Avrupa Standart ve Ana Başlıklarına karşın ulusal sistemleri değerlendirme

Avrupa Yükseköğretim Alanında Avrupa Standart ve Ana Başlıkları E4 grupları tarafından geliştirilmiş ve 2005 yılındaki bakanlar toplantısında benimsenmiştir. Standartlar ve ana hatlar, büyüklüğüne, işlevine ve yapısına bakmaksızın tüm yükseköğretim kurumlarına ve Avrupa’da bulunan kalite güvencesi birimlerine uygulanmaktadır.

Avrupa Standart ve Ana Başlıklar, kurumsal ve birim süreçleri kendi özerkliğinin bir parçası olduğu için

“süreçleri” içermemektedir. Aksine, Avrupa Standart ve Ana Başlıklar, “yükseköğretimin ulusal sistemlerini bir öncelik olarak ele almaktadır. Bunu yaparken de, bu ulusal sistemler bünyesinde birim ve kurum özerkliğinin önemi de oldukça dikkat çekici bir nokta olarak ele alınmaktadır” (ENQA 2005, s. 13).

2003 yılında Berlin’de gerçekleştirilen toplantıda (2003) bakanlar, “kurumsal özerklik ile uyumlu olarak, yükseköğretim kurumlarında kalite güvencesine yönelik birinci sorumluluğun her kuruma ait olduğunu ve akademik sistemin gerçek anlamdaki sorumluluğu için zeminin hazırlandığını” belirtmişlerdir.

Avrupa Standart ve Ana Başlıklarda, iç kalite kültürlerinin oluşturulması ve gelişimi arasındaki uygun bir dengenin arandığı ve dış kalite güvence süreçlerinin oynadığı roller üzerine de önemli ölçüde zaman ve emek harcandığı belirtilmektedir (ENQA 2005, s. 11).

Aslında, Avrupa Standart ve Ana Başlıklarında ifade edilen ilkeler, kalite güvencesinin odaklanması gereken temel noktaları işaret etmektedir:

• öğrenciler ve işverenlerin çıkarları,

• yükseköğretim anlamında iyi bir kalite sunulmasının toplum üzerinde etkisi, ağır sorumluluklarla birlikte gelen kurumsal özerkliğin merkezi önemi

• dış kalite güvencesine yönelik duyulan ihtiyaç ve bu amaca ulaşılabilmesi için kurumların gerekli engellerini ortadan kaldırmak ve uygun bir ortamın hazırlanmasına zemin hazırlamak.

Üç önemli gösterge, AYA skor kartlarına da dahil edilmektedir. Büyük oradan bir ilerleme kaydedildiği için, bu göstergeler, gelecek yıllarda kalite güvencesinde yaşanacak olan gelişmeler için bakan düzeyinde gerçekleştirilen toplantıda alınan kararları da yansıtacak şekilde düzenlenmiştir. Temel olarak, dış kalite güvence sistemlerinin aşamaları, dış kalite güvencesine öğrencilerin katılım oranlarının ve dış kalite güvence sistemlerine uluslar arası düzeydeki katılımın ne derecede olduğu üzerinde durulması gereken temel noktalardır.

Şekil 3.3: 4 numara için Skor kart belirteci: Dış kalite güvence sisteminin gelişim aşaması, 2010/11*

Tam işleviyle çalışan bir kalite güvence sistemi ülke çapında uygulanmaktadır. Kalite güvencesi birimleri AYAda belirtilen standartlar ve ana hatlar kapsamında başarılı bir şekilde değerlendirilmiştir. Kalite güvencesi sistemi, tüm kurumları ve/veya programları ilgilendirmektedir ve aşağıdaki ana noktaları kapsamaktadır.

o öğretim

o öğrenci destek hizmetleri

o iç kalite güvence/yönetim sistemleri

Tam işleviyle çalışan bir kalite güvence sistemi ülke çapında uygulanmaktadır. Kalite güvencesi birimleri AYAda belirtilen standartlar ve ana hatlar kapsamında başarılı bir şekilde değerlendirilmiştir. Kalite güvencesi sistemi, tüm kurumları ve/veya programları ilgilendirmektedir ve ana noktaları kapsamaktadır.

Tam işleviyle çalışan bir kalite güvence sistemi ülke çapında uygulanmaktadır. Kalite güvencesi birimleri AYAda belirtilen standartlar ve ana hatlar kapsamında başarılı bir şekilde değerlendirilmiştir. Kalite güvencesi sistemi, tüm kurumları ve/veya programları ilgilendirmektedir ve öğretim, öğrenci destek hizmetleri ve iç kalite güvence/yönetim sistemlerini kapsamaktadır.

VEYA

Tam işleviyle çalışan bir kalite güvence sistemi ülke çapında uygulanmaktadır. Kalite güvencesi birimleri AYAda belirtilen standartlar ve ana hatlar kapsamında başarılı bir şekilde değerlendirilmiştir. Kalite güvencesi sistemi, bazı kurumları ve/veya programları ilgilendirmektedir ve ana noktaları kapsamaktadır.

Tam işleviyle çalışan bir kalite güvence sistemi ülke çapında uygulanmaktadır. Kalite güvencesi birimleri AYAda belirtilen standartlar ve ana hatlar kapsamında başarılı bir şekilde değerlendirilmemiştir. Kalite güvencesi sistemi, bazı kurumları ve/veya programları ilgilendirmektedir ve ana noktaları kapsamaktadır.

Tam işleviyle çalışan bir kalite güvence sistemi ülke çapında uygulanmaktadır. Kalite güvencesi birimleri AYAda belirtilen standartlar ve ana hatlar kapsamında başarılı bir şekilde değerlendirilmemiştir. Kalite güvencesi sistemi, bazı kurumları ve/veya programları ilgilendirmektedir ve ana noktaları kapsamaktadır.

4. gösterge, dış kalite güvence sistemlerinin gelişim aşamalarına odaklanmaktadır. Sistemin ne kadar geniş olduğunu değerlendiren unsurları, kalite güvence sistemleri tarafından ele alınan temel noktaları (öğretim, öğrenci destek hizmetleri ve iç kalite güvence/yönetim sistemleri) ele aldığı gibi birimler veya sistemde sorumlu olan diğer birimlerin AYAda belirtilen standartlar ve ana hatlar kapsamında başarılı bir şekilde değerlendirilip değerlendirilmediğini de incelemektedir. Değerlendirme süreci, hem kalite güvencesinden sorumlu olan birimler için tam üyelik gerektirmektedir hem de bunun uygulanmasına yönelik bir çabayı da ele almaktadır. Bu gösterge, Bologna sürecinin ilk on yıldan bu yana kalite güvencesi anlamında ne kadar ilerleme kaydedildiğinin bir yansımasıdır.

Ülkeler, dört tane kategoriye ayrılmıştır. Kırmızı bölgede herhangi bir ülke bulunmamaktadır. Bu durum, yeterli miktarda kalite güvence sisteminin bulunmadığı anlamına gelmektedir. Altı ülke, kendini turuncu rengine konuşlandırmıştır. Bu kategorideki ülkeler, ulusal kalite güvence birimlerini kurmuş veya diğer birimlerle sorumluluğu paylaşarak bu sürecin hızlanmasına katkıda bulunmuştur. Ancak, belirtilen bu noktalar henüz tam anlamıyla değerlendirilmeye tabii tutulmamıştır. Dahası, sistem kalite güvencesine ilişkin tüm noktaları içermemektedir.

On yedi ülke sarı bölgede bulunmaktadır. Bu ülkeler, kalite güvencesi oldukça geniş bir sisteme sahip olan ülkelerdir. Her bir ülkenin kalite güvencesi öncelikli başlıklarındadır. Ancak, birimleri henüz tam anlamıyla AYAda belirtilen standartlar ve ana hatlar kapsamında başarılı bir şekilde değerlendirilmemiştir.

Altı sistem ise, açık yeşil, 18 sistem ise yeşil bölgededir. Her iki durumda da, geniş bir kalite güvencesi sistemi uygulanmaktadır ve AYAda belirtilen standartlar ve ana hatlar kapsamında başarılı bir şekilde değerlendirilmiştir. Bu durumlar arasındaki farklılık, kalite güvence sistemlerinin çapıyla yakından ilişkilidir. Ancak, kalite güvencesinin temel unsurlarından biri ((öğretim, öğrenci destek hizmetleri ve iç kalite güvence/yönetim sistemleri) açık yeşil bölgedeki ülkelerde eksiktir.

Şekil 3.4: 5 numara için skor kart belirteci: Kalite güvencesinde öğrenci katılımının seviyesi, 2010/11*

2012

Tüm kalite güvence incelemelerinde, öğrenciler beş aşamada sürece katılmaktadır.

o ulusal kalite güvence birimlerinin yapısını oluşturmada es o dış inceleme takımlarındaki tam üyeler veya gözlemciler olarak o öz değerlendirme raporlarının hazırlanmasında

o dış incelemeler için karar verme aşamasında o takip sürecinde

Öğrenciler yukarıda belirtilen süreçlerin dördünde sürece katılmaktadır.

Öğrenciler yukarıda belirtilen süreçlerin üçünde sürece katılmaktadır.

Öğrenciler yukarıda belirtilen süreçlerin ikisinde sürece katılmaktadır.

Öğrenciler yukarıda belirtilen süreçlerin sadece birinde sürece katılmaktadır veya hiçbirinde sürece katılmamaktadır.

Son on yıl içinde Avrupa’daki kalite güvencesi sistemlerinin gelişiminde gözlenen çarpıcı özelliklerden biri, paydaşların katılımının öneminin fark edilmesidir. Özellikle yükseköğretim kurumlarındaki öğrencilerin bir paydaş olarak bu sürece dahil olmasının büyük önemi bulunmaktadır. Bologna belgeleri, öğrencilerin, yükseköğretimin iyileştirilmesi ve genişletilmesine tam anlamıyla katılmasından söz etmektedir. Bu katılımın biçimi, oldukça geniş çaplı, tüm öğrencileri kucaklayan bir yapıyı bünyesinde barındırmaktadır. Dolayısıyla, bu gösterge, öğrencinin sürece dahil olmasına, ulusal kalite güvence birimlerinin yapısını oluşturulmasına, dış inceleme takımlarındaki tam üyeler veya gözlemciler sağlanmasına, öz değerlendirme raporlarının hazırlanmasına, dış incelemeler için karar verme aşamasına ve takip sürecinde önem vermektedir.

Yukarıda belirtilen unsurlara eşit derecede önem verilmektedir. Her unsurun, öğrencilerin yükseköğretim kurumu içindeki sesinin tam anlamıyla duyulması açısından önem arz ettiği bir gerçektir.

Eldeki tüm sonuçlar, hala ilerleme için aşılması gereken yolların bulunduğuna işaret etmektedir.

Sadece 11 yükseköğretim sistemi, öğrencilerin yukarıda sözü edilen kalite güvencesi noktalarına sistematik bir biçimde katıldığını göstermektedir. Bu ülkeler arasında, öğrenciler en çok takip sürecine dahil olmaktadır.

Şekilde de belirtildiği üzere, 13 sistemden oluşan bir grup, yukarıda sözü edilen beş gruptan birinde öğrencilerin sistematik bir biçimde sürece katıldığını gösteren sarı bölgede bulunmaktadır. Takip sürecine ek olarak, öğrencilerin değerlendirmeden kaynaklanan karar alama süreçlerine dahil edilmemesi de en çok karşılaşılan durumlardan bir diğeridir. Beş ülke ise, belirtilen beş alandan en az ikisine öğrencilerin dahil edildiğini gösteren turuncu bölgede bulunmaktadır. Kırmızı bölgedeki yedi ülkeye gelince, öğrenciler belirtilen alanlardan en az birinin sürecine dahil olmaktadır.

Şekil 3.5: 6 numara için skor kart belirteci: Dış kalite güvencesine uluslar arası katılım seviyesi, 2011/12*

2012 Raporu*

2009 Raporu**

8 16

11 12

10 4

11 14

7 2

Veri bulunmamaktadır

* Kaynaklar: Eurostat ve Bologna Sonrası Çalışma Grubu, 2011.

** Kaynak: Rauhvargers, Deane &

Pauwels, 2009.

S k o r k a r t k a t e g o r i l e r i

Tüm durumlarda aşağıdaki dört nokta karşılanmaktadır:

o birimler, Avrupa Kalite Güvencesinin tam üyesidir.

o uluslar arası ortaklar/uzmanlar, ulusal kalite güvencesi birimlerinin yönetimine katılmaktadır.

o uluslar arası ortaklar/uzmanlar, değerlendirme takımlarındaki üyeler/gözlemciler olarak sürece katılmaktadır.

o uluslar arası ortaklar/uzmanlar, takip sürecine katılmaktadır.

Dört boyuttan üçü karşılanmaktadır.

Dört boyuttan ikisi karşılanmaktadır Dört boyuttan biri karşılanmaktadır

Uluslar arası düzeyde herhangi bir katılım bulunmamaktadır.

Bölümde de belirtildiği gibi, Bologna sürecinden beri kalite güvencesinin gelişimi oldukça hızlı ola gelmiştir ve Avrupa işbirliği bünyesinde önemli kilometre taşları inşa edilmiştir. Kalite güvencesine uluslar arası düzeydeki katılımın seviyesi, ülkeler için zorlayıcı bir unsur olarak dikkat çekmektedir.

Sonuçlar, ise tam tersi bir durumu işaret etmektedir. Ülkelerin dağılımı, şekilde de görüldüğü gibi birbirine oldukça yakındır. Sekiz sistemin koyu yeşil bölgede bulunması ve yedi ülkenin ise kırmızı bölge etrafında yoğunlaşması gibi. Avrupa Birliği dışındaki ülkeler, bu gösterge açısından incelendiğinde Avrupa Birliğinde bulunanlardan daha kötü durumdadır. Bunun sebebi ilk ölçüttür.

Birimlerin, Avrupa Kalite Güvencesinin tam üyesi olması bu durumun bir açıklayıcısıdır. Şu anda, üyelik ağırlıklı olarak Avrupa Birliği bünyesinde yürütülmektedir. Avrupa Birliğinde bulunmayan ancak güvence çemberinin bir parçası olan sadece bir birim bulunmaktadır.