve şehirler şunlardır; (Almanya) Dresden – (Çekya) Praha – (Slovakya) Bratislava / Wien – (Macaristan) Budapest – (Romanya) Arad, (Almanya) Nürnberg – (Çekya) Praha, (Romanya) Arad – (Romanya) Bucuresti – (Romanya) Constanta, (Romanya) Arad – (Bulgaristan) Sofija – Istanbul, Sofija – (Yunanistan) Thessaloniki (Uyarlar, 2018).
Pan Avrupa Taşıma Koridorları – V; Pan Avrupa taşıma koridorlarından
olan bu koridor kara ve demiryolu taşımacılığının yapıldığı koridordur. Bu koridorun toplam güzergah uzunluğu 6120 kilometredir. Bu mesafenin 2850 km’si karayolu, 3270 km’si demiryoludur. Bu koridor devam ettiği yollarda 3 güzergaha ayrılmaktadır. koridorun içerisinden geçmiş olduğu ülkeler ve şehirler ise şöyledir; Venedik - Trieste (İtalya), Koper- Ljubljana- Maribor (Slovenya), Macaristan sınırı- Budapeşte (Macaristan), uzgorod- Lviv.
68
Güzergah A : Rijeka – Zagreb – Budapest Güzergah B: Ploce – Sarajevo – Budapest
Güzergah C: Bratislava – Zilina – Uzgorod (K.G.M.,2018).
Pan Avrupa Taşıma Koridorları – VI; Altı numaralı koridor kara ve
demiryolu ulaşımlarında kullanılmaktadır. Kombine taşımacılık sistemi için elverişlidir. 2 güzergah şeklinde devam etmektedir. 6 numaralı koridorun toplam uzunluğu ise 3680 kilometredir. Bu uzunluğun 1880 km’si karayolu 1800 km’si demiryoludur. Bu koridorun üzerinden geçmiş olduğu ülke ve şehirler şöyledir; Gdansk- katowice (Polonya), zilina (Slovakya).
Güzergah A: Grudziadz - ponzan (Polonya)
Güzergah B: Katowice (Polonya) - Ostrova (Çekoslavakya) - Breclav/Brno (Uyarlar, 2018).
Pan Avrupa Taşıma Koridorları – VII; 7 numaralı Avrupa Pan taşıma
koridorlarından olan koridor Tuna nehri aracılığı ile Almanya'dan Karadeniz'e bağlanır. Bu bağlantı Rhine ve Main nehirlerinden devam ederek Kuzey Denizi'ne ulaşır. Bu koridorun üzerinden geçtiği ülkeler ve şehirler şu şekildedir; Almanya Avusturya Bratıslava (Slovakya), Györ - Gönyü (Macaristan), Hırvatistan, Sırbistan, Ruse- Lom (Bulgaristan), Moldova, Ukrayna, Köstence (Romanya) (K.G.M., 2018).
Pan Avrupa Taşıma Koridorları – VIII; Pan-Avrupa taşıma kollarından
olan 8 numaralı koridorda kara ve demiryolu taşımacılığı yapılabilmektedir. Yine bu ulaştırma koridorunda kombine taşımacılık da yapılabilmektedir. Toplam uzunluk 2230 kilometredir. 8 numaralı koridorun üzerinden geçmiş olduğu ülkeler ve şehirler şu şekildedir. Durres - Tiran (Arnavutluk), skopje- Sofya- Varna (Bulgaristan). 1994 yılında Girit’te yapılan Pan-Avrupa II. Ulaştırma Konferansı’nda VIII. Koridor olarak isimlendirilen bu koridorun bir uzantısı Türkiye’de IV. Koridora katılmaktadır. VIII. Koridor Pan-Avrupa önemli koridorlarından bir tanesidir. Türkiye söz konusu koridorun üyeleri içerisinde yer almakta ve İdari Komite toplantılarına katılmaktadır (Uyarlar, 2018).
69
Pan Avrupa Taşıma Koridorları – IX; Dokuz numaralı Pan-Avrupa taşıma
koridorlarından olan bu koridor üzerinde demiryolu ve karayolu taşımacılığı yapılmaktadır. Koridor daha sonra iki ayrı güzergaha ayrılmaktadır. Bu koridorun toplam uzunluğu 12320 kilometredir. Bu mesafenin 5820 km’si karayolu, 6500 km’si demiryoludur. Bu koridorun üzerinden geçmiş olduğu ülke ve şehirler ise şöyledir; Helsinki (Finlandiya) - St. Petersburg- Pskov - Moskova(Rusya), Kiev- Ljubasevka (Ukrayna) - Kishinev (Moldova) - Bucharest (Romanya) - aleksandroupoli (Yunanistan) (K.G.M., 2018).
Güzergah A : Ljubasevka - Odessa (Ukrayna)
Güzergah B : Klaipeda/Kaliningrad – Vilnius – Minsk – Kiev
Pan Avrupa Taşıma Koridorları – X; Pan-Avrupa taşıma koridorlarından
olan 10 numaralı Koridor kara ve demiryolu bağlantılarından oluşmaktadır. Koridorun sahip olduğu toplam uzunluk 4828 kilometredir. Bu uzunluğun 2300 km’si karayolu 2528 km’si demiryoludur. Bu koridor dört ayrı güzergah olarak devam etmektedir. Koridorun üzerinden geçmiş olduğu ülkeler ve şehirlerse şu şekildedir; Salzburg (Avusturya) - Ljubljana (Slovenya) - Zagreb - Belgrad - Nis (Hırvatistan) - skopje (Makedonya) – Veles - Selanik (Yunanistan).
Güzergah A: Graz (Avusturya), Maribor (Slovenya), Zagreb (Hırvatistan) Güzergah B: Belgrad - Novi Sad (Sırbistan), Budapeşte (Macaristan) Güzergah C : Nice - Sofya (Bulgaristan)
Güzergah D: Florina – Veles (Uyarlar, 2018).